امام حسن عسکری (ع) چگونه در حصار عباسیان برای عصر غیبت زمینه‌سازی کرد؟

حجت‌الاسلام‌والمسلمین محمدعلی فیض‌آبادی در گفت‌وگو با شهرآرانیوز، درباره ویژگی‌های دوران امامت امام حسن عسکری (ع) و شرایط دشوار آن دوره تاریخی اظهار داشت: بخش عمده‌ای از عمر پربرکت امام یازدهم شیعیان در محدودیت شدید، مراقبت‌های امنیتی و حبس خانگی سپری شد؛ شرایطی که از یک سو با فشار‌های سیاسی و تهدید‌های جانی همراه بود و از سوی دیگر با مأموریت خطیر حفظ میراث امامت و هدایت جامعه شیعه هم‌زمان شد.

وی با اشاره به علت این محدودیت‌ها افزود: حساسیت شدید خلفای عباسی نسبت به امام حسن عسکری (ع) بی‌دلیل نبود، چراکه آنان بر اساس اخبار و روایات رسیده، می‌دانستند که فرزندی از نسل آن حضرت به دنیا خواهد آمد که مأموریتی بزرگ بر عهده دارد؛ فرزندی که طبق اعتقاد شیعه، مهدی موعود (عج) و منجی آخرالزمان است و با قیام جهانی خود بساط ظلم و جور را برخواهد چید.

وی اضافه کرد: همین باور، بزرگ‌ترین دغدغه حکومت عباسی بود و آنان تمام توان خود را برای کنترل، محدودیت و نظارت بر زندگی امام به‌کار گرفتند. به همین سبب، امام عسکری (ع) سال‌های طولانی در شهر نظامی سامرا، در محاصره مأموران و تحت نظر جاسوسان حکومتی زندگی کرد.

فیض‌آبادی تصریح کرد: شرایط به‌گونه‌ای بود که حتی ارتباطات ساده و معمولی میان امام و شیعیان به شدت محدود شد. امام در سخنی به یاران خود توصیه کردند «در کوچه و خیابان به من اشاره نکنید و مرا معرفی نکنید، زیرا جانتان در خطر است». این جمله کوتاه نشان‌دهنده عمق فشار‌ها و سخت‌گیری‌های دستگاه خلافت است؛ تا جایی که حتی سلام‌کردن به امام(ع) می‌توانست به قیمت جان افراد تمام شود و کوچک‌ترین نشانه‌ای از ارتباط با حضرت، برای شیعیان خطر مرگ به همراه داشت.

وی با بیان اینکه این محدودیت‌ها در ادامه سیاست‌های سخت‌گیرانه عباسیان بود، خاطرنشان کرد: از دوره حکومت متوکل عباسی، سیاست مدارا با اهل‌بیت(ع) و پیروان آنان کنار گذاشته شد. متوکل نه‌تنها امامان معصوم(ع) را تحت شدیدترین فشار‌ها قرار داد، بلکه به بی‌حرمتی آشکار نسبت‌به مقدسات شیعیان دست زد.

خطیب حرم مطهر رضوی یکی از نمونه‌های بارز این دشمنی را تخریب حرم مطهر امام حسین (ع) در کربلا به دستور متوکل دانست؛ اقدامی که با هدف محو آثار معنوی و جلوگیری از شکل‌گیری کانون‌های زیارتی انجام شد.

وی افزود: متوکل حتی دستور داد زمین این حرم به مزرعه گندم تبدیل شود تا هیچ اثری از بارگاه حسینی باقی نماند و تنها با نصب چوبی به‌عنوان شاخص، مکان قبر مطهر مشخص می‌ماند.

در ادامه حتما بخوانید امام عسکری(ع)؛ مبدع ماناترین راه و رسم انتظار | بررسی اقدامات امام عسکری(ع) برای ورود ایمن شیعه به عصر غیبت

این کارشناس دینی با اشاره به تبعات این سیاست‌ها افزود: در همین چارچوب، امام هادی (ع) و پس از ایشان امام حسن عسکری (ع) از مدینه به سامرا منتقل شدند تا در مرکز قدرت عباسیان، یعنی پایتخت نظامی خلافت، کاملاً تحت نظر باشند. متوکل در این مسیر از هیچ اقدامی برای بی‌احترامی و آزار دریغ نکرد و این فشار‌ها در دوره خلفای بعدی همچون مستعین نیز ادامه یافت؛ هرچند در برخی مقاطع، با تغییر حکمرانان، اندکی از شدت محدودیت‌ها کاسته شد، اما اساس سیاست کنترل و مراقبت تغییری نکرد.

حجت‌الاسلام فیض‌آبادی در ادامه به وضعیت اجتماعی شیعیان در این دوران اشاره کرد و گفت: شیعیان در عراق، حجاز و دیگر سرزمین‌ها تحت فشار شدید امنیتی و اقتصادی قرار داشتند و امکان برقراری ارتباط مستقیم با امام برایشان بسیار محدود بود.

وی ابراز کرد: در چنین شرایطی، برای حفظ پیوند میان امام (ع) و پیروان و اداره امور دینی و اجتماعی جامعه، شبکه‌ای سازمان‌یافته از وکلا شکل گرفت. این شبکه وظایف مهمی همچون رفع مشکلات مالی شیعیان، رساندن پیام‌ها و احکام امام و ایجاد هماهنگی میان گروه‌های مختلف شیعه را بر عهده داشت و نقش کلیدی در بقای تشیع ایفا کرد.

وی با تأکید بر نگاه راهبردی امام حسن عسکری (ع) بیان کرد: بر اساس تحلیل مقام معظم رهبری در کتاب «انسان ۲۵۰ ساله»، از بعثت پیامبر اکرم (ص) تا عصر ظهور، یک حرکت پیوسته و هدفمند در تاریخ اسلام دنبال شده که غایت آن تحقق حاکمیت الهی است. در این چارچوب، نقش امام حسن عسکری (ع) بسیار حیاتی بود، چراکه ایشان باید جامعه شیعه را برای ورود به مرحله‌ای جدید، یعنی عصر غیبت، آماده می‌کردند. این دوران، به سبب قطع ارتباط ظاهری با امام، نیازمند درک جدیدی از مفهوم امامت و شیوه ارتباط با حجت الهی بود.

حجت‌الاسلام فیض‌آبادی در پایان سخنان خود تأکید کرد: امام حسن عسکری (ع) با وجود همه فشارها، با تدابیر حکیمانه خود بستر فکری و اعتقادی شیعیان را برای پذیرش غیبت و حفظ پیوند معنوی با امام زمان (عج) فراهم ساختند؛ مفهومی که قرار بود در دوران غیبت کبری به صورت کامل تحقق یابد و تا امروز ادامه پیدا کند. این میراث ارزشمند، نتیجه تلاش‌های امام در سخت‌ترین شرایط سیاسی و اجتماعی آن دوران است.