درباره دکتر لاله بختیار به مناسبت درگذشت این اسلام‌شناس ایرانی

رضا ریاحی | شهرآرانیوز؛ دو سال پیش بود که برای مراسم بزرگداشت دکتر ابوالقاسم بختیار در آرامستان قدیمی محله فردوسی حضور پیدا کردم. در آنجا با خانم دکتر لاله بختیار، دانشمند و اسلام‌شناس برجسته ایرانی که از ایالت شیکاگو در آمریکا بر سر مزار پدر در توس حاضر شده بود، آشنا شدم و گفتگو کردم. در آرامستان محله فردوسی، قطعه‌ای با چهارسنگ قبر وجود دارد که متعلق به خانواده بختیار است.

 

ابوالقاسم بختیار اولین پزشک ایرانی است که در دانشگاه‌های آمریکا تحصیل کرده و پایه‌گذار دانشکده پزشکی دانشگاه تهران است. او به سبب ارادتی که به شعر فارسی و حکیم ابوالقاسم فردوسی داشته است، وصیت می‌کند تا او را پس از مرگ در آرامستان محله فردوسی و در جوار حکیم سخن به خاک بسپارند. به غیر از دکتر ابوالقاسم بختیار، همسر نخست ایشان، خانم هلن جفریز هم به سبب عشق و علاقه‌ای که میان او و همسرش با وجود جدایی از یکدیگر برقرار بوده است، وصیت می‌کند بعد از مرگ در کنار ابوالقاسم بختیار، در آرامگاه محله فردوسی دفن شود. همچنین یکی از فرزندان آن‌ها به نام سیروس بختیار و فرزند هفت‌ماهه سیروس که اصلا زنده به دنیا نیامده هم در این مقبره خانوادگی مدفون است.
به بهانه درگذشت دکتر لاله بختیار، نگاهی گذرا به زندگی ابوالقاسم بختیار، هلن جفریز و لاله بختیار داشته‌ایم که در ادامه به آن می‌پردازیم.

 

لاله (مهری) بختیار در سال۱۳۱۷ شمسی در تهران به دنیا آمد. پدرش ابوالقاسم بختیار از معدود ایرانیانی بود که در آن دوره و از سال ۱۹۱۹ برای ادامه تحصیل در پزشکی نه به اروپا بلکه به آمریکا رفته بود. ابوالقاسم بختیار که در سال ۱۲۵۰ در بروجن متولد شده بود، نخستین پزشک ایرانی بود که آموزش پزشکی خود را در سن ۵۵ سالگی از دانشگاه سیراکیوس ایالات متحده به پایان می‌رساند.

 

دکتر بختیار در سال ۱۳۱۰، در ۶۰ سالگی و بعد از ۱۱ سال دوری از وطن به دعوت وزیر آموزش وقت به ایران برگشته و بیمارستانی خصوصی در تهران تأسیس می‌کند و به طبابت و جراحی مشغول می‌شود. ابوالقاسم ۳ سال بعد از ورود به ایران به کمک تنی چند از همکاران خود، دانشکده پزشکی تهران را راه‌اندازی کرده و خود به‌سمت معاونت دانشکده منصوب می‌شود. او در سال ۱۳۱۸ به‌عنوان جراح ارشد شرکت نفت ایران و انگلیس به خوزستان رفت و ابتدا در آبادان و از سال ۱۳۲۱ در بیمارستان شرکت نفت مسجدسلیمان به خدمت پرداخت.

 

وی در انتهای دهه ششم از عمرش با هلن متارکه کرده و با یک زن بختیاری به نام بی‌بی توران ضرغام ازدواج کرد که حاصل این ازدواج هم ۱۰ فرزند است تا مجموع فرزندان وی به ۱۷ نفر برسند. دکتر ابوالقاسم بختیار سال ۱۳۴۹، در سن ۹۹ سالگی از دنیا رفت و بابت ارادتی که به استاد سخن، حکیم فردوسی، داشت طبق وصیتش در آرامستان محله فردوسی دفن شد.

