نگاهی به فیلم‌های ایرانی درباره پرواز و خلبانی به مناسبت پرواز اولین خلبان بر فراز آسمان ایران

امیری | به گزارش شهرآرانیوز - ۱۰۷ سال پیش، برابر با ۱۴ دی ۱۲۹۲، در دوره حکومت احمدشاه قاجار اولین هواپیما در آسمان تهران به پرواز درآمد. این یک پرواز نمایشی بود که خلبانی لهستانی به نام «کوزمینسکی» آن را ترتیب داده بود. او قطعات این هواپیما را در روسیه سوار خودرو کرده بود و از راه بندرانزلی به ایران آورده بود. فردای روز فرود هواپیمای «بلریو۱۱» در میدان مشق، احمدشاه با جماعتی از درباریان کشوری و لشکری از آن بازدید و در کنار آن عکسی به یادگار گرفتند. در گزارشی که در «ارشاد»، از روزنامه‌های مشهور زمان قاجار، دراین‌باره آمده است، این خلبان پیش از این هم در کشور دیگری به‌صورت نمایشی پرواز کرده بود و از مردم پول گرفته بود، همچنان که در تهران هم مختصر بلیتی فروخت. این رویداد حالا بهانه‌ای است تا نگاهی بیندازیم به نقش هواپیما و جایگاه خلبانی در کشور خودمان که شاید بیش از همه در فیلم‌های دفاع مقدس نمود داشته باشد. در تاریخ سینمای ایران فیلم‌هایی مثل «خلبان» و «دایره سرخ» اثر جمال شورجه، «عقاب‌ها» ساخته ساموئل خاچیکیان، «پرواز خاموش» ساخته عبدالحسن برزیده، «حمله به اچ۳» ساخته شهریار بحرانی و سریالی به‌نام «شوق پرواز» اثر یدا... صمدی ساخته شده است. البته مستند‌هایی هم درباره رشادت‌های خلبانان ایرانی در دوران دفاع مقدس ساخته شده است.

«برفراز آسمان‌ها»  (۱۳۵۷)  اولین فیلم تاریخ سینمای ایران با موضوع خلبان‌ها

اولین فیلم تاریخ سینمای ایران با موضوع خلبانی، فیلمی است به نام «بر فراز آسمان‌ها» که سال ۵۷ ساخته شده است. محمدعلی فردین، این فیلم را کارگردانی کرده و خودش هم در آن بازی کرده است.

داستان فیلم درباره خلبان جوانی است که طی حادثه‌ای با دختر جوانی آشنا می‌شود و قصد دارد با او ازدواج کند اما در یکی از مأموریت‌ها، قبل از آن‌که بتواند ازدواجش را علنی کند، از دنیا می‌رود. بقیه ماجرا را همسر خلبان و فرزندش رقم می‌زنند. فردین در این فیلم ۲نقش مختلف را بازی کرده است. تیتراژ پایانی فیلم را هم شهرداد روحانی ساخته است.

«عقاب‌ها» (۱۳۶۳)، پرمخاطب‌ترین فیلم سینما

فیلم «عقاب‌ها» ساخته ساموئل خاچیکیان و با بازی سعید راد و جمشید هاشم‌پور هنوز هم در خاطر خیلی از کسانی که سال ۱۳۶۳ فیلم را دیده‌اند، مانده است. داستان فیلم از این قرار است که در جنگ ایران و عراق، به یک هواپیمای ارتش ایران که مأموریتی در خاک عراق انجام داده است، حمله می‌شود و این هواپیما در کردستان عراق سقوط می‌کند. صحنه فرودآمدن خلبان با چتر نجات یکی از تصاویر به‌یادماندنی فیلم است.

فیلم «عقاب‌ها» از پرفروش‌ترین فیلم‌های تاریخ سینمای ایران است. این فیلم در زمان اکران خود ۸ تا ۹ میلیون تماشاگر داشته است و اگر امروز به اکران درمی‌آمد، باتوجه‌به میانگین قیمت فعلی بلیت سینما، بیش از ۱۰۰ میلیارد تومان فروش می‌کرد.

«حمله به اچ۳» (۱۳۷۳)، روایت یک عملیات هوایی پیچیده

یک دهه پس از اکران فیلم «عقاب‌ها» در سال ۱۳۷۳، فیلم «حمله به اچ۳» شهریار بحرانی با همان مضمون ساخته شد. این فیلم از پیچیده‌ترین عملیات‌های هوایی جهان را روایت می‌کند.

براساس داستان فیلم، نیروی هوایی عراق برای محافظت از هواپیماهای نظامی خود دربرابر حملات ایران، آن‌ها را به دورترین نقطه از ایران یعنی نزدیک اردن، در ۳ پایگاه که به نام «اچ ۳» شناخته می‌شدند، منتقل می‌کند. از آن‌طرف نیروی هوایی جمهوری اسلامی ایران عملیاتی را طراحی و با استفاده از آن ضربه مهمی به دشمن وارد می‌کند.

فیلم «حمله به اچ۳» از فیلم‌های سینمایی موفق دفاع مقدس است که در زمان خود توانست مخاطبان زیادی را به خود جذب کند. جعفر دهقان، محمد کاسبی، فرامرز شهنی، حسین یاری و حسن عباسی در این فیلم ایفای نقش کردند و موسیقی فیلم را مجید انتظامی ساخته است.

