نگاهی به وضعیت طراحی پوستر تئاتر در مشهد به بهانه روز گرافیک

به گزارش شهرآرانیوز، پوستر‌های تئاتری به عنوان اولین معرفی‌کننده‌های یک نمایش به مخاطب، نقش حیاتی در جذب توجه و شکل‌گیری اولین تصور از اثر دارند. در شهری مانند مشهد که فرهنگ و هنر به‌ویژه در عرصه تئاتر، جایگاه ویژه‌ای دارد، پوستر‌های تئاتری می‌توانند در انتقال پیام و هویت نمایش به جامعه تأثیرگذار باشند. با این حال، در سال‌های اخیر، طراحی گرافیک تئاتر در مشهد با مشکلاتی روبه‌رو بوده است که از مهم‌ترین آنها می‌توان به تکرار فرم‌ها و ایده‌های مشابه در پوستر‌ها اشاره کرد. مشهد، به‌عنوان دومین شهر بزرگ ایران و یک مرکز فرهنگی و هنری در شرق کشور، ظرفیت‌های فراوانی برای پیشرفت در طراحی گرافیک تئاتری دارد. این شهر با داشتن هنرمندان باتجربه و آکادمیک در عرصه گرافیک، باید بتواند از این پتانسیل‌ها برای ایجاد تغییرات بنیادین در گرافیک تئاتری خود استفاده کند. اما چالش‌های مختلفی همچنان پیش روی طراحان گرافیک تئاتر در این شهر وجود دارد که مانع از پیشرفت و شکوفایی این عرصه می‌شود. درباره وضعیت فعلی گرافیک تئاتر در مشهد، با حامد فرهی و سروش حیدری، دو هنرمند گرافیست مطرح که در زمینه طراحی پوستر‌های تئاتری در این شهر فعالیت دارند، گفت‌و‌گو کردیم که در ادامه می‌خوانید.

طراحی پوستر تئاتر باید انعکاس‌دهنده هویت هنری و فرهنگی نمایش باشد

 حامد فرهی در ابتدای صحبت‌هایش می‌گوید: طراح پوستر اولین فرد از گروه نمایشی است که با مخاطب ارتباط مستقیم برقرار می‌کند و نخستین مواجهه تماشاگر با نمایش از طریق پوستر اتفاق می‌افتد؛ به همین دلیل باید تمام جوانب احساسی، هنری و محتوایی در طراحی در نظر گرفته شود تا تماشاگر برای حضور در سالن و انتخاب یک صندلی ترغیب شود.

این هنرمند ادامه می‌دهد: فارغ از زیبا بودن ظاهری، یک پوستر باید مفهوم نمایش را به خوبی منتقل کند. در بسیاری موارد دیده شده که کیفیت نمایش از پوستر آن بسیار بالاتر یا پایین‌تر بوده و این ناهماهنگی می‌تواند به تجربه تماشاگر آسیب بزند. بالانس میان کیفیت نمایش و طراحی پوستر یک امتیاز مثبت محسوب می‌شود، اما در برخی مواقع یک پوستر ضعیف می‌تواند ضربه جدی به گروه نمایشی وارد کند و تمام زحمات آنها را هدر دهد؛ به‌طوری که تماشاگر به دلیل عدم ارتباط با پوستر، از تماشای نمایش صرف نظر کند.

فرهی خاطرنشان می‌کند: طراحی پوستر تئاتر با طراحی سایر پوسترها، مانند پوستر‌های بازاری یا سینمایی، کاملاً متفاوت است. تئاتر هنری است که به صورت زنده و نفس به نفس با تماشاگر ارتباط برقرار می‌کند و این روح زنده باید در طراحی پوستر هم دیده شود.

او با انتقاد از برخی روند‌های موجود می‌گوید: متأسفانه گاهی برخی طراحان به سراغ استفاده از هوش مصنوعی یا شیوه‌های بازاری فتوشاپی می‌روند که سنخیتی با فضای زنده تئاتر ندارد و این مسئله به کار لطمه می‌زند. این رویکرد می‌تواند زحمات گروه، متن و کارگردانی نمایش را تحت تأثیر منفی قرار دهد و پیام سطح پایینی را به مخاطب منتقل کند.

فرهی تأکید می‌کند: این تصور که اگر یک نمایش پیچیده باشد، باید پوستری گیج‌کننده و پیچیده هم طراحی شود، اشتباه است و نتیجه خوبی نخواهد داشت. بهترین کار این است که یک مفهوم کلی یا کلیدواژه اصلی که طراح از نمایش برداشت کرده، به سادگی و در عین حال هنرمندانه به مخاطب منتقل شود.

