بررسی طرح ایجاد «شهر دوستدار کودک» در مشهد

ترنج وزیری - می‌گوید: «آدم‌های هر شهر دو دسته اند؛ آدم بزرگ‌ها و بچه ها. بچه‌ها قدشون کوتاهه، برای همین هیچ کی به حرف‌ها شون گوش نمی‌ده و برای خودشون مشکلاتی دارند؛ مثلا همین تاب و سرسره‌هایی که توی پارک هاست، همیشه شلوغ پلوغه. خیلی باید توی صف بمونیم تا نوبتمون بشه. کاش می‌شد پارک‌ها بیشتر می‌شد، تاب و سرسره‎ها خیلی زیادتر می‌بود تا بچه‎ها مجبور نباشند توی صف بمونند. تازه، خیلی از تاب و سرسره‎ها اصلا مناسب نیست؛ بعضی هاش شکسته، یک تعدادش رنگ و رو رفته است. خیلی از جا‌های شهر هم اصلا پارک هاش تاب و سرسره و وسیله بازی نداره. یک تاب یا سرسره که می‌گذارند، ما بچه‎ها که جایی نداریم، مجبوریم بریم سراغ همون. خب زود خراب می‌شه دیگه! چه کار کنند بچه‎ها که دوس دارند بازی کنند، اما جا کم دارند برای بازی و وسیله بازی هم کم دارند؟ بزرگ‌ها که باید به فکر ما باشند و وسیله بازی درست کنند، به این فکر نمی‌کنند که باید بیشتر پارک بسازند و بیشتر تاب و سرسره درست کنند.» این‌ها حرف‌های آنیتا کوچولوی هشت ساله است که مثل خیلی از هم سن و سالانش از برخی کمبود‌ها برای بازی و سرگرمی اش در شهر گله دارد؛ آن هم در شهر‌هایی که بزرگ تر‌ها در آن، برایشان می‌بُرند و می‌دوزند و هیچ کس از آن‌ها نمی‌پرسد که از این شهر‌های خاکستری، زمخت و شلوغ با ساختمان‌های سرد و بی روح چه می‌خواهند. امنیت، شادی، آرامش و حق مشارکت اجتماعی از مهم‌ترین حقوق کودکان در شهر است و ما نیز به بهانه روز جهانی کودک، مشهد را در ترازوی نقد و بررسی قرار داده ایم تا ببینیم این کلان شهر تا چه میزان دوستدار اعضای کوچکش است. هر چند به گفته تعدادی از شهروندان، اوضاع و احوال مشهد برای کودکان، قدری بهتر از برخی کلان شهرهاست، کاملا واضح است که شهرمان باید کمی بیشتر دوستدار اعضای کوچکش باشد؛ کوتاه قد‌های مهربانی که خواسته شان فقط شهری شادتر و رنگی‌تر با تاب و سرسره‌های بیشتر است؛ البته باید به این دغدغه‌های کودکانه موارد جدی تری را اضافه کرد؛ چرا که کودکان از مهم‌ترین اعضای یک شهر هستند و نه تنها توسعه پایدار هر جامعه، بلکه چندین و چند الگوی رشد دیگر، وابسته به سلامت زیست آن‎هاست.  

شهر دوستدار کودک یعنی شهری سرشار از احساس امنیت و شادی که در آن کودکان با برخورداری از امکانات و خدمات شهری، علاوه بر احساس تعلق به شهر، مشارکت اجتماعی هم داشته باشند. از مدتی قبل نیز طرح ایجاد شهر دوستدار کودک در مشهد با همراهی شورا و مدیریت شهری آغاز شده تا سیمای شهر در اولین گام، قدری برای کودکان متفاوت شود.
ویژگی و خصوصیات شهر دوستدار از منظر یونیسف تعریف و قواعدی دارد که شامل حق بیان، نیازها، اولویت‌ها و حقوق کودکان در سیاست‌های عمومی، برنامه‌ها و تصمیم‌ها اثرگذار است.

