بازخوانی کارنامه مجید مجیدی، به بهانه اکران فیلم «خورشید» | مردی که تقلید نمی‌کند

مجید مجیدی فعالیت سینمایی خود را از دوران پیش از انقلاب اسلامی آغاز کرد و بعد از تلاش‌های مختلف در عرصه تئاتر، از اواخر دهه پنجاه، با ساخت فیلم کوتاه و مستند، به فیلم سازی روی آورد. او که اخیرا نهمین فیلم بلند سینمایی خود را روی پرده برده، در دهه‌های شصت و هفتاد جسته گریخته به پیشه بازیگری هم مشغول بوده است که علاوه بر همکاری با فیلم سازانی همچون محسن مخملباف در این عرصه، به دلیل بازی ماندگارش در فیلم «تیرباران»، اثر علی اصغر شادروان، در نقش شهید سید علی اندرزگو، نزد مردم به یاد آورده می‌شود؛ فیلمی که در زمان خودش اثری پرمخاطب از آب درآمد.

مجیدی اولین کارگردان ایرانی نامزد اسکار محسوب می‌شود که در دوره هفتادویکم این رویداد سینمایی برای فیلم «بچه‌های آسمان» به نامزدی در بخش بهترین فیلم خارجی زبان دست یافت. سبک فیلم سازی او به گونه‌ای است که آثارش فقط به مصرف داخلی محدود نمی‌شود و به همین دلیل است که مجیدی در رویداد‌های بین المللی موفقیت‌های ریز و درشت پرشماری را به دست آورده است. علاوه بر جشنواره‌های درجه دوم مثل جشنواره مونترال و جشنواره فیلم لندن، آثارش در جشنواره ونیز و برلین هم مورد توجه قرار گرفته اند و تنها جایزه مهم بازیگری رضا ناجی نیز برای بازی در فیلم مجید مجیدی به دست آمده؛ اتفاقی که در زمان خودش، برای سینمای ایران شگفت انگیز بود.

در میان فیلم سازان ایرانی، مجید مجیدی پرافتخارترین کارگردان تاریخ است و با چهار سیمرغ بلورین بهترین کارگردانی از مهم‌ترین رویداد سینمایی ایران، یعنی جشنواره فیلم فجر، در صدر هنرمندان هم صنف خود قرار گرفته است. مجیدی اولین بار در سال ۷۵ و برای فیلم «بچه‌های آسمان» به این موفقیت رسید و در پانزدهمین دوره جشنواره فجر، علاوه بر کارگردانی، سیمرغ بهترین فیلم نامه و بهترین فیلم را نیز به خودش اختصاص داد. او افتخاری مشابه را چهار سال بعد هم، با فیلم «باران» به دست آورد و توانست در نوزدهمین دوره جشنواره، برنده سیمرغ بهترین فیلم و بهترین کارگردانی شود.

 

 

سال ۸۳ و تولید فیلم «بید مجنون» نیز برای مجیدی خوش یمن بود و او را به سیمرغ کارگردانی بیست وسومین دوره جشنواره فیلم فجر رساند. اهمیت این فیلم برای مجیدی، رها شدن از دو اتهام بی توجهی به بازیگران چهره و ساخت فیلم‌های جشنواره‌ای بود.

 

«بید مجنون»، علاوه بر جایزه کارگردانی، سیمرغ بلورین بهترین بازیگر نقش اول مرد را هم برای پرویز پرستویی که در اوج دوران حرفه‌ای خود به سر می‌برد، به همراه داشت و نشان داد مجیدی در بازی گرفتن از ستاره‌ها هم تبحر دارد. علاوه بر این، «بید مجنون» به عنوان فیلم برگزیده تماشاگران در این دوره از جشنواره هم شناخته شد تا مشخص شود مردم به آثار مجیدی علاقه زیادی دارند. مجیدی سه سال بعد با فیلم تحسین شده «آواز گنجشک ها» در بیست و ششمین دوره جشنواره فیلم فجر حاضر شد که باز هم سیمرغ کارگردانی را از آن خود کرد.