او درباره طراحی پوستر تئاتر توضیح می‌دهد: برای من شخصاً طراحی پوستر تئاتر باید خاص و متفاوت از طراحی پوستر فیلم‌ها باشد. طراحی پوستر نباید خیلی عامه‌پسندانه باشد. بهتر است از سبک‌های هنری دیگر مانند نقاشی، مجسمه‌سازی و هنر‌های دیگر بهره ببرد تا کار خاص‌تر و متمایزتر از سایر هنر‌ها باشد.

این هنرمند درباره روند طراحی پوستر تئاتر در سطح جهانی اضافه می‌کند: در سطح جهانی، گرافیک تئاتر به‌طور کلی وفادارتر به سبک‌ها و مکتب‌های هنری مختلف است و می‌توان گفت که نگاه‌شان کلاسیک‌تر است. حتی در مدرن‌ترین طرح‌ها هم سعی می‌کنند که اجرای خاص و کلاسیکی داشته باشند تا طرح غنی‌تر و جذاب‌تر شود.

فرهی تصریح می‌کند: برای مثال، چیزی که در طراحی پوستر‌های تئاتر داخلی کمتر مشاهده می‌کنیم، استفاده از قلمو و نقاشی‌های کلاسیک است. در کار‌های خارجی، به‌ویژه در کشور‌های عربی، استفاده از خوشنویسی‌هایی که با فرهنگ خودشان مرتبط است یا تکستچر‌هایی که به نقاشی‌های خاص مکتب‌های هنری آنها تعلق دارد، مشاهده می‌شود. این نوع رویکرد‌ها به‌شدت جذاب هستند و به پوستر‌ها هویت خاصی می‌دهند.

او همچنین اضافه می‌کند: ما در طراحی پوستر تئاتر بیشتر به سیستم‌های دیجیتال وابسته‌ایم و کمتر به سمت طراحی واقعی می‌رویم. من شخصاً سعی می‌کنم که در کارهایم از ابزار‌های فیزیکی‌تر مانند قلمو استفاده کنم. برای مثال، اخیراً پوستر نمایش آرکتایپ را طراحی کردم که کاملاً با مجسمه‌سازی پیش رفتم و از هیچ‌گونه استفاده‌ای از AI یا عکس‌های دانلودی نداشتم. این نوع طراحی‌ها به پوستر زندگی و شخصیت بیشتری می‌بخشند.

این طراح گرافیک تئاتر در مورد اهمیت طراحی پوستر تئاتر در هویت فرهنگی ایران توضیح می‌دهد: قطعا طراحی پوستر تئاتر می‌تواند به یک بخش مهم از هویت فرهنگی ایران تبدیل شود. ما در این زمینه نقطه قوت‌های زیادی داریم که می‌توانیم از آنها بهره‌برداری کنیم، از جمله خوشنویسی‌های غنی کشورمان، نگارگری و سبک‌های مختلف نقاشی ایرانی مانند نقاشی قهوه‌خانه‌ای.

فرهی ادامه می‌دهد: ما می‌توانیم با مدرن کردن این طرح‌ها به سبکی منحصر‌به‌فرد برسیم که لزوماً از استاندارد‌های جهانی پیروی نکند و در عین حال وفادار به فرهنگ و هنر کشورمان باشد. این می‌تواند به‌عنوان یک بخش مجزا از فرهنگ و هنر ایران معرفی شود. متاسفانه هنوز در بسیاری از جشنواره‌های تئاتر، مانند جشنواره فجر یا جشنواره مبارک، بخش طراحی پوستر به‌عنوان یک بخش مستقل وجود ندارد و بیشتر به آن به‌عنوان یک ابزار تبلیغاتی نگاه می‌شود.

او با اشاره به حمایت از گرافیست‌های تئاتر می‌گوید: حمایت از گرافیست‌های تئاتر می‌تواند از طریق برگزاری رویدادها، جشنواره‌ها یا حتی ایجاد بخش‌هایی برای تقدیر از طراحی پوستر تئاتر شروع خوبی باشد. این امر به طراحان کمک می‌کند تا بدانند که کارشان دیده می‌شود و تنها به‌عنوان یک ابزار تبلیغاتی برای نمایش‌ها در نظر گرفته نمی‌شود.

این هنرمند ادامه می‌دهد: طراحان، به ویژه کسانی که در زمینه طراحی لوگو تایپ و بروشور‌های نمایش فعالیت می‌کنند، نقش مهمی در انتقال محتوا و مفهوم نمایش به تماشاگران دارند. از این رو، برگزاری رویداد‌هایی که آثار آنها را به‌طور مستقل به نمایش بگذارد و جامعه هنری را با زحمات پشت این طراحی‌ها آشنا کند، می‌تواند شروع خوبی باشد.

