گفت‌وگو با رئیس انجمن حقوق کودک ایران درباره بایسته‌های حقوقی کودکان
رئیس انجمن حقوق کودک ایران در استان می‌گوید: انجمن تلاش می‌کند آموزش حقوق کودکان را ترویج کند.
تکتم جاوید | شهرآرانیوز؛
به این جملات دقت کنید:
* بین ۳ تا ۷ میلیون کودک کار در ایران زندگی می‌کنند.
* آمار‌های سازمان ملل متحد نشان می‌دهد چیزی در حدود یک‌پنجم کل کودکان جهان در مناطق پر از درگیری و خشونت ساکن هستند.
*براساس آمار‌های جهانی ۸ تا ۹ درصد کودکان هر جامعه‌ای مورد تجاوز قرار می‌گیرند، اما در ایران این آمار کمتر و حدود ۳ تا ۴ درصد بوده و مهم‌ترین دلیل آن، ترس از گزارش حادثه است.
*۱۷ درصد آمار ازدواج‌ها در کشور شامل دختران کمتر از ۱۸ سال می‌شود.
* حدود ۶۰درصد از کودکانی که مورد آزار جنسی قرار می‌گیرند، درک درستی از آنچه اتفاق افتاده است، ندارند.
*بیشترین آزار کودکان توسط والدین آسیب‌دیده از اعتیاد صورت می‌گیرد.* در ایام شیوع کرونا از هر ۱۰ کودک ۸ کودک تحت تأثیر خشونت قرار گرفته‌اند که ازجمله دلایل آن، بیکاری والدین، خشونت بزرگ‌سالان با یکدیگر، حضور دائم کودک و دسترسی به فضای مجازی در سطح جهانی گزارش شده است.
به این جملات دقت کنید:
* بین ۳ تا ۷ میلیون کودک کار در ایران زندگی می‌کنند.
* آمار‌های سازمان ملل متحد نشان می‌دهد چیزی در حدود یک‌پنجم کل کودکان جهان در مناطق پر از درگیری و خشونت ساکن هستند.
*براساس آمار‌های جهانی ۸ تا ۹ درصد کودکان هر جامعه‌ای مورد تجاوز قرار می‌گیرند، اما در ایران این آمار کمتر و حدود ۳ تا ۴ درصد بوده و مهم‌ترین دلیل آن، ترس از گزارش حادثه است.
*۱۷ درصد آمار ازدواج‌ها در کشور شامل دختران کمتر از ۱۸ سال می‌شود.
* حدود ۶۰درصد از کودکانی که مورد آزار جنسی قرار می‌گیرند، درک درستی از آنچه اتفاق افتاده است، ندارند.
*بیشترین آزار کودکان توسط والدین آسیب‌دیده از اعتیاد صورت می‌گیرد.* در ایام شیوع کرونا از هر ۱۰ کودک ۸ کودک تحت تأثیر خشونت قرار گرفته‌اند که ازجمله دلایل آن، بیکاری والدین، خشونت بزرگ‌سالان با یکدیگر، حضور دائم کودک و دسترسی به فضای مجازی در سطح جهانی گزارش شده است.
*بی‌توجهی به وضعیت بهداشتی، اسکان و امنیت کودکان در دسته آزار‌ها قرار می‌گیرد که در بخش زیادی از خانواده‌های فقیر و حاشیه شهر رایج است.
این‌ها توصیف بسیار ناچیزی از وضعیت کودکان است که در آمار‌های مسئولان آمده و نشان می‌دهد در کشور ما کودکان زیادی از امنیت جسمی و روانی محروم‌اند؛ و عجیب اینکه با همه این احوال هنوز هم نهاد‌ها و سازمان‌های متولی حقوق کودکان در انجام عملکرد خود کوتاهی می‌کنند. نتیجه این کوتاهی را می‌توان در خبر‌های خودکشی یا مرگ ناشی از خشونت‌های خانگی به کودکان یا کودکانی که در شهر می‌گردند و تکدیگری می‌کنند، مشاهده کرد.
