توقف رشد خودکفایی مددجویان کمیته امداد در خراسان رضوی  به سبب نرخ بالای تورم

به گزارش شهرآرانیوز؛ «از ابتدای امسال تاکنون، بیش از ۵ هزار خانواده تحت پوشش کمیته امداد در خراسان‌رضوی به مرحله خودکفایی رسیده‌اند»، «جشن اشتغال و خودکفایی ۶هزارو ۳۰۰ مددجوی استان خراسان‌رضوی بهمن امسال برگزار می‌شود»، «بیش از ۲هزارو۳۰۰میلیارد تومان تسهیلات در منابع بانکی داشتیم که در حوزه اشتغال‌زایی پرداخت شده است»، «کل مبلغ تسهیلات درنظر گرفته‌شده از منابع مختلف برای این استان، ۲هزارو۲۳۰میلیارد تومان است. ۴۰درصد این مبلغ، معادل ۸۹۲میلیون تومان، به ۹هزار مددجوی متقاضی دریافت وام اشتغال، پرداخت شده است».

این جملات درواقع خبر‌هایی است که به نقل از مدیران کمیته امداد خراسان‌رضوی، امسال در رسانه‌های رسمی استان منتشر شده است و به‌آسانی با جست‌وجویی در اینترنت، می‌توان به متن آنها دست یافت؛ خبر‌هایی که به‌ظاهر امیدوارکننده و خوش به نظر می‌رسد، اما این آمار و ارقام، همه ماجرا نیست و مسئله خودکفایی مددجویان در کمیته امداد امام‌خمینی (ره) سوی دیگری هم دارد.

لابد می‌پرسید سوی دیگر این آمار چیست و چه معنایی دارد؟ خلاصه‌اش این است که در فاصله سال‌های ۱۳۹۵ تا ۱۴۰۲ با وجود افزایش دوبرابری فرصت‌های شغلی، میزان خودکفایی مددجویان کمیته امداد نسبت‌به جمعیت هجده تا شصت ساله مددجویان، کمتر از ۶ درصد بوده است. 

همچنین در همین بازه زمانی فقط ۳۵ درصد افرادی که دریافت‌کننده تسهیلات بودند، خودکفا شده‌اند. این داده‌ها حاصل پژوهش اخیر مرکز پژوهش‌های مجلس و البته در مقیاس کشوری است، اما در خراسان‌رضوی هم گویا در بر همان پاشنه می‌چرخد. همراه ما باشید تا وضعیت خراسان‌رضوی را در این زمینه بررسی کنیم.

خودکفایی کمتر از ۶‌درصد

چهاردهم اسفند۱۳۵۷ بود که کمیته امداد با هدف محرومیت زدایی و مقابله با فقر راه اندازی شد. معاونت اشتغال و خودکفایی هم از همان ابتدا، به عنوان یکی از ارکان اصلی این نهاد ایجاد شد. از سال۱۳۶۴ بود که در این نهاد، تمرکز بر اشتغال پایدار و توانمندسازی مددجویان، آغاز و در این سال‌ها طرح‌های متنوعی در همین راستا اجرایی شد.

یکی از یافته‌های مهم پژوهش اخیر درباره فرایند توانمندسازی و اشتغال زایی کمیته امداد امام خمینی (ره) در سال های۱۳۹۵ تا ۱۴۰۲ حاکی از افزایش تعداد فرصت‌های شغلی ایجادشده از ۱۰۲هزارو۲۰۹ به ۲۵۶هزارو۱۷۸شغل است. همچنین براساس گزارشی که کمیته امداد ارائه کرده، این نهاد توانسته است وظیفه خود را درباره بند «ب» ماده۸۳ قانون برنامه ششم توسعه کشور در زمینه ایجاد سالانه ۷۰هزار شغل، در همه این سال‌ها بیش از میزان مقرر انجام دهد.

همه این اعداد و ارقام در حالی است که میزان خودکفایی مددجویان که نتیجه توانمندسازی و ایجاد مشاغل پایدار برای آنان است، در هیچ سالی از این دوره هفت ساله، بیش از ۶درصد نبوده است. در سال۱۴۰۲ میزان خودکفایی مددجویان نسبت به جمعیت هجده تا شصت ساله که بیماری لاعلاج نداشتند و در حال تحصیل نبودند، حدود ۷/۴ درصد است.

