داستان‌نویس به کدام کتاب‌های مرجع نیاز دارد؟
وحید حسینی ایرانی - روزنامه نگار
کتاب مرجعْ کتابی نیست که از آغاز تا پایان خوانده شود بلکه چنان که از نام آن هم برمی آید، محل مراجعه مخاطب برای پاسخ گویی کوتاه به پرسش‌ها و ابهامات اوست. شاید امروز که اینترنت و امکانات فضای مجازی انواع و اقسام اطلاعات مورد نیاز را ارزان و به سادگی در اختیار مردم می‌گذارند، نوشتن درباره کتاب‌های مرجع چندان قانع کننده نباشد. اما نگارنده این یادداشت برخورداری نویسنده (در اینجا داستان نویس) از این کتاب‌ها را ضرورتی در حد نان شب می‌داند. دراین باره دلایلی وجود دارد که شاید نظر مخالف را تغییر دهد ازجمله اینکه به رغم ناپیدا بودن کرانه اقیانوس اینترنت و سرشار بودن آن از اطلاعات گوناگون، هم چنان محتوا‌هایی هست که تنها در کتاب‌ها قابل دسترس است یا لااقل یافتن آن در اینترنت به سختی مقدور می‌شود. از سویی، گاه اتفاقات پیش بینی ناپذیر به قطع شدن اینترنت می‌انجامد و هم چنین کندتر بودن سرعت اینترنت ایران در مقایسه با میانگین سرعت جهانی آن دسترسی نویسنده به محتوای موردنیاز را دشوار می‌سازد. یک دلیل نه چندان منطقی هم می‌توان آورد و آن لذت وصف نشدنی در دست گرفتن کتاب کاغذی است، لذتی که کتاب خوان‌ها و کتاب باز‌ها بدون نیاز به هیچ حجتی می‌توانند ارزش آن درک کنند.
با این تفاصیل، کتاب‌های مرجعی که به کار نویسنده می‌آیند کدام اند؟ در ادامه به تعدادی از این کتاب‌ها اشاره خواهم کرد. نخستین کتاب که نه تنها اهل قلم که برای اقشار و اصناف گوناگون سودمند و کاربردی است، فرهنگ فارسی به فارسی است، واژه نامه‌ای که معنای واژه‌های گوناگون برآمده از زبان ملی ما یا لغات راه یافته از زبان‌های دیگر (عربی، انگلیسی، فرانسوی، روسی، ترکی، یونانی و ...) به فارسی را عرضه کند. واژه نامه‌های متنوعی در ایران چاپ شده و می‌شود، اما شاید بتوان گفت که مهم‌ترین آن‌ها «فرهنگ بزرگ سخن» (هشت جلدی) است. این فرهنگ که زیر نظر دکتر حسن انوری نگاشته شده، جامعیت و روزآمد بودن را هم زمان دارد. یعنی افزون بر گستردگی دامنه لغات گردآمده در آن، در مقایسه با عموم واژه نامه‌های فارسی به روز است و تعدادی از واژه‌هایی را که پس از انقلاب اسلامی وارد زبان ما شد نیز در بر می‌گیرد (ویژگی‌ای که برتری آن را بر لغت نامه دهخدا یا فرهنگ عمید و فرهنگ معین نشان می‌دهد).
داستان نویسان، خصوصا آن‌هایی که به فراگیری اصطلاحات و مباحث نظری داستان نویسی علاقه مندند، با مراجعه به «واژه نامه هنر داستان نویسی: فرهنگ تفصیلی اصطلاح‌های ادبیات داستانی» تألیف جمال میرصادقی و میمنت میرصادقی می‌توانند آشنایی‌ای کلی با بسیاری از سرواژه‌های این عرصه پیدا کنند.
هم چنین برای غور و آشنایی‌ای فراتر از یک واژه نامه متعارف، در مبحث اسطوره شناسی و آیین‌های کهن، کتاب «فرهنگ نمادها» اثر ژان شوالیه و آلن گربران با برگردان فارسی سودابه فضایلی پیشنهاد می‌شود.
اصطلاحات عامیانه و زبان مخفی مردم کوچه و بازار از لوازم نگارش داستان و رمان است، زیرا کاربرد بجای آن‌ها می‌تواند داستان را باورپذیر و غنی و شخصیت‌ها را زنده ارائه کند. در این باره کتاب‌های گوناگونی تألیف شده است مانند این چند عنوان مطرح: «فرهنگ فارسی عامیانه» با پژوهش و نگارش ابوالحسن نجفی، «کتاب کوچه» تحقیق سترگ احمد شاملو (که البته کاری با حجم بسیار بالاست و تا امروز تنها مجلدات اولیه آن به چاپ رسیده) و «فرهنگ لغات زبان مخفی» نوشته دکتر مهدی سمائی.
