درباره دیابت و عوارض آن در دوران کرونا

معصومه متین نژاد  | شهرآرانیوز؛ مرض قند یا دیابت از شایع‌ترین بیماری‌های متابولیکی است که در آن مقدار ترشح انسولین کمتر از میزان لازم برای طبیعی نگهداشتن قندخون است. این بیماری که همراه با ۲ بیماری دیگر، پرفشاری خون و اختلالات چربی‌های خون، به بیماری‌های تمدن جدید معروف اند، بیماری‌هایی هستند که تا همین چند دهه پیش بیماری اغنیا یا ثروتمندان خوانده می‌شدند، طبقه‌ای که تحرک کافی نداشتند و به دلیل دسترسی زیاد به غذا‌های پرکالری، بیش از دیگران چاق و مریض بودند. اما این روز‌ها این بیماری‌ها به قدری بین مردم شایع شده است که دیگر نمی‌توان طبقه یا گروهی را از آن مستثنا کرد.

 

آمار‌های سازمان بهداشت جهانی نشان می‌دهد در سال میلادی گذشته ۴۶۳ میلیون نفر در دنیا دیابت داشته اند. با این حساب، اکنون یک پنجم افراد بالای ۶۵ سال دیابت دارند و اگر قرار باشد با همین سرعت پیش برویم، تخمین زده می‌شود تا ۲۵ سال آینده این آمار به ۷۰۰ میلیون نفر برسد. ۳۷۴ میلیون نفر هم در معرض ابتلا به دیابت نوع ۲ هستند. خبر ناخوشایندتر این است که ۷۹ درصد این بیماران ساکنان کشور‌های در حال توسعه و توسعه نیافته هستند.

 

براساس آمار‌های رسمی منتشرشده در کشورمان نیز، ۱۱ درصد ایرانی‌های بالای ۲۵ سال درگیر دیابت اند. ۱۸ درصد هم در مرحله پیش دیابت به سر می‌برند، چیزی در حد فاجعه! نرخ بالای دیابت در کشورمان و شیوع گسترده بیماری کرونا که این روز‌ها برای این بیماران بیش از دیگران عوارض داشته است، موضوعی بود که باعث شد در گزارش این هفته به سراغ دکتر فرهاد رجب پور صنعتی، مدیر درمان و آموزش بنیاد بین المللی پیش گیری و کنترل دیابت ایرانیان، برویم و درباره وضعیت این بیماران در این روز‌ها با او بیشتر صحبت کنیم. در ادامه چکیده‌ای از این گفتگو را باهم می‌خوانیم.

 

مرحله پیش دیابت که پیش از این به آن اشاره کردیم، شرایطی است که در آن قندخون بیش از حدنرمال است، اما به اندازه‌ای نیست که بتوان تشخیص قطعی دیابت داد. از این رو، هرچه این بازه زمانی طولانی‌تر شود و تشخیص دیرتر اتفاق بیفتد، آسیب‌هایی که بدن از افزایش قند درخون می‌بیند بیشتر خواهد بود.

گذشته از این موضوع، شیوع بسیار گسترده بیماری دیابت در بین مردم و -از آن بدتر- علامت نداشتن یا همراه بودن نوع شایع این بیماری (دیابت نوع ۲) با علائم مختصر هم باعث شده است بیشتر افراد تا سال‌ها از بیماری خود بی خبر باشند، بی خبری‌ای که نتیجه آن اغلب وارد آمدن آسیب‌های جدی به چشم ها، کلیه‌ها، اعصاب محیطی و عروق قلب و مغز است.

 

با اشاره‌های کوتاهی که شد، حتم دارم متوجه شده اید چرا دیابت تا این اندازه بیماری خطرناکی است و باید آن را جدی گرفت و چرا پزشکان مدام درباره شیوع این بیماری در جامعه هشدار می‌دهند. این موضوعی است که ضرورت افزایش اطلاعات همه ما درباره این بیماری نام آشنا و شایع را بیشتر‌ می‌کند.

 

تشخیص دیابت بسیار ساده است و با گرفتن مقدار کمی خون پس از دست کم ۸ ساعت ناشتایی و اندازه گیری قند آن امکان پذیر است. اگر قندخون در وضعیت ناشتا کمتر از ۱۰۰ میلی گرم در دسی لیتر باشد، نتیجه آزمایش طبیعی است و نباید نگران ابتلا به دیابت بود، ولی اگر قندخون بین ۱۰۰ تا ۱۲۶ میلی گرم در دسی لیتر باشد، احتمال ابتلا به دیابت در آینده بسیار زیاد است. قندخون ناشتای بیش از ۱۲۶ میلی گرم در دسی لیتر در دست کم ۲ نوبت، نشانه قطعی ابتلا به دیابت است.

