امام صادق(ع)، احیاگر دین، اخلاق، غدیر و عاشورا

در این مجال که بهانه‌ای است تا با مردم عزیز مشهد و مجاوران صدیق امام رئوف (ع) صحبت کنم، مناسب می‌دانم از جنبه‌ای به سیره امام صادق (ع) بپردازم که شاید کمتر به آن پرداخته شده باشد. مختصر و مفید بگویم، این یک حقیقت ناگفته است که ما همین الان در دوران و زمان خودمان، مسائلی را ارزش می‌دانیم که بسیاری از آنها در اصل توصیه و آموزه امام صادق (ع) است. از سوی دیگر، بسیاری از مسائلی هم که به‌عنوان ضدارزش و عمل خلاف اخلاق و شرافت شناخته می‌شود، مجموعه اموری است که حضرت صادق (ع) ما را از آن نهی کرده است. بر همین اساس، به‌جرئت می‌توان گفت ما در روزگار خودمان، خیلی بیشتر از آن‌چه فکرش را می‌کنیم، شیعه مکتب جعفری و وامدار امام صادق (ع) هستیم.

اولین مجاهدت بزرگ امام صادق (ع)، احیای دین بود. همانطور که همه می‌دانیم، ۳۴ سال امامت حضرت ازجمله طولانی‌ترین دوره‌های امامت در تاریخ حیات انسان ۲۵۰ ساله بود. امام صادق (ع) در دوران امامت خود با پنج خلیفه آخر اموی و دو خلیفه نخست عباسی یعنی سفاح و منصور دوانیقی هم‌عصر بودند و زمانی زعامت شیعه را در دست گرفتند که فرقه‌های متعدد و مذاهب جعلی در کانون توجه و اقبال نظر مردم بودند. از این حیث، جامعه اسلامی به‌واقع هزارپاره بود و هر روز، دسته و گروهی به‌صورت مجزا ادعای حقانیت می‌کردند. در این زمانه پربلا، این جعفر ابن محمد (ع) بود که شیعه را دوباره گرد عَلَم امامت متحد کرد و مکتبی را بنا نهاد که تا امروز، شیعه خود را رهرو آن می‌داند.

دومین مجاهدت بزرگ امام صادق (ع)، بنیان‌گذاری یک شیوه رفتاری در مواجهه با تفکرات دیگر و حتی اندیشه‌های متضاد بود. حضرت به شیعیان خود تعلیم داد که حتی اگر کسی زبان به فحاشی و تکفیر گشود و راه زور در پیش گرفت، بازهم شیعه باید به خُلق احسن پایبند بماند و معارف را به زبان خوش و اخلاق حسنه تبیین کند. همین موضوع هم بود که شیعه را در طول تاریخ زنده نگه داشت تا حتی به قیمت تقدیم خون‌های فراوان و جان‌فشانی‌های بسیار، ارزش‌های اخلاقی را حفظ کند. این رویه، منشأ همان باور غالبی است که ما امروز به آن پایبندیم و براساس آن، حتی زمانی که تفکر سلفی تیغ بر حنجره شیعه گذاشت، مدافعان حرم از صراط عدالت و ارزش‌ها عدول نکردند.

سومین مجاهدت بزرگ امام صادق (ع)، احیای غدیر و معارف آن است. در روایت آمده حضرت همیشه در مسیر تشرف به حج در منطقه غدیرخم توقف می‌کرد و دو رکعت نماز می‌خواند. بالاخره جایگاه محمد ابن علی (ع) باعث می‌شد تا کاروان‌ها دوست داشته باشند در معیت ایشان به حج مشرف شوند. همین مداومت حضرت بر تکریم غدیر نیز زمینه‌ساز معرفی واقعه و نشر ولایت بود و به این ترتیب، تبلیغات سنگینی که جریان سقیفه علیه غدیر انجام داده بود تا این واقعه در اذهان مردم کمرنگ و فراموش شود، با اراده امام صادق (ع) خنثی شد.

چهارمین مجاهدت بزرگ امام صادق (ع) نیز احیای عزای سیدالشهدا (ع) و تکریم نهضت عاشورا بود. در روایت آمده با پایان دوران حاکمیت بنی‌امیه و زمانی که بنی‌عباس تازه به قدرت رسید، این امام صادق (ع) بود که از فرصت سیاسی آن زمان استفاده کرد، به صفوان ابن مهران اسدی پول داد تا قبر اجداد طاهرینش در نجف و کربلا را دوباره بسازد و هرسال مجلسی برپا می‌کرد تا پرچم سیاه به اهتزاز درآورد و در سوگ شهادت اباعبدالله (ع) عزاداری کرد.

اگرچه ائمه اطهار (ع) مصداق «کُلّهُم نورٌ واحد» بودند و ما مدیون همه اهل‌بیت (ع) هستیم، اما به دلایلی که گفته شد، حقیقت آن است که جعفر ابن محمد (ع) به‌عنوان احیاگر دین، اخلاق، غدیر و عاشورا، در نزدیکترین الگو به همان رویه‌ای قرار دارد که جدش نبی مکرم اسلام (ص) به‌عنوان احیاگر انسانیت و توحید دنبال می‌کرد. اراده الهی هم بر این مقدر شده تا سالروز ولادت این دو نور قدسی در یک روز باشد که به یقین، نشانه‌ای برای همگرایی این دو طریقت است.