در ادامه حتما بخوانید مروری بر نمایش‌های روی صحنه تئاتر مشهد در بهار ۱۴۰۴

پوستر، شناسنامه نمایش است

در ادامه سروش حیدری درباره طراحی پوستر تئاتر در مشهد تصریح می‌کند: امروز دیگر مثل گذشته نیست که سایه تهران بر شهر‌هایی مانند مشهد سنگینی کند. ما هم داریم کار می‌کنیم و یکی از نمونه‌ها، نمایش "خرگوش" است که در تهران روی صحنه است و طراحی پوستر آن را من انجام دادم. در واقع این‌طور نیست که از نظر کاری محدودیت وجود داشته باشد. به نظرم، کسانی که به‌تازگی وارد این حوزه می‌شوند، با همت و تلاش و ارائه نمونه‌های خوب در فضای مجازی و سایت‌های خود می‌توانند خود را معرفی کرده و سریع‌تر شناخته شوند.

این طراح گرافیک تئاتر در پاسخ به این سوال که طراحی پوستر تئاتر چه تاثیری بر مخاطب دارد و آیا می‌تواند به طور مستقیم بر انتخاب احساس او تاثیر بگذارد، می‌گوید: پوستر تئاتر مانند شناسنامه‌ای است که باید تمام اطلاعات و احوال نمایش را به درستی منتقل کند. اگر پوستر به‌طور اصولی و درست طراحی شود، احساسات و نماد‌های نمایش در آن بازتاب داده می‌شود و به نوعی موضوع نمایش و دلیل استفاده از آن متن توسط کارگردان هم از طریق پوستر به درستی انتقال می‌یابد.

او تصریح می‌کند: برای طراحی یک پوستر موفق، علاوه بر اینکه باید به اصول بیوگرافیک دیزاین، رنگ، فرم، و فونت‌ها توجه کنیم، باید تجربه و مطالعه کافی در این زمینه داشته باشیم تا بتوانیم به‌طور مؤثر و تأثیرگذار پوستر طراحی کنیم و این تأثیر را به مخاطب منتقل کنیم.

حیدری اشاره می‌کند: اگر در جشنواره‌ای پوستر‌های گرافیکی داوری شود، شرایط متفاوت است. در آنجا، طراحی هنری‌تر و تخصصی‌تر می‌شود و داوران با توجه به سلیقه هنری و تئاتری خود به آن نگاه می‌کنند. اما در پوستر‌های عمومی، هدف این است که بتوانیم اطلاعات را به وضوح و به جذاب‌ترین شکل ممکن منتقل کنیم.

او با اشاره به سطح گرافیک تئاتر ایران در سطح جهان تصریح می‌کند: گرافیک تئاتر به عنوان یکی از ارکان مهم طراحی در سطح جهانی تحولات چشمگیری داشته است. یکی از اجزای کلیدی این تحولات، طراحی پوستر‌های تئاتر است که به شدت در جشنواره‌ها و فستیوال‌های مختلف جهانی مورد توجه قرار می‌گیرد. ایران، به ویژه مشهد، در این زمینه پیشرفت‌های چشمگیری داشته و به عنوان یک پیشتاز در طراحی پوستر‌های تئاتری شناخته می‌شود.

حیدری ادامه می‌دهد: تئاتر، برخلاف سینما، همیشه یک هویت ثابت ندارد. قصه‌های تئاتر متنوع و متفاوت هستند؛ از کمدی گرفته تا درام، از رئالیسم تا سورئالیسم، و حتی آثار تخیلی. هر یک از این گونه‌ها نیاز به طراحی خاص خود دارند و هویت آنها از نظر بصری و گرافیکی تغییر می‌کند. وقتی یک هنرمند به طراحی پوستر می‌پردازد، رنگ‌ها، فرم‌ها و فونت‌ها به طور مستقیم با مضمون نمایش در ارتباط هستند. به عنوان یک طراح، نمی‌توانم یک هویت خاص از مشهد را در تمامی طراحی‌هایم گنجانده و انتظار داشته باشم که این پوستر برای هر نوع نمایشی مناسب باشد.

حیدری اضافه می‌کند: خوشبختانه امروزه طراحان جوانی داریم که در عرصه طراحی پوستر تئاتر مشغول به کار هستند. حالا ممکن است کیفیت کارهایشان متفاوت باشد، ولی همین که در حال رشد هستند، جای امیدواری دارد. با این حال، اگر این طراحان مطالعه بیشتری داشته باشند، می‌توانند در سال‌های آینده آثار بهتری خلق کنند. متاسفانه، در دانشگاه‌ها، به دلیل رویکرد عمومی‌تر برخی از برنامه‌ها، دانشجویان تمایل دارند که خیلی سریع به نتیجه برسند و این سرعت در کار، گاهاً به کیفیت اثر لطمه می‌زند.
او می‌گوید: اگر طراحان وقت بگذارند و قواعد طراحی پوستر را به درستی رعایت کنند، می‌توانند آثار خود را بهبود بخشند و پوستر‌هایی زیباتر و حرفه‌ای‌تر بسازند.