 

دیابت را نمی‌توان به طور کامل در بدن ریشه کن کرد، ولی با کنترل قندخون در حد مناسب، می‌توان از آسیب‌های ناشی از آن جلوگیری کرد یا آن‌ها را به کمترین میزان رساند. کنترل مناسب این بیماری هم مستلزم استفاده از رژیم غذایی مناسب و دارو‌های پایین آورنده قند خون، داشتن فعالیت بدنی کافی و همین طور پایش منظم قند خون است. نکته مهم در این بین، آن است که فرد مبتلا مسئول اصلی کنترل بیماری است و باید پیوسته زیر نظر یک تیم مراقبتی متشکل از پزشک، متخصص تغذیه و پرستار آموزش دهنده باشد.

اگر بیماران دیابتی مراقب سلامتی خود نباشند و دیابت را دست کم بگیرند، خیلی زود با آسیب‌های جدی آن روبه رو می‌شوند. عوارض دیابت ۵ سال پس از ابتلا آغاز می‌شود و بیشتر بیماران حدود ۱۰ تا ۱۵ سال بعد، مشکلات جدی آن را تجربه می‌کنند. خوشبختانه پیروی از یک رژیم غذایی مناسب، ورزش کافی و مصرف منظم دارو نه تنها ممکن است عوارض و پیشرفت بیماری را متوقف کند، بلکه می‌تواند آن‌ها را معکوس بکند. در ادامه به برخی از این آسیب‌های جدی که در صورت دست کم گرفتن بیماری، سلامت بیماران را تهدید می‌کند، اشاره می‌کنیم.

 

مقاومت بدن به انسولین باعث سخت شدن عروق باریک می‌شود و فشار خون را افزایش می‌دهد. برای همین، حدود ۷۰ درصد افرادی که به دیابت نوع یک یا ۲ مبتلا هستند فشارخون هم دارند، عاملی خطرناک برای سکته، بیماری‌های قلبی و اختلالات تفکر و حافظه.

 

قند خون بالا به عروق خونی ظریف چشم آسیب جدی می‌رساند، فرایندی آسیب زا که ۷ سال پیش از تشخیص بیماری آغاز می‌شود و در مراحل اولیه هیچ علامتی ندارد. نتایج یک بررسی روی افراد مبتلا به دیابت نوع۲ نشان می‌دهد چنانچه شاخص قندخون رفته رفته حدود یک درصد بیشتر شود، خطر ایجاد یا وخامت مشکلات چشمی حدود یک سوم افزایش می‌یابد.

 

قند خون بالا نفرون‌ها را که در کلیه‌ها وظیفه تصفیه کننده خون را دارند غلیظ و زخمی می‌کند و باعث ترشح پروتئین در ادرار می‌شود. حدود نیمی از افرادی که دیابت خود را کنترل نمی‌کنند پس از ۱۰ سال متحمل آسیب‌های جدی کلیوی و شرایطی می‌شوند. این مسئله باعث می‌شود به دیالیز و پیوند کلیه نیاز پیدا کنند.

 

حدود نیمی از افراد مبتلا به دیابت نوع یک یا ۲ به مشکلات عصبی مبتلا می‌شوند. بسیاری از بیماران ابتدا هیچ نوع نشانه‌ای از سوزش خفیف یا بی حسی در دست‌ها و پا‌های خود ندارند، اما در نهایت، این آسیب عصبی موجب درد، ضعف و مشکلات گوارشی در آن‌ها شود.

 

به مرور که آسیب طولانی عصب بین مغز و اندام‌های تحتانی وخیم‌تر می‌شود، قدرت ماهیچه‌ها نیز کمتر می‌شود و شکل پا تغییر می‌کند. همین امر باعث انحراف انگشت شست پا، کف پای صاف یا سایر بدفرمی‌ها خواهد شد. هم چنین یک زخم کوچک در اندام‌های تحتانی این بیماران می‌تواند تا قطع کامل عضو پیش برود. حدود ۶۰ درصد قطع عضو‌ها در افراد دیابتی اتفاق می‌افتد.

 

افزون بر افزایش فشارخون و کلسترول، قند خون بالا می‌تواند مستقیم به سیاهرگ ها، سرخرگ‌ها و عضلات قلب آسیب برساند و احتمال خطر حمله قلبی را حدود ۲ برابر و احتمال سکته مغزی را تا ۴ برابر بیشتر کند، سکته‌هایی که باعث فلج شدن یا از کارافتادگی‌های شدید می‌شوند.

