نگهداری ۹۸ قرآن خطی و چاپ سنگی در گنجینه ملک تهران

به گزارش شهرآرانیوز، کتابخانه و موزه ملی ملک، یکی از ۶ کتابخانه بزرگ کشور در حوزه نسخه‌های خطی به شمار می‌آید که دارای ۸۷ اثر قرآنی خطی است و ۱۱ قرآن چاپ سنگی نیز در این گنجینه وجود دارد.

منتخبی از این قرآن‌های خطی که از ابعاد مختلف از جمله قدمت تاریخی، شیوه قرآن‌نویسی، آرایه‌های هنری، نوع کاغذ و جلد، دارای ارزش و نفاست است، در تالار‌های موزه ملی ملک در معرض نمایش قرار دارند.

از جمله خوشنویسان این قرآن‌های خطی نیز می‌توان از یاقوت مستعصمی، محمدبن محمدصادق بقای اصفهانی، علی بن سلطان محمد هروی، عبدالله بن عاشور رنانی، اشرف الکتاب اصفهانی، علاءالدین تبریزی، لطف‌الله نی‌ریزی و...، نام برد.

در ادامه گزیده‌ا‌ی از این آثار قرآنی خطی را معرفی می‌کنیم.

قرآن منسوب به دستخط شریف امام حسن مجتبی (ع)

قرآن منسوب به دستخط شریف کریم اهل‌بیت، امام حسن مجتبی (ع)، یکی از نایاب‌ترین آثار قرآنی و از قدیمی‌ترین نفایس مجموعه خطی کتابخانه و موزه ملی ملک است.

این مصحف ارزشمند که توسط حاج حسین آقا ملک، وقف این مجموعه شده، به خط کوفی در ۲۰ ورق از پوست آهوی نخودی رنگ با حاشیه آهارمهره، به طول ۲۰ سانتی‌متر و ۸ میلی‌متر و عرض ۱۵ سانتی‌متر کتابت و با بیاضی مقوا با رویه پارچه‌ای قرمزرنگ مجلد شده است.

در انتهای یکی از ورق‌های این اثر کم‌نظیر، تسجیل شاه اسماعیل صفوی به چشم می‌خورد که نشان می‌دهد این قرآن درگذشته در دربار صفوی، نگهداری می‌شده است.

قرآن بایسنقری

همچنین این موقوفه، دارای چهار قطعه از قرآن نفیس و معروف بایسنقری است.

قرآن بایسنقری، بزرگ‌ترین قرآن خطی جهان به شمار می‌آید که به نام بایسنقر میرزا، شاهزاده هنرمند تیموری مزین است.

این ۴ قطعه شامل آیه ۲۶ سوره «الاسراء»، آیه ۷۲، آیه ۷۶ و آیات ۷۷ تا ۷۸ سوره «الرحمن» است که در هر قطعه دو سطر قرآن به‌خط محقق ممتاز با قلم جلی در کاغذ خانبالغ نخودی با مرکب مشکی نوشته شده و بین آیات گوی زرین محرز به مشکی و لاجورد و در دو قطعه آن علائم تجویدی به شنگرف است.

داستان‌ها و روایت‌های شگفتی درباره این قرآن ارزشمند نقل شده است.

دراین‌راستا، چند سال قبل ویدئوکلیپی با عنوان «چهار روایت» توسط کتابخانه و موزه ملی ملک تهیه و در بستر مجازی منتشر شد.

قرآن ارسنجانی

در ادامه حتما بخوانید کتابخانه آستان قدس رضوی ۱۸ هزار و ۸۷۷ برگ نسخه خطی و قرآنی را مرمت کرد

قرآن معروف ارسنجانی نیز از جمله آثار خطی قرآنی بی‌بدیل این مجموعه است که در تالار آثار اهدایی بانو عزت ملک، ملک دختر بزرگ حاج حسین آقا ملک، در معرض دید عموم علاقه‌مندان قرار دارد.

این قرآن توسط «محمد شفیع ارسنجانی» به خط نسخ و با ترجمه فارسی «علی‌نقی شیرازی» به خط نستعلیق، در سال ۱۳۱۵ هجری قمری، بر روی کاغذ آهار مهره ضخیم به رنگ نخودی، با جلد معرق سوخت دو رو، همراه با تزئینات زیبا، در ابعاد ۶/۴۳ ×۸/۲۶ سانتی‌متر کتابت شده است.

این قرآن از آخرین نسخه‌هایی است که صفحات آن کارخانه‌های کاغذسازی دوران قاجار را دیده است.