علاوه بر این ها، «خورشید»، آخرین فیلم مجید مجیدی نیز در سی وهشتمین دوره جشنواره فجر حاضر بود و توانست به دو سیمرغ مهم بهترین فیلم و بهترین فیلم نامه دست یابد. اگرچه در این سال، مجیدی در رقابت برای سیمرغ کارگردانی، قافیه را به محمدحسین مهدویان واگذار کرد، اما «خورشید» در نهایت موفق‌ترین فیلم جشنواره لقب گرفت.

سینمای مجیدی بعد از نزدیک به سه دهه فعالیت جدی، همچنان سرحال و دیدنی است که ریشه این دوام و قدرت هنری آثار او را باید در لحن و نگاه او جست وجو کنیم. مجیدی یک فیلم ساز کاملا ایرانی است که در سینمایش شاخصه‌های بومی پرشماری به چشم می‌خورد؛ خصلت‌های مهمی که تقلید از هیچ سینماگر یا سبک دیگری نیست و از نگاه خود فیلم ساز سرچشمه می‌گیرد. او پیش از هر چیزی، نگاه اجتماعی منتقدانه رایج در سینمای ایران را که گاهی رنگ سیاه نمایی هم به خود می‌گیرد، پس می‌زند و مسیر تازه‌ای برای خودش باز می‌کند که بیشتر تمرکزش بر موضوعات انسانی است تا معضلات اجتماعی و دوراهی‌های اخلاقی.

مجیدی در تمام فیلم‌های بلندش نویسنده فیلم نامه هم بوده که همین موضوع همگرایی و متن و اجرا در آثار این کارگردان را به دنبال داشته است. در واقع، چنین نیست که مجیدی به عنوان کارگردان، یک متن از پیش مشخص شده را جلوی دوربین ببرد؛ بلکه متن و اجرا در آثار او به وحدت می‌رسند. شاید به همین دلیل است که فیلم‌های مجیدی عموما کم دیالوگ هستند و بخش عمده وظیفه انتقال محتوا در آن‌ها با استفاده از کیفیت قاب ها، حرکت دوربین، طراحی میزانسن، پلان‌ها و بازی چهره بازیگران انجام می‌شود.

از دیگر نکات مهم روش کارگردانی مجید مجیدی در سینما، کیفیت بازی گرفتن او از چهره‌های گمنام و نابازیگران است. بازی ماندگار فرخ هاشمیان در «بچه‌های آسمان»، اجرای منحصربه فرد محسن رمضانی در «رنگ خدا»، سیمرغ بلورین بازیگری حسین عابدینی برای «باران» و بازی رضا ناجی در «آواز گنجشک ها» از نمونه‌های مهم جلوه گری این توانایی در آثار مجیدی هستند که مورد آخر خرس نقره‌ای بازیگری را در پنجاه و هشتمین دوره جشنواره فیلم برلین، برای ناجی به ارمغان آورده. بازی روح ا... زمانی در «خورشید» هم حاصل بازی گرفتن چیره دستانه مجیدی از یک کودک کار است که کاملا باورپذیر از آب درآمده است.

یکی از تجربه‌های متفاوت مجید مجیدی در سینمای ایران به فیلم پرحرف و حدیث «محمد رسول ا...» مربوط می‌شود که اثر ضعیفی نبود؛ اما نتوانست انتظارات را برآورده کند. یکی از مواردی که به این اثر لطمه زد، تبلیغات گسترده تهیه کنندگان و چسبیدن عنوان‌های عجیبی همچون «پرهزینه ترین» یا «بزرگ ترین» پروژه سینمای ایران به فیلم بود. این در حالی است که می‌دانیم تمام بودجه این فیلم صرف عوامل نشده و بخش عمده‌ای از این مبلغ برای ساختن لوکیشن‌های خاص فیلم هزینه شده است که برای سینما باقی می‌ماند. علاوه بر این، «محمد رسول ا.» قرار است یک سه گانه باشد که هر کدام از قسمت هایش بخشی از زندگی پیامبر اسلام (ص) را روایت می‌کنند؛ اما متأسفانه تولید قسمت‌های بعدی در هاله‌ای از ابهام قرار گرفته و مشخص نیست چه زمانی جلوی دوربین خواهد رفت.