آیین نقاره‌زنی حرم رضوی، روایتی ۵۰۰ساله از عشق و ایمان
۵۰۰ سال است در حرم مطهر رضوی صدای نقاره، در جان و دل زائر بارگاه شمس‌الشموس می‌نشیند و خاطره‌ای از این نوا را در حافظه او که به پابوس حضرتش آمده است، ثبت می‌کند.
به گزارش شهرآرانیوز، خانه که نزدیک حرم باشد، صبح با صدای نقاره از خواب بیدار می‌شوی، برکت همجواری با امام رضا (ع) این است که اگر صبح خواب بمانی با صدای نقاره قبل از طلوع آفتاب بیدار می‌شوی و بار سنگین نماز قضا شده صبح روی دوش‌ات سنگینی نمی‌کند.
زائر عیدانه آقا که باشی صدای دلنواز شیپور و طبل عیدانه نوید روزی خوش در جوار آقای مهربانی می‌دهد. این نوای پانصد ساله هر روز نواخته می‌شود تا آغاز و پایان روز را اعلام کند. هر عید به گوش می‌رسد تا نوید عیدانه به میهمانان و مجاوران حضرت خورشید بدهد. بار‌ها در حرم امام‌رضا (ع) شاهد بوده‌ام که با طنین نوای نقاره زائران آقا که از راه دور آمده‌اند، لبخند بر لب می‌ایستند، سر‌ها رو به آسمان و دست‌های دعا در آسمان حرم پرواز می‌کند. این نوایی است که دل آنها را به گنبد مینای بارگاه رضوی پیوند می‌زند.
نقاره زنی در حرم مطهر رضوی یکی از آیین‌هایی است که برای مجاوران و زائران حضرت رضا (ع) بسیار خاطره ساز است. آیینی که بیش از ۱۳ سال است به عنوان میراث ناملموس فرهنگی ثبت ملی شده است.
قدمت آیین نقاره زنی در حرم رضوی به بیش از نیم قرن پیش بازمی¬گردد. البته تاریخ دقیق ایجاد نقاره‌خانه در بارگاه ملکوتی امام رضا (ع) مشخص نیست و تنها براساس اشاره‌ای که در کتاب «مهمان‌نامه بخارا» شده است، می‌توان گفت در سده دهم هجری قمری یعنی نزدیک به پنج قرن پیش، نقاره‌زنی در حرم مطهر انجام می‌شده است؛ قدیمی‌ترین سندی که در آرشیو اسناد آستان قدس رضوی مرتبط با نقاره‌نوازی در حرم مطهر وجود دارد، مربوط به سال ۱۰۱۱ هجری قمری است که سند «پرداخت مواجب به درویش حاجی محمد طبال (کوسچی)» است.
نقاره‌خانه با شکل‌گیری تشکیلات اداری آستان قدس رضوی در دوره صفویه به منزله یکی از بیوتات آستان قدس به فعالیت خود ادامه داده است، چنان‌که نقاره‌خانه در این دوره با استفاده از ۱۲ نفر نقاره‌چی و یک نفر مهتر، وظایف خود را انجام داده است.
اسناد مرتبط با نقاره‌زنی نیز مرتبط با هزینه‌های پرداخت حقوق به کارکنان، تأمین سوخت نقاره‌خانه و تعمیر وسایل و تجهیزات آن است. البته نوع سوخت مشخص نیست و با اطمینان نمی‌توان درباره استفاده آن در روشنایی یا گرم کردن نقاره‌خانه در ساعت‌های مختلف شبانه‌روز و فصل‌های متفاوت سال سخن گفت، اما در مورد تعمیر وسایل می‌توان از اسناد صورت هزینه‌های تهیه خام گاوه (پوست گاو) برای تعمیر نقاره‌ها و مرمت کرنا‌های سرکار نام برد. برای این کار، هر ساله مبلغی به مهتر نقاره‌خانه که رئیس نقاره‌چیان بوده، پرداخت شده است.
«فضل بن روزبهان خنجی» در کتاب مهمان نامه بخارا، در حالات «محمدخان شیبانی» سلطان ماوراءالنهر که مشهد و ناحیه طوس را تصرف کرده بود، می‌نویسد: «سلطان تصمیم گرفت به زیارت حضرت رضا برود، از این رو، با اعیان لشکر خود و قاضیان و محتشمان عازم مشهد گردید. من با گروهی قبلاً به مشهد رفتیم و در آن جا مراسم استقبال را فراهم کردیم. بر فوق بارگاه حضرت محلی که نقاره نوبت حضرت امام می‌زنند، جماعت نقاره چیان اردوی همایون و نفیرچیان ایستاده مترصّد آن که، چون موکب همایون برسد نقاره بکوبند و نفیر نوازند. آن حضرت امر فرمودند که دم نزنند و نفیرنوازی را به فقیرنوازی بدل فرمودند و، چون به درگاه بارگاه رسیدندفرود آمده به پیشگاه برآمدند و از آن جا به روضه مقدس قدم گشاده بقیه درآمدند و آداب زیارت تقدیم نمودند و اندکی نشسته از قبه بیرون فرمودند».