معیار‌های حقوق کودکان در یونیسف
بر این اساس مراقبت در برابر انتفاع، خشونت یا سوءاستفاده، برخورداری از شروعی مناسب در آغاز زندگی و رشد سالم، دسترسی به خدمات اجتماعی برابر، امکان بیان نظرات و اثرگذاری بر تصمیم ها، برخی موارد مهمی است که از سوی این سازمان به عنوان ملزومات اهمیت به کودکان یاد شده است.
مشارکت در زندگی خانوادگی، فرهنگی، شهری و اجتماعی، زندگی در محیط زیست امن و پاک با دسترسی به فضا‌های سبز، امکان ملاقات با دوستان و دسترسی به مکان بازی و سرگرمی و داشتن فرصت عادلانه در زندگی بدون توجه به نژاد، مذهب، درآمد، جنسیت یا قابلیت ها، از دیگر مواردی است که در طومار ویژگی‌های شهر دوستدار کودک یونیسف به چشم می‌خورد.
اما طبق اعلام این سازمان علاوه بر مسئولیت‌های اولیه مراقبت از حقوق کودکان که بر عهده دولت هاست، سایر نهاد‌ها مانند جامعه مدنی، بخش خصوصی، دانشگاه‌ها و رسانه‌ها و نیز خود کودکان نیز باید در ایجاد شهر دوستدار کودک نقش داشته باشند.

۵ چالش اصلی کودکان در شهر‌ها
همچنین بر اساس گزارش‌های مجموعه «Arup» که در حوزه‌های شهرسازی فعالیت می‌کند، کودکان در شهر‌ها با ۵ چالش اصلی مواجه هستند؛ مواردی شامل ترافیک و آلودگی، گسترش شهرنشینی، جرم و جنایت، ترس‌های اجتماعی و خطرات احتمالی مانند انزوا و دسترسی نابرابر و ناکافی به امکانات شهر.
بر این اساس درباره شهر مورد پسند کودک، نکاتی مانند ایمنی و امنیت، احساس احترام و ارزش داشتن، سلامت کودکان، تحرک مستقل و آزادانه، دسترسی به خدمات و فعالیت‌های متنوع و فرصت‌های اکتشافی بازی و تماس با طبیعت و فضای سبز باید مورد توجه قرار گیرد.
برای دریافتن میزان رضایت شهروندان از اوضاع و احوال مشهد برای کودکان، به تعدادی از پارک‌های سر زدیم تا ملموس‌تر از دستورالعمل‌ها و قوانین یاد شده، ببینیم کودکان و خانواده‌های آن‌ها از محیط خود و زمینه آرامش روانی در محیطی که باید دوستدار کودک باشد، چقدر راضی هستند.