همچنین این اثر به همت دو خاندان بسیار معروف و معتبر این دوران در زمینه خوشنویسی و تذهیب یعنی خاندان ارسنجانی و خانواده مرحوم یوسف مذهب‌باشی کتابت و تزیین شده واحتمالاً محمودخان مذهب‌باشی باید مذهب آن باشد.

این اثر به درخواست میرزا حسین‌خان صاحب دیوان برای مظفرالدین شاه کتابت شده است، چنان‌که در پایان آن نیز یادداشتی به خط مظفرالدین شاه قاجار قابل مشاهده است.

همچنین طبق این دست‌خط، قرآن به میرزا علی‌اصغرخان صدراعظم اهدا شده است و ویدئو کلیپی نیز توسط کتابخانه و موزه ملی ملک از این اثر تهیه و در بستر مجازی، در دسترس مخاطبان قرار دارد.

قرآن به خط غبار

همچنین می‌توان از قرآن به خط غبار به‌عنوان یکی دیگر از نفایس قرآنی گنجینه ملک که توسط بانو عزت ملک، ملک به این موقوفه اهدا شده است، نام برد.

این اثر منحصر‌به‌فرد در نگاه نخست یک آیت‌الکرسی طوماری به خط ثلث به نظر می‌رسد، اما در واقع متن کامل قرآن در زمینه آن به خط نسخ غبار در ابعاد ۹ × ۱۷۲ سانتی‌متر در عصر قاجاری نگاشته شده است.

کل شاکله قرآن به شکل سرو در آن کتابت شده و در میانه آن متن بزرگ آیت الکرسی به خوبی قابل رؤیت است.

البته خط غبار برای خواندن نوشته نشده است، زیرا اندازه آن بسیار ریز بوده و با چشم غیرمسلح قابل مشاهده و خواندن نیست.

قرآن یاقوت مستعصمی

از دیگر آثار قرآنی خطی ارزشمند کتابخانه و موزه ملی ملک می‌توان به قرآنی به دستخط «جمال‌الدین ابطال در یاقوت بن عبدالله مستعصمی بغدادی»، خوشنویس بنام عصر عباسیان و بعد‌ها دربار مغولان، اشاره کرد.

این اثر به خط نسخ کهن و ریحان در سال ۶۳۵ قمری کتابت و با چرم عنابی مجلد شده است.

یاقوت مستعصمی در هر صفحه سه سطر درشت به‌خط ثلث با زر یا لاجورد و بقیه را با مرکب مشکی نوشته است.

مُذَهب اثر نیز با هنر خود جلوه خاصی به دست‌خط این خوشنویس بخشیده و آن را به قرآنی نفیس تبدیل کرده است.

از قرآن علاءالدین تبریزی تا قرآن وصال شیرازی

اثر قرآنی که توسط علاءالدین محمد بن شمس‌الدین محمد حافظ تبریزی معروف به «علاءالدین تبریزی»، به خط ثلث بر روی کاغذ دولت‌آبادی در قرن دهم قمری کتابت شده است، از دیگر آثار نفیس قرآنی خطی کتابخانه و موزه ملی ملک محسوب می‌شود. سر سوره‌ها در این مصحف شریف در کتیبه‌ای بازوبندی با تزیینات و آیات در جداول مستطیلی با دو ستون مزدوج مذهب در دو سو آمده‌اند و سطر‌های نخست، میانی و پایانی با مرکب مطلا تحریر شده‌اند.

جلد این قرآن، ضربی طلاپوش لبه‌دار با آیت‌الکرسی و پشت جلد معرق طلاپوش است.

همچنین می‌توان به قرآن ارزشمندی که توسط «محمد شفیع بن محمد اسماعیل وصال شیرازی»، به خط نسخ بر روی کاغذ ترمه، در ۳۳۴ ورق به ابعاد ۸/۱۷× ۲۸ سانتی‌متر، در سال ۱۲۵۵ قمری برای «محمد نبی خان»، فرمانروای فارس نوشته شده است، اشاره کرد.

نوع جلد این اثر، روغنی گل‌وبوته ممتاز و پشت جلد، گل زنبق ممتاز در زمینه طلایی قابل‌مشاهده است.

گفتنی است، کتابخانه و موزه ملی ملک در حال حاضر همه‌روزه به جز روز‌های تعطیل، در ساعات ۸:۳۰ تا ۱۶:۳۰، به نشانی تهران، خیابان امام خمینی، خیابان سی‌تیر، خیابان یارجانی، خیابان ملل متحد (میدان مشق)، پذیرای فرهنگ دوستان است.

منبع: پایگاه اطلاع رسانی سازمان کتابخانه های آستان قدس