«دایره سرخ» (۱۳۷۴)، روایتگر زندگی یک خلبان جنگی

«دایره سرخ» سرگذشت یکی از خلبانان دفاع مقدس را روایت می‌کند. این فیلم را جمال شورجه در سال ۷۴ ساخته است. فیلم داستان یک خلبان هواپیمای جنگی است که پس از عملیاتی در خاک عراق، گلوله‌ای به او اصابت می‌کند. او هم‌زمان با فعالیت در نیروی هوایی با خانواده‌ همسرش نیز در تقابل است.

فرود «خلبان» (۱۳۷۶) با هواپیمای آتش‌گرفته

فیلم سینمایی «خلبان» درباره فردی است به‌نام سروان عباس دوران که خلبان موفق نیروی هوایی است. دشمن چندبار در ترور او ناکام مانده است. او سرپرستی عملیات دشواری بر فراز خاک بغداد را به‌عهده می‌گیرد و همراه با یک اسکادران شامل ۱۰ هواپیمای جنگنده به بغداد حمله می‌کند. فرودآمدن هواپیمای جنگی او درحالی‌که پس از گذر از ماجراها و اتفاقات بسیار، آتش گرفته است، از تصاویر به‌یادماندنی این فیلم است.

«خلبان» از دیگر فیلم‌های دفاع مقدس جمال شورجه است. شورجه این فیلم را در سال ۷۶ یعنی ۲ سال پس از «دایره سرخ» ساخته است. 

نجات با «پرواز خاموش» (۱۳۷۷) 

«پرواز خاموش» داستان نجات یک هواپیمای نظامی از تیررس دشمن را روایت می‌کند. عباس، خلبان یک هواپیمای جنگی است. او سوار بر جنگنده‌ای که دوربین‌هایی روی آن سوار شده است، برای شناسایی موقعیت دشمن به آن سوی مرزها می‌رود که هنگام برگشت، دشمن هواپیما را هدف قرار می‌دهد و فیلمی که به‌وسیله دوربین‌ها از داخل هواپیما گرفته شده است، ماجراهای بسیاری را رقم می‌زند. «پرواز خاموش» را عبدالحسن برزیده در سال ۷۷ ساخته است. حسین یاری، بهمن دان، مجید مشیری، مجید زارع کار و فرید کشکولی بازیگران اصلی این فیلم سینمایی هستند.

«شوق پرواز» (۱۳۹۰) 

«شوق پرواز»، به کارگردانی یدالله صمدی، سریالی ۲۴قسمتی‌ است که سال ۹۰ از شبکه یک سیما پخش شد. این فیلم ادای دینی است به سرتیپ خلبان شهید بابایی. بازی شهاب حسینی در نقش شهید بابایی توانست نظر مخاطبان بسیاری را به خود جلب کند.

تصویربرداری و طراحی صحنه خوب به اضافه موسیقی و جلوه‌های ویژه، از جمله ویژگی‌هایی است که این سریال را به سریالی خوش‌ساخت تبدیل کرده است. این سریال در لوکیشن‌هایی در ارمنستان و برخی شهرهای ایران از جمله قزوین و تهران ساخته شده است.

الهام حمیدی، افسانه بایگان، شهرام حقیقت‌دوست، ستاره اسکندری، کوروش تهامی، حسن جوهرچی، عبدالرضا اکبری، مهران رجبی، مینا جعفرزاده، فخرالدین صدیق‌شریف، پوراندخت مهیمن و اکبر عبدی دیگر بازیگران این سریال هستند.

«داستان‌های ناگفته» و «نبرد‌های تامکت»، ۲مستند درباره دلاورمردی‌های خلبانان در دفاع مقدس

در زمینه نمایش دلاوری‌های خلبانان در زمان دفاع مقدس مستندهایی نیز ساخته شده است که مستند تلویزیونی «داستان‌های ناگفته» و  «نبرد‌های تامکت» از آن جمله‌اند.

«داستان‌های ناگفته» روایت سال‌های شروع جنگ تحمیلی است که در گفتگو با خلبانان ارتش تهیه شده است. سید احسان نیکبخت، کارگردان این اثر که عنوان کرده است آن را بر اساس دغدغه شخصی خودش ساخته است. این مستند در ۶ قسمت پنجاه‌دقیقه‌ای تدوین و اکنون به مناسبت هفته دفاع مقدس از رسانه ملی پخش شد. «داستان‌های ناگفته»، «دروازه خوزستان»، «رؤیای آشفته»، «ارتفاع پست»، «عکاسی روی آتش» نام ۵ قسمت این مجموعه است.

مستند «نبرد‌های تامکت» ساخته محمد شکیبانیا، نیز روایتی از دلاورمردی خلبانان نیروی هوایی ارتش و نبردهای هوایی آنان در هشت سال دفاع مقدس است. در این مستند به نبردها با هواپیمای F14 پرداخته شده است. این مستند مخاطبان می‌توانند صحنه‌های بازسازی شده نبردها را ببینند. بازسازی درگیری هوایی خلبانان F14 ایران با خلبانان عراقی در آسمان خارک، اصفهان و تهران از جمله بخش‌های مستند «نبرد‌های تامکت» است.

• عکس نمایه مطلب، مربوط به شهید سرلشکر خلبان مصطفی صغیری است در کنار هواپیمای F4-E.