تأثیرات منفی مهاجرت نخبگان بر جایگاه علمی ایران در جهان

به گزارش شهرآرانیوز، دستیابی به مرجعیت علمی، در بیانات مقام معظم رهبری، اسناد بالادستی و قوانین توسعه کشور، به‌شکل‌های مختلف مورد تأکید قرار گرفته است.

با وجود این، ایران در زمان حاضر دیگر به‌عنوان کشور اول منطقه در تعداد مقالات علمی و استنادات شناخته نمی‌شود. طبق آخرین آمار معاونت تحقیقات وزارت بهداشت، رتبه جهانی تولید علم کشور از جایگاه ۱۵ به ۱۷ تنزل یافته است، این در حالی است که در گذشته ایران در استنادات علمی، رتبه ۱۴ جهان را در اختیار داشت.

براساس برنامه هفتم توسعه، ایران باید به رتبه ۱۴ تولید علم در جهان و رتبه اول در منطقه برسد. یکی از مهم‌ترین ارکان دستیابی به این اهداف، آموزش و پرورش پژوهشگران حرفه‌ای است. برای اینکه پژوهشگران ایرانی بتوانند در سطح جهانی به رقابت بپردازند، باید زمینه‌های لازم برای دسترسی به جدیدترین منابع پژوهشی فراهم شود، از سوی دیگر، ایجاد و تقویت قطب‌های پژوهشی در دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی پزشکی و سلامت، همچنین حمایت از پارک‌های علم و فناوری، باید از دیگر اولویت‌های وزارت بهداشت برای تسریع در این فرآیند باشد.

رسیدن به این اهداف و مرجعیت علمی در منطقه، مستلزم اقدامات اساسی در زمینه نوسازی، بازسازی و تجهیز زیرساخت‌های پژوهشی و جذب و نگهداری نیرو‌های انسانی است، اما یکی از چالش‌های اساسی در این زمینه، مهاجرت نیرو‌های انسانی نخبه از کشور است.

افزایش مهاجرت نخبگان باعث کاهش تولیدات علمی!

در این راستا، علیرضا زالی با اشاره به کاهش میزان تولید مقالات علمی به‌دلیل مهاجرت نیرو‌های انسانی اظهار کرد: آمار خیلی دقیقی از میزان مهاجرت نیرو‌های انسانی در حوزه علوم پزشکی در دسترس نیست، زیرا برخی از مهاجرت‌ها ممکن است در قالب‌هایی مثل فرصت‌های مطالعاتی یا مرخصی صورت گیرد، اما به‌طورکلی می‌توان گفت که در سال‌های اخیر سیل مهاجرت نخبگان جوان از کشور افزایش یافته است و به‌خصوص در حوزه پزشکی شاهد افزایش شتاب مهاجرت هستیم و طبیعتاً باید برنامه‌ریزی مفصلی برای نگهداشت نیروی انسانی، جذب نخبگان و ماندگاری آنها در کشور انجام شود.

وی اضافه کرد: میزان تولید مقالات علمی به‌دلیل مهاجرت نخبگان کاهش یافته است، با وجود این، افت مقالات تنها مربوط به مهاجرت نیست.

سرمایه‌گذاری اندک ایران در حوزه پژوهش طی سال‌های گذشته

زالی ادامه داد: یکی از عوامل بسیار مؤثر در این امر، میزان سرمایه‌گذاری اندکی است که در حوزه پژوهش در سال‌های اخیر انجام شده است. میزان بودجه‌ای که ما در کشور برای پژوهش اختصاص می‌دهیم، رقم بسیار ناچیزی از درآمد ناخالص داخلی است و برای رقابت در سطح جهانی، عدد بسیار پایینی به‌شمار می‌آید بنابراین شاید یکی از علل اصلی این وضعیت، حرکت نازل ما در حوزه پژوهش، به‌ویژه در بخش دانشگاهی، باشد.

وی گفت: مراکز تحقیقاتی ما در شرایط مناسب بودجه‌ای به‌سر نمی‌برند و به‌دلیل گرانی تجهیزات و امکانات، زمینه‌های تحقیقاتی نوین برای محققین فراهم نیست، به‌عنوان مثال، یک دانشجوی دکترا که می‌خواهد تحقیق کند، با چالش‌های مالی روبه‌روست و هیچ پشتیبانی مالی نیز در این زمینه وجود ندارد.

سهم ناچیز بودجه پژوهشی از درآمد ناخالص داخلی

رئیس دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی با بیان اینکه نخستین قدم برای اصلاح وضعیت مقالات، اصلاح سهم بودجه‌ای کشور در حوزه پژوهش است، متذکر شد: در زمان حاضر این عدد به حدود ۰.۳ درصد از درآمد ناخالص داخلی رسیده است، این در حالی است که طبق برنامه‌های توسعه، سهم بودجه پژوهشی کشور از درآمد ناخالص داخلی تا پایان سال ۱۴۰۴ باید به ۴ درصد برسد که نشان‌دهنده فاصله عمیق ما با این هدف است و بعید به‌نظر می‌رسد که بودجه سال آینده نیز در اصلاح این فرایند کمک کند ضمن اینکه بخش زیادی از بودجه‌های تخصیص‌یافته به حوزه پژوهش در کشور، اساساً در راستای پروژه‌های دانشگاهی قرار نمی‌گیرد و در مسیر‌هایی هزینه می‌شود که لزوماً منجر به تحقیقات اصیل آکادمیک نمی‌شود.

اکثر دانشگاه‌ها بودجه پژوهش را جای دیگر خرج می‌کنند

آخوندزاده، معاون تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت نیز در رابطه با کمبود بودجه‌های پژوهشی می‌گوید: اکثر دانشگاه‌ها به‌دلیل مشکلاتی که داشته‌اند بودجه یک درصد پژوهش را در محل‌های دیگری هزینه کرده‌اند! پایان‌نامه‌ها و طرح‌های تحقیقاتی باید بتوانند از بودجه‌های آموزشی نیز استفاده کنند وگرنه تبدیل به طرح‌های تحقیقاتی کوچک خواهند شد.

وی درباره راهکار هدفمندشدن هزینه‌کرد بودجه پژوهشی می‌افزاید: از سال آینده، مسئله هزینه‌کرد بودجه‌های پژوهشی، در ارزشیابی علمی دانشگاه‌ها به‌عنوان یک آیتم مهم، لحاظ خواهد شد.

به‌گفته وی، برای رسیدن به اهداف پیش‌بینی‌شده در برنامه هفتم توسعه، ضروری است که علاوه بر ارتقاء بودجه پژوهشی، سیاست‌های مؤثری برای جذب و نگهداشت نخبگان به‌ویژه در حوزه علوم پزشکی اتخاذ شود.

منبع: تسنیم