 

مادر لاله؛ هلن جفریز، پرستاری اهل ایالت آیداهو، نخستین زن آمریکایی بود که با یک پزشک ایرانی ازدواج کرده است. هلن پس از ازدواج، بار‌ها به ایران سفر کرد و به مردم مناطق قحطی‌زده و فقیر، خدمات درمانی ارائه داد. هلن بهداشت عمومی را در چهارمحال و بختیاری نهادینه کرد و برای اولین‌بار مدرسه پرستاری را در ایران بنیان نهاده و به تربیت زنان و مردان پرستار ایرانی اهتمام ورزید. تلاش‌ها و شخصیت او در آن منطقه و در میان بختیاری‌ها چنان ارزشمند بود که مردم آنجا کوه زیبایی را به یاد او «هلن» نام گذاشتند و بعد‌ها در سال۲۰۰۷ جنگل حفاظت‌شده آن منطقه نیز به همین نام ثبت جهانی شد. هلن تا پایان عمر خود در ایران زندگی کرد و بعد از مرگ به واسطه علاقه قلبی‌ای که به ابوالقاسم بختیار داشت براساس وصیتش در توس و در جوار همسر به خاک سپرده شد.

 

لاله هفتمین و آخرین فرزند هلن و ابوالقاسم بختیار بود. کمی پس از تولد لاله، پدر و مادرش از هم جدا شدند و هلن با لاله شش ماهه به آمریکا بازگشت؛ بنابراین لاله در میانه جنگ جهانی دوم، در کنار مادر مسیحی‌اش بزرگ شد. به مدرسه مذهبی رفت و بسیار مؤمن و فعال بود. حتی در اوایل نوجوانی در مراسم سحرگاهی کلیسا شرکت می‌کرد، اما در سیزده‌سالگی از مذهب کاتولیک دست کشید. لاله بختیار در کالج، تاریخ خواند و پس از پایان لیسانس، با نادر اردلان، معمار ایرانی- آمریکایی ازدواج کرد. در ۲۴سالگی، یعنی اوایل دهه۴۰ شمسی، همراه همسر و دو دختر خردسالش به ایران سفر کرد. او از همان اوایل زندگی در ایران در کلاس‌های درس فلسفه و عرفان سیدحسین نصر حاضر می‌شد. با آموزه‌های نصر به اسلام و عرفان و تصوف اسلامی بسیار علاقه‌مند شد و در ۲۶سالگی اسلام آورد. به گفته خودش، آنچه بیش از هر چیز او را شیفته اسلام کرد، عشق به همه انسان‌ها در تعالیم اسلام بود و همراهی این مفهوم با آدابی مانند نماز و روزه که پیوسته یاد خدا را در ذهن زنده می‌کند.

 

لاله بختیار در مدت ۲۵سالی که در ایران می‌زیست، درباره اسلام و عرفان و هنر اسلامی تحقیق می‌کرد. دو سال پیش از انقلاب اسلامی، در ۳۸سالگی از همسرش جدا شد و سه فرزندش را تک و تنها و با درآمدی که از راه ترجمه به دست می‌آورد، بزرگ کرد. او در این مدت کتاب‌هایی از دکتر علی شریعتی، استاد مرتضی مطهری و برخی کتاب‌های فقهی را به انگلیسی ترجمه کرد. فیلسوف و پژوهشگر ایرانی در ۱۳۶۷ با کمک مالی برادرش به آمریکا بازگشت و پس از چند سال در دانشگاه مکزیکو، در رشته روان‌شناسی تربیتی، دکتری گرفت و سپس مشغول درمان بالینی و مشاوره شد. وی در سال ۱۹۹۱ میلادی مرکز مشاوره‌ای به نام «مؤسسه اخلاق- روان‌شناسی سنتی» تأسیس کرد.

 

در آن مرکز، علاوه بر خدمات مشاوره عمومی براساس روش ابداعی خود، به زنان و دختران مهاجر مسلمان، خدمات مشاوره و روان‌درمانی ویژه می‌داد. این محقق و پژوهشگر بعد‌ها کتاب قرآن کریم را روان، آهنگین و امروزی به زبان انگلیسی ترجمه کرد. این ترجمه نسبت به ترجمه‌های قبلی بسیار مورد توجه قرار گرفت. وی در مقطعی به همراه خواهرش، دکتر لیلی بختیار و برادرش، دکتر جمشید بختیار روایت و داستان زندگی پرفراز و نشیب پدر را به‌صورت کتابی به عنوان «ابوالقاسم توس، سفر حماسی دکتر ابوالقاسم بختیار» به رشته تحریر درآوردند که هنوز به فارسی ترجمه نشده است. دکتر لاله بختیار سرانجام در روز دوشنبه، ۲۷ مهرماه ۹۹ در سن ۸۲ سالگی در آمریکا دیده از جهان فروبست.