 

اگر میزان قند خون در افرادی که دارای سابقه خانوادگی دیابت و چاقی مفرط در ناحیه شکم هستند به ۱۵/۱ یا ۲۰/۱ گرم در لیتر برسد، نشان دهنده هشدار جدی است و باید بررسی‌های فوری را شروع کرد، چون بالا رفتن قندخون می‌تواند نشانه‌ای از مرحله پیش دیابت باشد. با وجود این، تشخیص دیابت زمانی تأیید می‌شود که قند خون در ۲ بار تست در حالت ناشتا بیش از ۲۶/۱ گرم در لیتر خون باشد. گذشته از بحث آزمایش خون، باید حواسمان به نشانه‌هایی هم که دیابت به همراه دارد باشد.

 

خستگی زیاد: خستگی زیاد و خواب آلودگی از نخستین نشانه‌های رایج و مشهود در قند خون بالاست. خستگی می‌تواند با نشانه‌های دیگری از جمله تپش قلب و تعریق بیش از اندازه نیز همراه باشد. در ضمن، باید بدانید که خستگی زیاد فقط مختص بیماری قند و بالا بودن قند خون نیست.

 

کاهش وزن: دومین علامت نشان دهنده قند خون بالا می‌تواند کاهش وزن ناخواسته فرد باشد. در حالت کلی، این کاهش وزن بین یک تا ۳ کیلوست که گاهی با خستگی زیاد هم همراه است.

 

تشنگی شدید: عطش و تشنگی شدید جزو نشانه‌های معمول ابتلا به دیابت است، اما یک علامت دیرهنگام است. یعنی در بیشتر مواقع، زمانی بروز می‌کند که قند خون به بیش از ۳ گرم در لیتر رسیده باشد. تشنگی زیاد به دنبال دفع زیاد ادرار از بدن اتفاق می‌افتد.

 

گرسنگی زیاد: احساس گرسنگی زیاد نیز مانند تشنگی شدید جزو علائم دیرهنگام قند خون بالاست. این احساس در اثر کاهش غیرعادی قندخون در ناحیه سلولی و مغزی به وجود می‌آید.

 

عفونت‌های ادراری و ژنیتال: عفونت‌های پوستی، ادراری یا ژنیتال (دستگاه تناسلی) نظیر قارچ‌های واژینال یا عفونت مثانه می‌تواند از دیگر نشانه‌های قند خون بالا و هم چنین منشأ کشف و تشخیص ابتلای فرد به دیابت باشد.

 

مشکلات بینایی: بالا بودن قندخون گاهی خودش را با علائمی نظیر درد‌های کمری، زخم پا، کاهش قدرت بینایی یا حمله قلبی نمایان می‌کند.

 

یک نکته مهم: با وجود همه علائمی که گفته شد، متخصصان توصیه می‌کنند هرگز منتظر بروز علایم دیابت ننشینید. اگر در خانواده‌ای زندگی می‌کنید که سابقه بیماری دیابت دارند و خودتان را مستعد ابتلا به آن می‌دانید، بهترین کار این است که به طور منظم آزمایش خون بدهید و قندخونتان را کنترل کنید.

 

هنوز اطلاعات کافی نداریم که نشان بدهد دیابتی‌ها بیش از دیگران به کرونا مبتلا می‌شوند، اما عوارض جدی و خطر فوت این افراد در مقایسه با دیگران بیشتر است. اگر دیابت به خوبی کنترل نشود و بیمار نوسان قندخون را تجربه کند، در معرض ابتلا به عوارض دیابت قرار می‌گیرد، مانند بیماری‌های قلبی. در این صورت، توانایی سیستم ایمنی بدن برای مقابله با عفونت کمتر و عوارض ناشی از ابتلا به شدت بیشتر می‌شود.

در ضمن، عفونت‌های ویروسی به دلیل نوسان قندخون می‌توانند التهاب یا تورم داخلی را در افراد دیابتی افزایش دهند. این امر مساوی است با ابتلا به عوارض شدیدتر بیماری کرونا. برای همین، لازم است بیماران دیابتی و اطرافیان آن‌ها بیش از دیگران دستور‌های بهداشتی مقابله با کرونا را جدی بگیرند. هم چنین باید حواسشان به نشانه‌های بالقوه کرونا نظیر تب، سرفه خشک و تنگی نفس باشد و در صورتی که احساس می‌کنند علائمی دارند، فوری با پزشک خود تماس بگیرند.