علاوه بر این، اگر درصد خودکفایی مددجویان نسبت به تعداد تسهیلات خودکفایی پرداخت شده محاسبه شود، وضعیت نوسانی دارد. در سال۱۳۹۶ نسبت خودکفایی به تسهیلات پرداختی حدود ۶/۴۲ درصد بوده که در دو سال بعدی به ترتیب با ۵/۱۸ درصد و ۳/۲۰ درصد وضعیت مناسبی نداشته است. افزایش تسهیلات در سال۱۳۹۹ سبب شده است نسبت به سال قبل درصد خودکفایی به ۱/۴۶ درصد برسد و همین روند صعودی در سال۱۴۰۰ با تحقق ۴/۵۳ درصدی ادامه یابد.

با این حال، در سال۱۴۰۱ باز هم شاهد افت خودکفایی هستیم و این شاخص به ۲۰درصد کاهش یافته است. خودکفایی حدود ۴۳درصدی در سال۱۴۰۲ به دلیل افزایش تعداد تسهیلات نسبت به سال۱۴۰۱ نیز درخورتوجه است. درنهایت، میانگین میزان خودکفایی نسبت به تسهیلات در بازه زمانی۱۳۹۶ تا ۱۴۰۲ حدود ۸/۳۴ درصد بوده است.

در ادامه حتما بخوانید پیش‌بینی جذب ۲۵ هزار حامی برای کمیته امداد امام‌خمینی‌(ره) در آستانه نوروز ۱۴۰۴

سیر نزولی خودکفایی مددجویان

برای اینکه درک صحیحی از وضعیت خودکفایی مددجویان کمیته امداد در خراسان رضوی داشته باشیم، باید نگاهی بیندازیم به تعداد تسهیلات خودکفایی پرداخت شده در فاصله سال‌های ۱۳۹۵ تا ۱۴۰۲ و نیز تعداد مددجویانی که در این سال‌ها به خودکفایی رسیده‌اند؛ براساس آمار‌هایی که کمیته امداد استان در اختیار ما قرار داده است، تعداد تسهیلات خودکفایی پرداخت شده در این بازه زمانی، تقریبا رشد سه برابری داشته و از ۶ هزارو ۶۷۴ فقره در سال مبدأ بررسی ما به ۱۸ هزارو ۸۲۸ فقره در سال ۱۴۰۲ رسیده است.

حالا اگر به تعداد افراد خودکفاشده در این سال‌ها نگاهی بیندازیم، می‌بینیم که روند خودکفایی در مقایسه با تعداد تسهیلات پرداخت شده، نزولی بوده و از ۴ هزارو ۲۸۲ نفر فقط به ۶ هزارو ۱۹۱ نفر رسیده است؛ به بیان دیگر در سال ۱۳۹۵ تقریبا بیش از نیمی از افرادی که تسهیلات خودکفایی دریافت کرده‌اند، به خودکفایی رسیده‌اند، اما این رقم در سال گذشته تقریبا به ۳۰ درصد کاهش یافته است.

 اگر همین رقم ۳۰ درصد مددجویان خودکفاشده در استان را با میانگین کشوری که ۳۵ درصد است مقایسه کنیم، می‌بینیم که میزان خودکفایی در استان ما از میانگین کشوری هم کمتر است.  به لحاظ ریالی هم اگر بخواهیم وضعیت را بررسی کنیم، در سال ۱۳۹۵ مبلغ ۴/۸۱ میلیارد تومان تسهیلات خودکفایی به مددجویان استان پرداخت شده و این رقم در بازه زمانی مذکور رشد داشته است، تا اینکه در سال گذشته به ۲۳۳.۸ میلیارد تومان رسیده است.

کاهش ارزش تسهیلات

یافته‌های گزارش بازوی پژوهشی مجلس نشان می‌دهد که تعداد تسهیلات پرداختی از ۱۰۲هزارو ۳۰۹فقره در سال۱۳۹۵ به ۲۷۳هزارو ۹۶۲فقره در سال۱۴۰۲ رسیده، که نشان دهنده رشد درخورتوجه ۱۶۷درصدی است. مبلغ کل تسهیلات پرداختی نیز در این بازه زمانی، ۲۲برابر شده است، با این حال ارزش واقعی تسهیلات با درنظر گرفتن تورم برپایه سال۱۳۹۵ فقط ۴/۳ برابر رشد داشته است.

همچنین، میانگین پرداختی واقعی به هر فرد (با احتساب تورم) از ۵/۱۳ میلیون تومان در سال۱۳۹۵ به ۴/۱۷ میلیون تومان در سال۱۴۰۲ افزایش یافته است. درمجموع، اگرچه مقدار اسمی تسهیلات پرداختی افزایش یافته، با درنظر گرفتن تورم، ارزش واقعی این تسهیلات رشد کمتری داشته و حتی در برخی موارد کاهش یافته است.

