وقتی آمارگیری نظام‌مند نداریم!

در نبود آمارگیری نظام‌مند از زائران و گردشگران شهر مشهد، هرکس به ظن و شواهد در دسترس خود، حکایتی از میزان زائران مشهدالرضا (ع) ارائه می‌کند. اختلاف این آمار‌ها نیز اندک نیست. برای مثال، برآورد‌های زائران نوروزی مشهد از 2.5 میلیون تا ۷ میلیون نفر نیز روایت می‌شود. در این نوشتار قصد دارم تا بر مبنای آمار‌های منتشرشده مرکز آمار ایران از گردشگران ملی و برش سفر‌های شهر مشهد برآوردی متقن‌تر از وضع موجود و بهار گذشته ارائه دهم. بنا به گزارش مرکز ملی آمار ایران، در ۲ بهار ۹۶ و ۹۷ مجموعا
۶۹ درصد خانوار‌های ایرانی سفر کرده‌اند؛ یعنی از خانه خود به شهر یا روستایی دیگر به‌قصد تفریح یا دیدار بستگان و ... جابه‌جا شده‌اند. این یعنی چیزی حدود ۱۰۲ تا
۱۱۲ میلیون سفر در سه‌ماهه نخست سال‌های ۹۶ و ۹۷. ۴۷ درصد این سفر‌ها در بهار ۹۶ و ۵۵ درصد آن‌ها در بهار ۱۳۹۷ با اقامت شبانه بوده است که آن را اصطلاحا گردشگری می‌نامند. بدین ترتیب، میزان سفر‌های گردشگری در بهار ۹۷ نسبت به سال قبل ۱۷ درصد رشد داشته است. نزدیک به ۶۰ درصد سفر‌های گردشگری به قصد دیدار دوستان و بستگان انجام شده است. از هر ۴ سفر، یک سفر به قصد تفریح و گردش صورت گرفته و حدود ۸ درصد سفر‌های ایرانیان نیز به قصد زیارت انجام شده است. همان‌طور که سهم دیدار آشنایان و بستگان در انگیزه سفر مردم ایران بالاست، سهم منازل آنان در اقامتگاه گردشگران نیز جدی است. به‌طوری‌که حدود ۷۲ درصد شب‌های اقامت گردشگران بهاری در خانه آن‌ها بوده است. اقامتگاه‌های سازمانی ۳ درصد، اقامتگاه‌های عمومی ۴ درصد و منازل شخصی اجاره‌ای نیز ۸ درصد کل اقامت شبانه گردشگران را به خود اختصاص داده است. طبق یافته‌های مرکز آمار ایران، سهم شهر مشهد از کل سفر‌های بهاری ۲ سال گذشته چیزی حدود 3.5 درصد بوده است. به بیان دقیق‌تر، در بهار سال‌های گذشته چیزی نزدیک به 3.8 میلیون نفر به این شهر سفر کرده‌اند و مجموعا در ۲ بهار ۹۶ و ۹۷ به ترتیب حدود ۱۶ و ۱۷ میلیون نفر شب اقامت داشته‌اند. بدین ترتیب میانگین مدت اقامت زائران و گردشگران شهر مشهد بین 4.3 تا 4.5 روز است. اگر فرض کنیم مشکلاتی همچون تورم کم‌سابقه و کاهش قدرت خرید مردم تأثیر چندانی بر سفر‌های بهاری آنان نداشته است و همان رشد سفر‌ها از بهار ۹۶ به بهار ۹۷ را ادامه دهیم، تعداد زائران و گردشگران شهر مشهد در ۳ ماه فروردین، اردیبهشت و خرداد به عدد 3.8 میلیون نفر می‌رسد. اگر از این میزان فقط ۸۰۰ هزار نفر را به‌حساب زائران و گردشگران بهاری بعد از نیمه فروردین‌ماه منظور کنیم، تعداد گردشگران نوروزی سال ۹۸ به عدد ۳ میلیون نفر می‌رسد. یافته‌های ارائه‌شده از سوی مرکز آمار ایران ازاین‌جهت مهم است که تفاوت چشمگیر برآورد‌های حاکمیتی از زائران شهر مشهد با واقعیت را نشان می‌دهد؛ چنان‌چه برخی از دستگاه‌های مسئول آماری ۷ میلیون نفری برای مسافران نوروزی شهر مشهد در سال ۹۸ اعلام کرده‌اند. ارائه بیش‌برآورد‌های آماری از تعداد گردشگران و زائران شهر مشهد، ممکن است برخی مزایای کوتاه‌مدت روانی و تبلیغاتی داشته باشد، اما آسیب‌های جدی به توسعه گردشگری استان و شهر مشهد می‌زند. بخش‌های خصوصی و دولتی تولید و عرضه کالاها، تسهیلات و خدمات گردشگری را مبتنی بر میزان تقاضای این حوزه تنظیم می‌کنند که متناسب با نرخ گردشگران است. چنین بیش‌برآورد‌هایی برای مثال باعث می‌گردد که تعداد واحد‌های تجاری ساخته‌شده یا هتل‌هایی که برای آن مجوز ساخت داده شده است، بیش از میزان تقاضای گردشگری باشد و درنهایت موجب ضرر و زیان در صنعت گردشگری گردد. ازاین‌رو، بر عهده دستگاه‌های مسئول گردشگری است که به‌جای ارائه هرساله آمار‌های ظنی و نادرست، آمارگیری نظام‌مند و فنی گردشگران مشهد را در دستور کار خود قرار دهند تا طبق آن بتوان برنامه‌ریزی توسعه شهری و گردشگری مناسبی برای مشهدالرضا (ع) داشت.