بنیاد بین المللی پیش گیری و کنترل دیابت ایرانیان انجمن تخصصی بیماران دیابتی در مشهد است. دیابتی‌های عزیز می‌توانند برای دریافت هرگونه خدمات دارویی و حمایتی (البته با رعایت همه دستور‌های بهداشتی) به این مرکز مراجعه کنند: بولوار سجاد، بین سجاد ۲ و ۴، پلاک ۵۶

Diabetf.com
به جای اینکه اطلاعات موردنیازتان درباره بیماری دیابت را با سرزدن به سایت ها، کانال‌ها و شبکه‌های اجتماعی به دست آورید، به تارنمایDiabetf.com (بنیاد بین المللی پیش گیری و کنترل دیابت ایرانیان) مراجعه کنید. آنجا می‌توانید هر اطلاعاتی را که بخواهید از پزشکان متخصص دیابت دریافت کنید


همچنین در مشهد برای گرفتن مشاوره تلفنی یا خدمات تخصصی ویژه بیماران دیابتی، در ساعت‌های اداری با شماره ۳۷۶۵۰۴۰۰ داخلی ۱۰۸ تماس بگیرید

 

بین دستور‌های بهداشتی‌ای که بیماران دیابتی و عموم مردم باید رعایت کنند تفاوت چندانی وجود ندارد. فقط باید دقت و حساسیت این بیماران و افراد خانواده شان به این توصیه‌ها بیشتر باشد. برای نمونه، بهتر است از ۲ ماسک به صورت هم زمان یا از ماسک‌های فیلتردار همراه با شیلد‌های محافظتی استفاده کنند، چون جایی برای احتمال خطا برای این افراد نیست. هم چنین خانواده‌های این افراد هم با خانواده‌های معمولی تفاوت زیادی دارند و باید به شدت مراقب رفتارهایشان باشند. در ادامه، به برخی از این توصیه‌ها اشاره‌ می‌کنیم.

بعد از رفتن به سرویس بهداشتی، قبل از غذا خوردن، بعد از تمیز کردن بینی، سرفه یا عطسه کردن، و قبل و بعد از تماس با دیگر افراد دستان خود را دست کم ۲۰ ثانیه با آب و صابون بشویید.

تا حد امکان در خانه بمانید و از حضور در هر گونه تجمعی پرهیز کنید.

برای رفتن به مراکز درمانی و دریافت خدمات بهداشتی، قبل از مراجعه، نوبت تلفنی یا آنلاین بگیرید. مراکزی را انتخاب کنید که خلوت ترند. فاصله اجتماعی لازم را در هر جایی بیش از دیگران حفظ کنید.

سطوحی را که با آن‌ها بیشترین تماس را دارید، نظیر دستگیره‌های در، کلید‌های برق، صفحه کلید رایانه، میز‌های پیشخوان، تلفن، شیر‌های آب، سینک‌ها و سرویس بهداشتی، مرتب تمیز و ضدعفونی کنید.

زمانی که ماسک خود را درمی آورید، از لمس بینی، چشم و دهان خود پرهیز کنید و فوری دست‌های خود را بشویید.
از خوردن غذا‌های بازاری و آماده پرهیز کنید.

هر بیمار باید متناسب با شرایطی که دارد از پزشک خود آموزش‌ها و توصیه‌های لازم برای مقابله با ویروس کرونا را بخواهد.

از خدمات بهداشتی و درمانی‌ای که به صورت مجازی و در خانه ارائه می‌شود، مانند گرفتن آزمایش در منزل، استفاده کنید تا میزان مراجعه حضوری تان به مراکز بهداشتی درمانی به کمترین حد برسد.

برای ارتقای سیستم ایمنی بدن خود، به جای متوسل شدن به خرافات، به بهداشت تغذیه، و خواب و روان خود بیشتر اهمیت بدهید.

اضطراب زیاد تأثیر منفی بر کنترل قند خون دارد. پس به جای نگرانی‌های بی مورد درباره احتمال ابتلا به کرونا، فقط به توصیه‌های پزشکان گوش کنید.

قند خون خود را بیش از گذشته کنترل کنید و ثابت نگه دارید. برای این منظور، با پزشک خود مشورت کنید. شاید نیاز باشد دوز دارو‌های مصرفی خود را بیشتر کنید.

 

تغذیه در کنترل قندخون نقش مهمی دارد. برای همین، دیابتی‌ها باید حواسشان به شمارش واحد‌های کربوهیدرات خوراکی‌های مصرفی شان بیش از هر چیز دیگری باشد. این مراقبت کمک زیادی به تنظیم قند خون در این افراد خواهد کرد. برای همین، در ادامه، واحد‌های کربوهیدرات برخی خوراکی‌های این فصل از سال را با هم مرور می‌کنیم.