ضرورت افزایش دوربین پارک‌ها
وارد پارک کوهسنگی می‌شوم و نزدیک فرهنگ سرای کودک و آینده، به بخشی بزرگ با انبوهی از وسایل بازی می‌روم. در میان شور و اشتیاق بچه‎ها برای استفاده از تاب، سرسره و دیگر وسایل بازی، حضور خانمی جوان در گوشه‌ای از پارک توجه ام را جلب می‌کند. به او که روی نیمکت نشسته است و لحظه‌ای چشم از فرزندش بر‌ نمی‌دارد، نزدیک می‌شوم و سؤالم را این گونه مطرح می‌کنم: مشهد و محیطش را چقدر دوستدار کودکان می‌دانید؟
او می‌گوید: معمولا خیلی از خانه بیرون نمی‌آیم، اما معتقدم فضای پارک‌های مشهد تا حدود زیادی برای بچه‌ها مناسب است و شادی لازم را برای آن‌ها ایجاد می‌کند. فرزند ۹ ساله او نیز می‌گوید: دوست داشتم پارک‌های محلی بیشتر شود تا خیلی‌ها مجبور نباشند از مناطق دور شهر به کوهسنگی یا پارک‌های بزرگ دیگر بیایند. مادر دوقلو‌های چهارساله هم در پاسخ به همین سؤال می‌گوید: تا به حال فضای مشهد و محیطش را خیلی دوستدار کودک ندیده ام، اما شنیده ام دارند اقداماتی برای این مسئله انجام می‌دهند که می‌تواند مشهد را به این ویژگی‎ها نزدیک کند. امیدوارم این اقدامات، سیمای فعلی را تا حدود زیادی تغییر دهد.
او معتقد است که فضا‌ها و مراکز بازی بچه‌ها نسبت به ۴ یا ۵ سال گذشته بیشتر و بهتر شده است. این شهروند مشهدی در ادامه صحبت هایش می‌گوید: پیاده رو‌های ناهموار شهر فضاسازی مناسبی ندارد. من دوقلو دارم و چند سال پیش برای حرکت در پیاده رو‌ها با کالسکه بچه ها، همیشه دردسر داشتم.
او در ادامه پیشنهادی را هم مطرح می‌کند و ادامه می‌دهد: قبلا زمین‌هایی را درست می‌کردند و دور تا دور آن را حصار می‌کشیدند تا بچه‌ها در آنجا والیبال یا فوتبال بازی کنند، ولی فکر می‌کنم تعداد این زمین‎ها دیگر افزایش پیدا نکرده است؛ خوب می‌شود اگر دوباره این گونه مکان‌ها ایجاد شود.
او درباره میزان امنیت مشهد برای کودکان نیز می‌گوید: زمانی که بچه هایم را به پارک می‌برم، چهار چشمی مواظبشان هستم؛ پیشنهاد می‌کنم برای امنیت بیشتر بچه‌ها تعداد دوربین‎ها در پارک‌ها افزایش یابد. البته میزان شادی موجود در شهر در حال افزایش است و مشهد از این منظر به سرعت در حال پیشرفت است. آقای دیگری که از یزد به مشهد آمده و در کنار تاب نظاره گر بازی فرزندش است معتقد است فضای شهر مشهد در مقایسه با یزد شرایط بهتری برای کودکان دارد و در پاسخ به سؤالمان می‌گوید: البته که مشهد جزو کلان شهرهاست و نسبت به ۱۰ سال پیش که به این شهر آمدم، شرایط شهری و پارک‌های آن برای کودکان بهتر شده است.
با رحیم، فرزند ۱۲ ساله او نیز همکلام می‌شویم و می‌گوید: بهتر بود در پارک‌های مشهد غرفه‌هایی برای بازی‌های یارانه‌ای در نظر گرفته می‌شد و بازی‌های ایرانی در این غرفه‌ها ارائه می‌شد. همه تفریح‌های کودکان و نوجوانان که فقط تاب و سرسره نیست.
او ادامه می‌دهد: زیبایی خیابان‌ها و رنگ آمیزی متفاوت خیابان و خانه‌ها نیز هم به ما نشاط می‌دهد و هم برای والدین که با ما به پارک می‌آیند مناسب است.

فضای نامناسب پارک‌های محلی
خانمی دیگر هم دست فرزند کوچکش را گرفته و در حال قدم زدن است. او سؤالمان را این گونه جواب می‌دهد: وضعیت پیاده رو‌ها تعریفی ندارد؛ پای بچه‌ها کوچک است و در چاله چوله‌ها و میله پل‌های روی جداول گیر می‌کند. بهتر است به این موارد رسیدگی شود تا قدری شرایط بهتر شود. او که یک پسر هشت ساله هم دارد، ادامه می‌دهد: وضعیت پارک‌های بازی بهتر شده، اما هنوز هم سرسره بعضی پارک‌های محلی، فلزی است و شرایط مناسبی ندارد.

