شهرآرا از یک فاجعه بزرگ زیست محیطی پرده برداشت

شیما سیدی| رد گازوئیل بر تن سنگ هایی که روزگاری منقش به سنگ نگاره های چند هزارساله بودند، همچون خونی جاری است. این نشان جنایتی است که همین چند روز پیش، در معدن سنگی در منطقه «دیزدر» رخ داده و منجر به مرگ میراث گران بهایمان شده است. لطمه ای که دیگر با هیچ گزارش و نشستی جبران پذیر نیست. هرچه بعد از این بنویسیم، نوشدارو بعد از مرگ سهراب است. حالا چه فایده ای دارد قال کنیم و دنبال مقصر بگردیم؟ آن هم در حالی که هر نهادی مسئولیت را از روی دوش خود به دیگری حواله می دهد. با این حال در روز جهانی گردشگری از یک فاجعه خبر می دهیم، به امید بیدار شدن از خوابی سنگین و جلوگیری از تکرار این دست رخدادهای ناگوار در سایر سنگ نگاره ها و میراث وطنمان.

بازدید خبرساز
چند هفته ای می شود که با تشکیل گروه مجازی «کمپین سنگ نگاره ها» و تهیه گزارش هایی در روزنامه شهرآرا (در تاریخ های 13 و 30 شهریور) پیگیر وضعیت سنگ نگاره های منطقه طرقبه و شاندیز هستیم. در همین راستا پنجم مهر نیز به بهانه روز جهانی گردشگری، همراه با گروهی از فعالان محیط زیست و دوستداران میراث فرهنگی، برای بازدید از سنگ نگاره های منطقه دیزدر راهی شاندیز شدیم، غافل از اینکه این بازدید از یک فاجعه پرده خواهد برداشت. از میان راهی خاکی می گذریم و در کنار معدن سنگی که دره ای بزرگ در دل کوه ایجاد کرده، برای تماشای سنگ نگاره هاراه را پیاده گز می کنیم. هنوز چند قدم بیشتر نرفته ایم که تماشای یک صحنه دل خراش پای همه را سست می کند. سنگی که روزگاری کلونی سنگ نگاره های چند هزارساله بود، امروز تنها یک سنگ صاف آغشته به گازوئیل است. مهدی گلکار طرقبه، موسس انجمن میراث کهن طرقبه، پای سنگ می نشیند، صفحه گوشی تلفن همراهش را بالا و پایین می کند و عکس هایی را از روزی نشانمان می دهد که سنگ نگاره های چند هزار ساله اینجا جا خوش کرده بودند. در کنار سنگ نگاره ها تصاویری از مسئولان میراث فرهنگی هم هست، که در حال یادگاری گرفتن با سنگ نگاره ها هستند. می گوید: «آن روز اخطار دادیم که این معادن بلای جان سنگ نگاره ها هستند، سنگ نگاره های بیشتری بوده اما نابود شده است. مسئولان اما در پاسخ می گفتند ما سندی نداریم. حال این بزرگ ترین سند است. تصویر مسئولان در کنار سنگ نگاره هایی که در نتیجه بی توجهی خودشان زیر دست معدن کاران نابود شدند.»