طبق این روایت تاریخی مشخص می¬شود نقاره‌زنی در قرن نهم و دهم معمول بوده است. علاوه بر این جایگاه بلندی برای نقاره زنان در نظر گرفته شده بود. طبق اسناد دیگری که در کتب تاریخی آمده است؛ سنت میرزا ابوالقاسم بابر، نوه گوهرشاد خاتون، در سال ۸۶۰ق، نقاره‌نوازی را در حرم امام رضا (ع) مرسوم کرد. رسم نقاره‌نوازی در دربار سلاطین تا دوره قاجار ادامه داشت، اما در دوره پهلوی از بین رفت و امروزه این رسم، تنها در حرم امام رضا (ع) برگزار می‌شود.
نقاره زنی با طلوع خورشید تا شفایافتگان
براساس روایت‌های تاریخی و نیز رسوم ایرانی از شیپور و نقاره در دربار شاهان استفاده می‌شده است. اما اینکه چرا در درگاه حضرت رضا (ع) استفاده شده است یک سوال مهم تاریخی در حوزه حرم مطهر است.
به هر حال و با هر انگیزه‌ای که این کار آغاز شده باشد، اینک نقاره هر صبح پیش از طلوع آفتاب و هر عصر پیش از غروب خورشید نواخته می‌شود و همزمان با برآمدن و فروشدن آفتاب، آخرین نوا‌های نقاره به گوش می‌رسد. این بدان معنی است که نمازگزاران برای بر پا داشتن فریضه خود، اندک فرصتی بیش ندارند و اگر نماز خویش را به جای نیاورده‌اند، می‌باید شتاب کنند و به اقامه نماز بپردازند.
جزئیاتی از آیین ۵۰۰ساله نقاره زنی در حرم رضوی
همچنین هنگامی که حادثه خاصی رخ دهد که مردم شادمان گردند و جشنی همگانی پدید آید، نقاره نوازان بر فراز نقاره خانه می‌روند و بر طبل‌ها می‌کوبند و در شیپور‌ها می‌دمند. نیز، هر گاه در آستان امام هشتم (ع) بیماری شفا یابد و به خیل شفایافتگان آستان حضرتش افزوده شود، به منظور اعلام همگانی و اظهار سرور و شادمانی، نقاره‌ها را به صدا در می‌آورن؛ علاوه بر این در شب‌های میلاد معصومان و بزرگداشت مناسبت‌های مذهبی مانند جشن‌های بزرگ قربان و فطر و غدیر، سحر ماه مبارک رمضان و هم چنین در زمان تحویل هر سال شمسی در آغاز نوروز، نقاره نواخته می‌شود؛ اما… در ایام محرم و صفر که روز‌های سوگواری شیعیان است، به منظور احترام به آیین سوگواری هیچ نوایی از نقاره خانه به در نمی‌آید.
محل نقاره‌خانه کجاست؟
برای نقاره زدن در آستان مقدس محل خاصی در نظر گرفته شده و جای بلندی فراهم آمده است. این بنای زیبا و باشکوه بر فراز ایوان شرقی صحن عتیق (انقلاب) قرار دارد و از قسمت‌های مختلف حرم، دیده می‌شود. بلندی بنا سبب شده است که به هنگام نقاره زدن آوای آن تا دوردست‌ها شنیده شود و به ویژه به هنگام برآمدن آفتاب که شهر از هیاهوی آمد و شد اتومبیل‌ها خالی است، نوای آن در چهارسوی مشهد، گوش شهروندان را نوازش دهد.
بنای جدید و چشمگیر نقاره که سراسر از کاشی فیروزه‌ای است و در پیرامون ایوان آن نرده کشی شده است، دو طبقه دارد طبقه زیرین جای گذاشتن طبل‌ها و شیپور‌ها است و طبقه دوم محل استقرار نوازندگان. به نقاره زنان حرم رضوی عمله‌ی شکوه می‌گویند. ابزار آنان طبل و کرناست.
نوای نقاره چه می‌گوید؟
هنگ امروز کرناها، همان آهنگ قرن‌های قبلی است. نت‌های نقاره که در سه دست، به ترتیب اجرا می‌شود، چنین است: ابتدا سرنواز یا سردستۀ کرنانوازان، کرنا را به طرف گنبد، با حالت سلام می‌گیرد و در کرنا می‌گوید: «سلطان دنیا و عقبا، علی بن موسی الرضا» پس‌نوازان هماهنگ با کرنا می‌گویند: «امام رضا»؛ سرنواز مجدداً می‌گوید: «امام رضا، امام رضا، امام رضا!» و بقیه در کرنا می‌گویند: «غریب رضا، غریب رضا» سرنواز می‌گوید: «یا امام غریب، یا امام رضا!» پس‌نوازان می‌گویند: «رضاجان، رضاجان، رضاجان» سرنواز می‌گوید: «دورۀ دوران، امام رضا!» پس‌نوازان می‌گویند: «ای دادرس بیچارگان» سرنواز می‌گوید: «ای دادرس درماندگان» پس‌نوازان می‌گویند: «فریادرس، فریادرس».
منبع: شبستان
دیدگاه های ارسال شده توسط شما، پس از تائید توسط شهرآرانیوز در سایت منتشر خواهد شد.
نظراتی که حاوی توهین و افترا باشد منتشر نخواهد شد.