تنوع در شهربازی‌های سرپوشیده
آقایی جوان هم که با فرزندش در شهر بازی سرپوشیده یکی از مراکز خرید در بولوار جانباز مشغول بازی است، در پاسخ به سؤالمان که «مشهد چه میزان دوستدار کودک است؟» می‌گوید: نسبت به گذشته شرایط خیلی بهتر شده است و شهر بازی‌های سرپوشیده بازی‌های متنوعی دارند، اما به همان نسبت قیمت بلیت بازی‌ها گران‌تر شده است.
او ادامه می‌دهد: اگر هم زمان با افزایش امکانات، هزینه ارائه خدمات در پارک‌ها و فضا‌های بازی مدیریت شود، می‌توان گفت که مشهد از همه لحاظ، شرایط مناسبی برای کودکان و خانواده‌های آن‌ها دارد.

باید‌ها و نباید‌های شهر دوستدار کودک
از نگاه یک روان شناس حوزه کودکان، در حال حاضر، شاخصه‌های کمّی برای بررسی وضعیت شهر مشهد درباره کودکان وجود ندارد و نمی‌توان از الگو‌ها و معیار‌هایی عددی برای این موضوع نام برد. برای این مهم، نیازمند پژوهش‌هایی هستیم تا به سؤالات حوزه کودکان به صورت نظام‌مند و علمی پاسخ داده شود.
سیدمحسن اصغری نکاح در گفتگو با ما با تأکید بر اینکه همه افراد جامعه و مسئولان باید در تعامل با کودکان دقت داشته باشند، ادامه می‌دهد: مهم‌تر از موضوع شهر دوستدار کودک بودن، عمل کردن به آن است؛ به این معنا که همه باید ملاحظات لازم را در رفتارمان در قبال کودکان داشته باشیم.
به گفته این روان شناس حوزه کودک، شهر دوستدار کودک به این معنی است که در آن باید حقوق کودک شناخته شود و همه شهروندان هم باید از این موارد آگاه و درباره آن، حساس و ملتزم باشند.
طبق اعلام اصغری نکاح، امنیت، سلامتی، کرامت و احترام، آزادی، حق انتخاب، بازی، یادگیری اکتشافی و رشد، کسب شخصیت یکپارچه، خانواده حامی، ایمن و همراه و رشد فرهنگی و معنوی ازجمله نیاز‌های کودکان است که همه ما ملزم به تأمین آن هستیم؛ چرا که با همین موارد می‌توان حقوق کودکان را تعریف کرد.
او می‌گوید: البته تا خانواده‌ها از وضعیت روان شناختی مناسبی برخوردار نباشند، کودکان هم به نیازهایشان دست نمی‌یابند.
وی تأکید می‌کند: شهر دوستدار کودک باید شهر دوستدار خانواده هم باشد؛ چرا که این بنیان مهم نهادی است که نسبت به کودکان مسئولیتی طبیعی دارد؛ به همین دلیل مسئولان باید در زمینه آگاه سازی، توانمندسازی و رفع مشکلات خانواده تلاش کنند. اصغری نکاح همچنین با بیان اینکه کودک آزاری به شکل‌های مختلفی انجام می‌شود، می‌گوید: شکل بد این معضل مثل بدرفتاری‌های اجتماعی و شکلی که در ظاهر خوب است مثل آموزش‌های زود هنگام برای نابغه ساختن کودک و محقق شدن آرزو‌های ناپیدای والدین است. وی همچنین درباره فضای مجازی و تأثیر آن بر کودکان می‌گوید: امروز شاهد کودکانی هستیم که در فضای مجازی با اطلاعات نامناسبی که حتی برای بزرگ سالان هم مناسب نیست روبه رو می‌شوند و آسیب می‌بینند.
او در ادامه تأکید می‌کند: در حال حاضر فضای مجازی سالمی برای بزرگ سالان نداریم، چه برسد به کودکان؛ در نتیجه در این زمینه باید مراقبت‌های لازم صورت گیرد. از سوی دیگر باید فرصت بازی‌های تعاملی برای کودکان فراهم شود. اصغری نکاح همچنین با بیان اینکه «کودکان ما در دوران سختی به سر می‌برند»، تأکید می‌کند که فعالیت‌های آموزشی و اجتماعی برای بهبود وضعیت کودکان باید راه حل محور باشد. وی با اشاره به اینکه «در عصر دشوار تربیت به سر می‌بریم»، می‌گوید: تربیت به معنی مراقبت و همراهی کودکان در مسیر رشد با توجه به مسائل عالی است؛ در این راستا ظرفیت سازی برای شکوفایی کودکان هم دارای اهمیت فراوانی است.
او در ادامه می‌افزاید: مسئولان و خانواده‌های ما باید بیشتر به فکر کودکان باشند؛ زیرا با آرامش کودکان است که آرامش جامعه پدیدار می‌شود.
اصغری نکاح می‌گوید: امیدواریم اقدامات جسته و گریخته که درباره کودکان در حال انجام است، نظام‌مند و منظم شود و نهاد‌های تربیتی، فرهنگی هم توجه ویژه‌ای به این حوزه داشته باشند.
از نگاه این روان شناس حوزه کودک، نخستین اولویت بچه ها، امنیت و سلامت آن‌ها در تردد است؛ ضمن اینکه آزادی عمل و امکان پرداختن به دنیای کودکی هم اهمیت فراوانی دارد.
او در ادامه تأکید می‌کند: در این راستا کودکان با نیاز‌های خاص، کودکان مهاجر یا کودکانی که خانواده آن‌ها در مضیقه مالی هستند باید در اولویت برنامه‌ها قرار گیرند.
به گفته این روان شناس حوزه کودک، مشارکت دادن کودکان در فعالیت‌های اجتماعی به اندازه توانشان، اهمیت فراوانی در بهبود وضعیت آن‌ها دارد. به این منظور در هر برنامه‌ای هم باید پیوستی برای کودکان و خانواده درنظر گرفته شود.