اما برداشتن قدمی برای امروز به آگاه‌سازی و پیشگیری از آسیب یا مرگ کودکان بسیاری در آینده نزدیک کمک خواهدکرد. همان‌گونه‌که از خرداد امسال دفتر نمایندگی انجمن علمی حقوق کودک ایران در استان خراسان راه‌اندازی شده و قرار است به ریاست الهه محسنی، دکترای حقوق خصوصی و عضو هیئت‌علمی دانشگاه آزاد اسلامی مشهد، در‌این راستا فعالیت کند. به گفته او این انجمن قرار است برای آن‌هایی فعالیت کند که هیچ‌درکی از حقوق خود و توان گرفتن آن را ندارند. در این گفتگو از اهداف این انجمن و برنامه‌های آینده آن شنیدیم.
انجمن علمی حقوق کودک که به‌تازگی در مشهد راه‌اندازی شده، وابسته به کدام سازمان و نهاد است؟
دفتر اصلی این انجمن که یک مجموعه مردم‌نهاد و خصوصی است، سال۱۳۹۸ توسط دکتر محمود عباسی در تهران راه‌اندازی شد و اعضای مؤسس آن، همگی از استادان دانشگاهی هستند که در حوزه حقوق کودک فعالیت می‌کنند. البته این انجمن مختص تهران نیست و در این مدت کوتاه موفق شده است دفاتر دیگری را در بیش‌از ۱۷مرکز استان راه‌اندازی کند.
دکتر عباسی معاون حقوق بشر و امور بین‌الملل وزیر دادگستری و دبیر مرجع ملی کنوانسیون حقوق کودک ایران است. این کنوانسیون یک مرجع جهانی است که سال۱۹۸۹ در سازمان ملل تصویب شده و بیشترین تعداد کشور‌های دنیا به آن پیوسته‌اند که هیچ کنوانسیونی تا این حد اقبال نداشته است. ایران هم در سال۱۳۷۲ به این کنوانسیون پیوسته است. بر این اساس سازمان ملل از کسانی که در این کنوانسیون حضور دارند، می‌خواهد گزارش‌هایی درباره نحوه اجرای قوانین کودک و تلاش‌های صورت‌گرفته ارائه کنند.
چه نیازی است به اینکه کلینیک مخصوص به کودک وجود داشته باشد؟ مگر چه مشکلاتی درباره این افراد در جامعه و دستگاه قضا وجود دارد؟
پاسخ سؤال شما دو بخش دارد. یکی اینکه حقوق کودک، حقوق بشر، حقوق زنان یا محیط زیست، تنها با کار دولتی به فرجام نمی‌رسد و باید ساختار‌ها و تشکیلاتی با حمایت مردمی درکنار آن حضور داشته باشد. بخش دوم پاسخ این است که کودکان هم به‌دلیل آینده‌ساز بودن در سرنوشت کشور و هم اینکه قادر به دفاع از حقوق خود نیستند، نیاز به هدایت و حمایت دیگران دارند. آنان حتی نمی‌دانند از چه حقوقی برخوردارند. درحالی‌که نهاد‌های متولی آموزش حقوقی حمایت از این قشر زیاد نیست، گروه‌ها و افراد اندکی در قالب خیریه‌ها و سازمان‌های مردم‌نهاد به فعالیت‌هایی همچون رفع مشکلات کودکان بی‌سرپرست و بدسرپرست یا تهیه خوراک و پوشاک می‌پردازند، اما در حوزه شناخت قوانین به خود کودکان، والدین آن‌ها، مربیان مهد، معلمان مدرسه و همه اقشار، مراکز خاصی وجود ندارد.