گازوئیل می ریزیم تا خیال همه راحت شود
آن ها به خیال خود با این اقدام ردِ هرگونه سنگ نگاره ای را نابود کرده اند تا بتوانند فارغ از مزاحمت گروه های محیط زیستی و دوستداران میراث فرهنگی پیشروی و کوه های بیشتری را از بستر سنگ تخلیه کنند. لودرهایشان پای کوه پارک است و آماده برای شخم زدن اندک میراث باقی مانده. برای سرکشی از احوال باقی کلونی های سنگ نگاره از کوه کنار معدن بالا می رویم. کنار محوطه ای که برای یک دکل بزرگ دیوارکشی شده انبوه سنگ هایی که کنده شده و در لابه لایشان سنگ نگاره ها به چشم می خورد زخمی است که مرهم ندارد. همین طور که روی سنگ ها دقیق شده ایم و پیشینیان را در حالی تصور می کنیم که پوستینی به تن دارند و در حال نقش زدن سنگ نگاره ها هستند، دیلمی بزرگ را می یابیم که ابزار کار مخربان امروزی است. گلکار معتقد است که پرونده ثبتی تمام این سنگ نگاره ها تهیه شده است اما مشاهداتمان نمی گذارد باور کنیم این سرنوشت سنگ نگاره هایی است که ثبت میراث ملی شده اند. خوشبختانه هنوز یک کلونی بزرگ از سنگ نگاره ها با طرح هایی منحصر به فرد از صلیب شکسته، چرخی شبیه به گاری و حتی پروانه باقی مانده است، اما با این اوضاع و احوال نابسامان نمی توان به سالم ماندن آن ها چندان امیدوار بود.

خرابکاری ها در همین روزهای اخیر رخ داده است
موسس انجمن میراث کهن طرقبه می گوید: «آخرین بازدید ما از این سنگ نگاره ها بهار امسال بود، که همچنان سالم بودند، اما متأسفانه این تخریب ها در چند روز اخیر رخ داده و رد تازه گازوئیل نشان از جدید بودن خرابکاری می دهد.» این حرف را به صورت ضمنی یکی از نگهبانان معدن نیز تأیید می کند. وقتی برخی از دلسوزان محیط زیست می پرسند و او می گوید: «همین چند روز پیش مهندس با فِرِز این سنگ ها را تخریب کرد و بعد هم رویشان گازوئیل ریخت.» چند مهندسی که کمی دورتر ایستاده و مشخص است از حضور این جمع دل خوشی هم ندارند می گویند: «اگر این منطقه ثبت میراث فرهنگی است، چرا میراث حریم سنگ نگاره ها را مشخص نکرده است؟ ما اطلاعی از ارزش سنگ ها نداشتیم.»

جلوگیری از فعالیت معدن تا زمان بررسی بیشتر
با شنیدن این پاسخ برای پیگیری موضوع، یکی از اعضای شبکه محیط زیست با ابوالفضل مکرمی فر مدیر کل میراث فرهنگی خراسان رضوی تماس می گیرد، او بلافاصله یگان حفاظت میراث فرهنگی را برای بررسی بیشتر به منطقه اعزام می کند. دوستداران محیط زیست و میراث منتظر می مانند و بعد از قریب به یک ساعت یگان حفاظت از راه می رسد . آن ها جلوی فعالیت معدن را تا زمان بررسی بیشتر می گیرند. مسئولان میراث مدعی اند، این معدن هیچ گونه مجوزی از میراث فرهنگی برای برداشت نداشته است.
سید حسن حسینی، فرماندار طرقبه و شاندیز نیز در پاسخ به پرسش ما درباره فعالیت معدن دیزدر می گوید: «باید فعالیت این معدن بررسی شود، اما بسیاری از معادن این منطقه برداشت های غیرمجاز دارند و باید میراث فرهنگی جلوی کار آن ها را بگیرد.»

کوه خواری ها دور از چشم مسئولان است؟
در حالی تمامی نهاد ها از غیرمجاز بودن فعالیت معدنی منطقه دیزدر خبر می دهند که برداشت های سنگ، گودال هایی به طول 10متر و بیشتر بر دل کوه ها به جا گذاشته است و بعید به نظر می رسد معدن کاران بتوانند بدون مجوز از هیچ نهادی این چنین به جان میراث و سرمایه ملی ما بیفتند. آن طور که تحقیقات اولیه شهرآرا نشان می دهد این معدن خصوصی است و حدود 40 روزی می شود، که امتیاز برداشت آن به گروه جدید واگذار شده است. امتیاز اولیه برداشت معدن مربوط به حدود سال 70 می شود.