رابطه معکوس خودکفایی و رشد فقر

برای توانمندسازی و اشتغال مددجویان، اهدافی در نظر گرفته شده است. در برنامه پنجم توسعه کشور، خروج سالیانه ۱۰درصد از خانوار‌ها از چتر پوشش نهاد‌های حمایتی و خودکفایی آن ها، به عنوان هدف راهبردی تعیین شده بود. پس از آن، طبق بند «ب» ماده ۸۳ برنامه ششم توسعه کشور، کمیته امداد و سازمان بهزیستی موظف شدند سالانه ۱۰۰ هزار نفر از افراد زیرپوشش خود را توانمند کنند و به اشتغال برسانند. سهم کمیته امداد از این هدف، ۷۰درصد و سهم سازمان بهزیستی ۳۰درصد است.  

از داده‌های گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس می‌توان این طور استنباط کرد که تعداد خانوار‌های مددجوی تحت پوشش کمیته امداد در فاصله سال‌های ۱۳۹۵ تا ۱۴۰۲ با شیب تندی در حال افزایش است و از یک میلیون و ۵۸۱ هزارو ۶۰۹ خانوار به ۲ میلیون و ۳۵۹ هزارو ۲۱۸ خانوار در سال گذشته رسیده است؛ البته این روند متأثر از افزایش نرخ فقر در کشور بوده است، به طوری که در سال ۱۴۰۰ میانگین نرخ فقر در کشور به حدود ۴/۳۰ درصد رسیده است.

همچنین تعداد مددجویان دریافت کننده تسهیلات اشتغال خودکفایی به جز سال‌های ۱۳۹۷ و ۱۴۰۲ در همه سال‌های مذکور در حال افزایش بوده است، با این حال تعداد خانوار‌های به اصطلاح خودکفاشده هیچ نسبت معناداری با تعداد تسهیلات خودکفایی ندارد.

چالش ‎ها و راهکار‌های خودکفایی

رضا سلم آبادی، مدیرکل کمیته امداد امام خمینی (ره) خراسان رضوی است. او در گفت‌و‌گو با خبرنگار شهرآرا، به افزایش تعداد افراد معیشت بگیر تحت حمایت کمیته امداد استان در فاصله سال‌های ۱۳۹۵ تا ۱۴۰۲ اشاره می‌کند و‌ می‌گوید: سال ۱۳۹۵ در استان، ۲۲۷ هزارو ۹۲ معیشت بگیر تحت پوشش کمیته امداد بودند که این رقم در سال گذشته به ۳۴۲ هزارو ۹۵۸ نفر افزایش یافته است.

سلم آبادی سرانه ناچیز وام‌های خودکفایی کمیته امداد و نیز افزایش نیافتن مبلغ این وام‌ها با توجه به نرخ تورم سالانه رااز چالش‌های خودکفایی مددجویان می‌داند.

او افزایش مبلغ سرانه وام‌های خودکفایی کمیته امداد ازسوی دولت، متناسب با نرخ تورم جامعه و نیز حذف هزینه‌های تجاری برای ایجاد مغازه توسط زنان سرپرست خانوار در شهر‌های بزرگ ازجمله مشهد ازسوی شهرداری‌ها را نیز، راهکاری برای رفع چالش‌های خودکفایی مددجویان می‌داند.

بازوی پژوهشی مجلس نیز چند راهکار در این زمینه ارائه کرده است که از میان آن‌ها می‌توان به این نمونه‌ها اشاره کرد: با توجه به وضعیت نامطلوب خودکفایی مددجویان تحت پوشش دستگاه‌های حمایتی، لازم است به سایر ابعاد توانمندسازی برای ایجاد اشتغال پایدار، نظیر آموزش متناسب با مشاغل جدید، اقدامات حمایتی در مسیر زنجیره تولید ارزش و فراهم بودن نظام مشاوره‌ای و ارزیابی، توجه و سازوکار‌های آن در کمیته امداد تقویت شود. همچنین همکاری و هم افزایی بین نهاد‌های مختلف می‌تواند به تسریع در تحقق اهداف این برنامه‌ها کمک کند. توجه به پایداری شغل‌های ایجادشده برای مددجویان نیز از اهمیت بسیاری برخوردار است.

کمیته امداد باید درکنار ایجاد شغل برای مددجویان، به دنبال راه‌هایی برای حفظ و پایداری این شغل‌ها نیز باشد. توانمندسازی و اشتغال زایی مددجویان، یک فرایند بلندمدت و پیچیده است. برای دستیابی به نتایج مطلوب در این زمینه، نیازمند برنامه‎ریزی دقیق و اجرای منسجم و پایش مستمر برنامه‌ها و اقدامات انجام شده هستیم.