نمایش، از آیین تا سفارش

تماشاگر نمایش آیینی عادت به خرید بلیت ندارد و حضور خودش در تماشاخانه را به مثابه حضور در مجلس عزا می‌داند. حتی گروه نمایشی هم چنین پنداری از اجرای نمایش آیینی دارند. این دست از اجرا‌ها بدون بازدهی مالی هستند. قطعا اجرای نمایش آیینی نیاز به حمایت مادی و معنوی دستگاه‌ها و نهاد‌های فرهنگی دارد.
در میان این حمایت‌ها آسیبی به نام سفارش وجود دارد. حمایت کننده و حمایت شونده باید از اینکه سفارش دهنده کیست و سفارش چیست فارغ شوند و به فکر خلق اثری فاخر، به‌روز و جواب‌گوی سؤال‌های ذهنی و عمیق نسل جوان باشند. هم سفارش‌دهنده و هم سفارش‌گیرنده باید به فکر ایده‌ای بکر باشند. در غیر این‌صورت اثر نمایشی از ظاهر فراتر نخواهد رفت.

آسیب سفارش برای نمایش آیینی جدی است. سفارش دهنده، چون برای تولید اثر نمایشی هزینه کرده گاهی احساس می‌کند باید از ابتدا تا انتها در تولید آن دخالت داشته باشد. غافل از اینکه دخالت سفارش دهنده باعث لطمه خوردن و موفق نشدن اثر و به اتلاف هزینه و زمان منجر می‌شود.

این در حالی است که تاریخچه اجرا‌های مذهبی در مشهد به ما نشان می‌دهد هر جایی که اهالی تئاتر به صورت جوششی کاری را تولید و اجرا کرده‌اند بیشتر دیده شده است. به طور کلی هرگاه سفارش دهنده در تولید اثر هنری خود را دخالت داده و اجازه بروز ایده‌های هنری را به گروه نمایشی نداده آن گروه نیز بیشتر به فکر مسائل مالی بوده است. اینجاست که معرفت به موضوع و سوژه کمرنگ می‌شود و اثر مؤثری خلق نمی‌گردد. این دست از آثار راهی به دل مخاطب نخواهند داشت و تنها چند جلوه تکنیکی و نمایشی از آن به جا خواهد ماند. سفارش‌دهنده باید بداند هرگاه هنرمندان احساس نیاز کرده و وقت صرف کرده‌اند اثری دلنشین و پاسخ‌گو برای مخاطب روی صحنه برده‌اند.

سفارش‌دهنده باید دست گروهی که منتخبش است را باز بگذارد. اجازه بدهد گروه نمایشی بر اساس آنچه که فکر می‌کند و از منظر هنری می‌بیند اثر خلق کند. سفارش‌دهنده باید به گروهی که تولید اثر نمایشی را به آن سفارش داده اعتماد داشته باشد. او تنها نکاتی که مایل است در اثر نمایشی وجود داشته باشد را به نویسنده یا کارگردان انتقال دهد و عقب بایستد تا هنرمند کارش را انجام دهد. به نظر این‌طور می‌شود که یک نمایش در جذب مخاطب موفق باشد.

به نظر می‌رسد باید هر نهادی که توانایی حمایت دارد پا پیش بگذارد و همچنین در حمایت خود عرصه را بر هنرمند تنگ نکند. سازمان حمایت‌کننده و یا سفارش دهنده تنها باید چارچوب کلی و خط‌مشی نمایش را تعیین کند. قطعا حمایت از تولید آثار نمایشی آیینی هنرمندانه راهگشای مسائل اجتماعی، فرهنگی و حتی هنری ماست.

متأسفانه در سال‌های پیش، آثار درخوری تولید نشد و حمایت‌های درستی صورت نگرفت و نمایش آیینی شهرمان به دلیل این حمایت ناصحیح ضربه خورد.
به نظر می‌رسد دستگاه‌هایی همانند اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی، شهرداری مشهد، آستان قدس رضوی و ... با تشکیل صندوقی برای حمایت از تئاتر آیینی می‌توانند کمک‌ها و حمایت‌های خود را هدفمند و جهت‌دار کنند. با این هدفمندی می‌شود مسئله نوشتن متن فاخر و نمایشنامه اصولی را که معضل دیگر نمایش آیینی است رفع کرد. ما به نویسندگان ماهری نیاز داریم که مطالعات تاریخی و اجتماعی گسترده‌ای داشته باشند. نهاد‌های حمایت‌کننده می‌توانستند در همه این سال‌ها روی شناسایی و پرورش نمایشنامه‌نویسانی چیره‌دست سرمایه‌گذاری کنند؛ و این نکته مغفول نماند که ما در مشهد بازیگران شاخص و توانمندی داریم که مایل اند در این دو ماه محرم و صفر برای ابراز ارادت به سیدالشهدا (ع) در صورت سفید شدن وضعیت مشهد روی صحنه بروند.