هوشمندترین انسان‌ها در گفتار امام حسن‌عسکری(ع)
حجت‌الاسلام محمدرضا جواهری - عضو هیئت علمی دانشگاه فردوسی
هوشمندترین انسان‌ها کیست؟ ملاک و معیار خردمندی و زیرکی چیست؟ امام حسن‌عسکری (ع) پاسخ این پرسش را داده و ملاک هوشیاری را نشان داده‌اند. امام حسن‌عسکری (ع) در تعریف زیرک‌ترین انسان‌ها فرموده‌اند: «زیرک‌ترین زیرکان شخصی است که حساب نفس خود را نگه دارد و حسابرسی نفس خود را انجام دهد و برای پس از مرگ به‌کار برخیزد.» در این حدیث ۲ ویژگی زیبای ارزشمند در توصیف و معرفی زیرک‌ترین و باهوش‌ترین انسان‌ها آمده است. چه کسی این هویت بی‌نظیر الهی را دارد که زیرک و باهوش و اندیشمند و اهل تأمل در کار‌ها و گفتار‌ها و خوش‌فهم و خردمند و دانا و اهل بخشش و خوش‌دست در کارهاست؟ در این حدیث ۲ صفت و فضیلت و ۲ معیار و ۲ عامل کیاست و هوشمندی و فطانت و خردمندی، آن هم در اوج آن بیان شده است. قله فضیلت و فرهیختگی کجاست؟
الف) محاسبه نفس: هوشیارترین انسان‌ها فردی است که به‌حساب نفس خود رسیدگی کند. هر روز گفتار و رفتار خویش را با سنجه شرع و عقل ارزیابی کند. محاسبه نفس چیست و چگونه انجام می‌شود؟ در پایان هر روز به نفس خود رجوع کند و از آن حساب بکشد. خطاب به نفس خویش بگوید: «ای نفس! این روزت گذشت و دیگر هرگز باز نمی‌گردد، خداوند از تو سؤال می‌کند این روز را چگونه گذراندی و در چه کاری فنا کردی؟ چه سخنی در این روز گفتی؟ چه کاری انجام دادی؟ آیا یاد خدا و ذکر و حمد خداوند نمودی؟ آیا حق برادر مؤمن را ادا کردی؟ آیا اندوهی را از دل مؤمنی زدودی؟ آیا در تشییع جنازه برادر مؤمنت حضور یافتی و جانشین خوبی برای بازماندگان او بودی؟ آیا از غیبت برادر مؤمنت باآبرویت جلوگیری نمودی؟ آیا به نیازمندی در این روز کمک کردی؟ آیا به کسی با گفتارت شادی و نشاط و روحیه بخشیدی؟ آیا گره از کار کسی گشودی؟ آیا نمازت را اول وقت خواندی؟ آیا از مظلومی دفاع کردی و رویاروی ظلم و ظالمی ایستادی؟ آیا حق و راست سخن گفتی؟» اگر پاسخ‌هایش مثبت بود و کارنامه روزانه‌اش سراسر خیر و عمل صالح بود، خدا را حمد و ستایش کند و بر توفیقات الهی‌اش شکر کند و اگر پاسخ برخی پرسش‌ها منفی بود و در گفتار و رفتارش معصیت و حرام و تقصیری بود، استغفار و از خداوند طلب آمرزش کند و عزم و قصد بر ترک آن سخن و کار زشت در آینده کند و بکوشد آثار آن کار‌های ناپسند را برطرف کند.
ب) کار برای پس از مرگ: معیار و ملاک دوم برای هوشمندی انسان کار اخروی و عمل برای پس از مرگ است. انسانی که در هر سخن و کاری در اندیشه آخرت و عالم برزخ و روز قیامت است و بر اساس آن زندگی می‌کند، هوشمندترین افراد است. امام یازدهم (ع) در این حدیث به همگان آموزش یاد مرگ و پاسخ‌گویی در پیشگاه خداوند را داده‌اند. مؤمن باید همواره به‌یاد مرگ و سفر آخرت و راز‌های آن باشد و برای سفر طولانی و بی‌پایان آخرت کار کند. یاد مرگ و تلاش برای پس از مرگ، عامل دوری از گناه و باعث انجام عمل صالح است تا برای پس از مرگ او سودمند باشد.
پیروان امام حسن‌عسکری (ع) باید با آگاهی از این ۲ معیار هوشمندی، کوشش کنند به این ملاک‌ها آراسته شوند؛ در آن صورت فرد و جامعه اصلاح خواهد شد. امامان (ع) باهوش‌ترین انسان‌های تاریخ بشریت بوده‌اند. چنین امامانی ملاک‌های قطعی هوشمندی را در ۲ ملاک معنوی به بشریت آموخته‌اند. «محاسبه نفس» و «عمل برای پس از مرگ» ۲ ویژگی نشان‌دهنده هوشمندترین انسان‌ها در منطق اهل‌بیت (ع) است. بی‌تردید با توجه به این ۲ ملاک «حقیقت هوشمندی» آشکار می‌شود. بی‌دینان و دنیاگرایان و آخرت‌گریزان و افراد بی‌توجه به محاسبه نفس خویش، در این جایگاه بلند هوشمندی قرار نمی‌گیرند.
دیدگاه های ارسال شده توسط شما، پس از تائید توسط شهرآرانیوز در سایت منتشر خواهد شد.
نظراتی که حاوی توهین و افترا باشد منتشر نخواهد شد.