اما از مهم‌ترین کتاب‌های مرجع برای داستان نویس، آثاری است که او را با واژه‌های عامیانه‌ای آشنا می‌سازد که در میان صاحبان اصناف و مشاغل به کار می‌رود. اهمیت آگاهی از این واژه‌ها زمانی روشن می‌شود که نویسنده بخواهد شخصیتی خلق کند که پرداختن به شغل او در داستان بایسته است. دراین باره کتاب‌های زیادی منتشر نشده، اما چند عنوان از آن‌ها را که به کوشش و زیر نظر شهرداد میرزایی چاپ شده است معرفی می‌کنم: «واژه نامه توصیفی دوزندگی»، «واژه نامه توصیفی کفشگری» و «فرهنگ اصطلاحات عامیانه خودرو».
کتاب‌های مرجع مهم دیگری هم هستند که در این مجال نمی‌شود نام برد. در فرصت‌هایی دیگر می‌کوشم آن‌ها را نیز معرفی کنم.
با این تفاصیل، کتاب‌های مرجعی که به کار نویسنده می‌آیند کدام اند؟ در ادامه به تعدادی از این کتاب‌ها اشاره خواهم کرد. نخستین کتاب که نه تنها اهل قلم که برای اقشار و اصناف گوناگون سودمند و کاربردی است، فرهنگ فارسی به فارسی است، واژه نامه‌ای که معنای واژه‌های گوناگون برآمده از زبان ملی ما یا لغات راه یافته از زبان‌های دیگر (عربی، انگلیسی، فرانسوی، روسی، ترکی، یونانی و ...) به فارسی را عرضه کند. واژه نامه‌های متنوعی در ایران چاپ شده و می‌شود، اما شاید بتوان گفت که مهم‌ترین آن‌ها «فرهنگ بزرگ سخن» (هشت جلدی) است. این فرهنگ که زیر نظر دکتر حسن انوری نگاشته شده، جامعیت و روزآمد بودن را هم زمان دارد. یعنی افزون بر گستردگی دامنه لغات گردآمده در آن، در مقایسه با عموم واژه نامه‌های فارسی به روز است و تعدادی از واژه‌هایی را که پس از انقلاب اسلامی وارد زبان ما شد نیز در بر می‌گیرد (ویژگی‌ای که برتری آن را بر لغت نامه دهخدا یا فرهنگ عمید و فرهنگ معین نشان می‌دهد).
داستان نویسان، خصوصا آن‌هایی که به فراگیری اصطلاحات و مباحث نظری داستان نویسی علاقه مندند، با مراجعه به «واژه نامه هنر داستان نویسی: فرهنگ تفصیلی اصطلاح‌های ادبیات داستانی» تألیف جمال میرصادقی و میمنت میرصادقی می‌توانند آشنایی‌ای کلی با بسیاری از سرواژه‌های این عرصه پیدا کنند.
هم چنین برای غور و آشنایی‌ای فراتر از یک واژه نامه متعارف، در مبحث اسطوره شناسی و آیین‌های کهن، کتاب «فرهنگ نمادها» اثر ژان شوالیه و آلن گربران با برگردان فارسی سودابه فضایلی پیشنهاد می‌شود.
اصطلاحات عامیانه و زبان مخفی مردم کوچه و بازار از لوازم نگارش داستان و رمان است، زیرا کاربرد بجای آن‌ها می‌تواند داستان را باورپذیر و غنی و شخصیت‌ها را زنده ارائه کند. در این باره کتاب‌های گوناگونی تألیف شده است مانند این چند عنوان مطرح: «فرهنگ فارسی عامیانه» با پژوهش و نگارش ابوالحسن نجفی، «کتاب کوچه» تحقیق سترگ احمد شاملو (که البته کاری با حجم بسیار بالاست و تا امروز تنها مجلدات اولیه آن به چاپ رسیده) و «فرهنگ لغات زبان مخفی» نوشته دکتر مهدی سمائی.
اما از مهم‌ترین کتاب‌های مرجع برای داستان نویس، آثاری است که او را با واژه‌های عامیانه‌ای آشنا می‌سازد که در میان صاحبان اصناف و مشاغل به کار می‌رود. اهمیت آگاهی از این واژه‌ها زمانی روشن می‌شود که نویسنده بخواهد شخصیتی خلق کند که پرداختن به شغل او در داستان بایسته است. دراین باره کتاب‌های زیادی منتشر نشده، اما چند عنوان از آن‌ها را که به کوشش و زیر نظر شهرداد میرزایی چاپ شده است معرفی می‌کنم: «واژه نامه توصیفی دوزندگی»، «واژه نامه توصیفی کفشگری» و «فرهنگ اصطلاحات عامیانه خودرو».
کتاب‌های مرجع مهم دیگری هم هستند که در این مجال نمی‌شود نام برد. در فرصت‌هایی دیگر می‌کوشم آن‌ها را نیز معرفی کنم.
دیدگاه های ارسال شده توسط شما، پس از تائید توسط شهرآرانیوز در سایت منتشر خواهد شد.
نظراتی که حاوی توهین و افترا باشد منتشر نخواهد شد.