شما به‌عنوان یک پژوهشگر مدت‌ها پیش از برعهده‌گرفتن ریاست این انجمن، در حوزه کودک فعالیت داشته‌اید. باتوجه به شناخت گذشته خود و جایگاهی که این روز‌ها دارید، بزرگ‌ترین مشکلات و آسیب‌های حقوقی کودکان در خانواده و جامعه ما چیست؟
چند موضوع مهم در جامعه وجود دارد که آسیب جدی به سلامت جسم و روان کودکان وارد می‌کند. براساس آمار‌های سازمان بهزیستی و یافته‌های شخصی می‌گویم که اعتیاد، مهم‌ترین عامل بدسرپرستی کودکان است. اعتیاد عامل اصلی آسیب‌های فراوان به کودکان کشور ماست؛ از معتادشدن کودک گرفته تا ضرب‌وشتم از سوی والدین معتاد و بی‌خانمان و بی‌سرپرست‌شدن کودک. فروش موادمخدر توسط کودکان و بسیاری آسیب‌های دیگر را هم به این فهرست بیافزایید.
چالش بزرگ دیگر ما در این روز‌ها مشکلات آموزشی است که از حقوق اولیه کودکان به شمار می‌رود. وقتی آمار‌ها نشان می‌دهد ۲۰ تا ۳۰ درصد کودکان به‌دلیل نداشتن تلفن همراه، اینترنت و نداشتن آنتن‌دهی خطوط در ایام کرونا از آموزش محروم بوده‌اند، یعنی فاجعه‌ای در قرن بیستم. برای نمونه در این مدت کودکان معلول نتوانستند در خانه درس بخوانند، زیرا بدون مربی و معلم چنین امکانی برایشان فراهم نبود.
همچنین حضور کودکان در دنیای مجازی و درمعرض تصاویر نامناسب قرارگرفتن و آسیب‌های روحی ناشی از آن، از مسائل مهم و نگران‌کننده است؛ این‌ها ساده‌ترین موارد بودند. همچنین خشونت‌ها، خودکشی‌ها، ازدواج در سن کمتر از ۱۸ سال و بسیاری موارد دیگر در جامعه وجود دارد که رفع آسیب‌های آن‌ها به تلاش زیادی نیاز دارد.
چند سازمان و نهاد مسئول پیگیری حقوق کودکان هستند؟
ماده۶ قانون حمایت از اطفال و نوجوانان که ۲۳اردیبهشت سال جاری تصویب و ابلاغ شد، شامل وظایف و شرح دستورات به هشت سازمان و نهاد بود که آن‌ها را ملزم می‌کرد درکنار قوه قضائیه و دادگستری دستورالعمل‌ها را رعایت کنند. سازمان بهزیستی، نیروی انتظامی، سازمان زندان‌ها و اقدامات تأمینی و تربیتی کشور، وزارت کشور، وزارت تعاون کار و رفاه اجتماعی، وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، وزارت آموزش‌و‌پرورش و سازمان صدا‌و‌سیما، سازمان‌هایی هستند که در این قانون از آن‌ها نام برده‌شده است. درعین حال شهرداری و دهیاری‌ها نیز درکنار سازمان بهزیستی موظف به همکاری‌های لازم هستند. البته موضوع کودکان که بخش مهمی از افراد جامعه هستند، به دستگاه‌های دیگر هم مربوط است و براساس این قانون، همه نهاد‌های حاکمیتی موظف به همکاری با این سازمان‌ها هستند.
حالا که بحث حقوقی است، تعریف حقوق کودک از دیدگاه قانون را هم بفرمایید.
حقوق کودک شاخه‌ای از علم حقوق است که به مباحث حقوقی کودکان کمتر از ۱۸ سال می‌پردازد. این موارد می‌تواند در بحث مدنی باشد مثل حضانت، ولایت، خارج شدن از کشور، روش و مرجع تأمین هزینه‌های زندگی، حق آموزش، حق رأی و مواردی از این دست. درباره مباحث کیفری هم موضوعاتی همچون جرائمی که علیه کودک اتفاق می‌افتد مثل خشونت جسمی و جنسی یا در صورتی‌که کودک جرمی را مرتکب شده باشد و روش اجرای حکم و... بررسی می‌شود. در یک جمله مجموعه‌ای از مسائل حقوقی و کیفری است که نگاه ویژه آن، حقوق کودک و منافع او در خانواده و جامعه است.
مخاطب انجمن شما به‌طور مشخص چه کسانی هستند؟ یعنی به چه روش‌هایی قرار است به ترویج حقوق کودک کمک کنید؟
برخلاف دیگر نهاد‌های مردمی که از همه افراد تشکیل می‌شود، اساس شکل‌گیری نهاد ما با حضور دانشگاهیان است و برنامه‌ها هم علمی هستند؛ بنابراین اولین مخاطبانمان دانشجویان و دانشگاهیان هستند. اهداف نیز بیشتر علمی، آموزشی و پژوهشی است و ابتدا باید حقوق‌دانان آینده خود را با حقوق کودک آشنا کنیم. متأسفانه برخلاف بسیاری از کشور‌ها ما هنوز در دانشکده‌ها رشته حقوق کودک نداریم. ما در حوزه دانشگاهی و پژوهشی با کمبود مواجه‌ایم. پس ابتدا توجه و تلنگر را به دانشجویان و استادان می‌زنیم، سپس با‌کمک آنان به‌سراغ شهروندان و مسئولان می‌رویم که به آنان خدمت‌رسانی کنیم.
ارائه خدمات نیز با تأکید بر گروه‌های آسیب‌پذیر و تا حد امکان رایگان خواهد بود؛ از مشاوره‌ها گرفته تا جلسات آموزشی، نشست، همایش و.. در بخش مسئولان هم سعی می‌کنیم نهاد مشورتی و پیشنهاددهنده باشیم. یکی از اهداف ما آموزش افراد داوطلب است تا آنان را برای کار در حوزه کودک آماده کنیم. عملکرد ما از دانشگاه آغاز شده و به مردم و مسئولان ختم می‌شود.
حدود ۶ ماه از بازگشایی رسمی دفتر نمایندگی استان می‌گذرد. در این مدت چه تعداد مراجع داشته‌اید؟ شهروندان چگونه با این انجمن ارتباط بگیرند؟
ازآنجاکه ما یک انجمن مردم‌نهاد هستیم، مکانی که دراختیارمان قرارداده شده، در فرهنگ‌سرای «کودک و آینده» در بوستان کوهسنگی است. با اینکه چندماه از بازگشایی دفتر مشهد می‌گذرد، به‌دلیل فراگیری کرونا و تعطیلی مرکز، مراجعه‌کننده‌ای نداریم و مشاوره‌های خود را در دادسرا و مراکزی که شهروندان حضور دارند، متمرکز کرده‌ایم. برای معرفی مرکز و جذب وکلا، روان‌شناسان و کارشناسان این حوزه هم در ماه‌های آینده فعالیت خواهیم کرد.
انجمن علمی حقوق کودک شاخه خراسان برای ادامه فعالیت و اثرگذاری بیشتر نیازمند همکاری چه افرادی است؟
نیاز مهم ما، حضور کارشناسان و متخصصان است. من از‌طریق شهرآرا از همه وکلا، کارشناسان رشته‌های روان‌شناسی، مشاوره خانواده، جامعه‌شناسان و همه رشته‌های مرتبط با کودک درخواست می‌کنم با ما همکاری کنند. ما نیازمند همه افرادی هستیم که در حوزه کودک توان مشاوره، آسیب‌شناسی، ارائه پیشنهاد و تولید محتوا در شبکه‌های مجازی را داشته باشند. صفحه اینستاگرام ما به نشانی Childrights.clinic_msh، کانال تلگرام: Childright_Mashhad @ و شماره تماس انجمن ۰۹۰۴۴۸۲۸۰۹۰ در‌اختیار علاقه‌مندان و متقاضیان است.
دیدگاه های ارسال شده توسط شما، پس از تائید توسط شهرآرانیوز در سایت منتشر خواهد شد.
نظراتی که حاوی توهین و افترا باشد منتشر نخواهد شد.