بودجه ۲ میلیاردی برای مشهد دوستدار کودک
طبق اعلام رئیس کمیسیون حقوقی، املاک و قرارداد‌های شورای اسلامی شهر مشهد، مدیریت شهری مشهد با ابتکار عمل، طرح «شهر دوستدار کودک» را یک سال پیش با تعریف بودجه‌ای ۲‌میلیارد‌تومانی تدوین و برای اجرا به شهرداری مشهد ابلاغ کرده است.
سیدمحسن حسینی‌پویا در گفتگو با شهرآرا، با اشاره به جمعیت ۱۸.۵‌میلیون نفری کودکان کشور، می‌گوید: تعداد زیادی از کودکان در شهر‌ها زندگی می‌کنند، ولی بیشتر آن‌ها به‌دلیل مشکلات ایمنی موجود در خیابان و جامعه خانه‌نشین شده‌اند و همین موضوع منجر به مشکلات روحی، روانی و فرهنگی برای آینده‌سازان کشور شده است.
او ادامه می‌دهد: در این راستا مدیریت شهری مشهد در طرح «شهر دوستدار کودک» به‌دنبال برطرف‌کردن مشکلات و نواقصی است که زندگی امروز به کودکان تحمیل کرده است.
طبق اعلام حسینی‌پویا، طرح «شهر دوستدار کودک» به‌دنبال افزایش احترام کودکان در جامعه است. همچنین در این طرح تلاش شده است کودکان در فعالیت‌های اجتماعی و تصمیم‌گیری‌های فضای پیرامونی‌شان مشارکت داشته باشند. مباحث مربوط به ایمنی و آرامش برای کودکان مشهدی نیز از دیگر ملاحظات این طرح است. او می‌افزاید: علاوه بر رقم اعلام شده در اصلاح بودجه نیز احتمالا رقمی به آن تخصیص داده می‌شود. وی با اشاره به اقدامات انجام‌شده در این زمینه می‌گوید: اقداماتی برای ساخت پارک‌های ویژه کودکان آغاز شده؛ همچنین مطالعاتی برای ساخت وسایل بازی ویژه کودکان معلول در‌حال انجام است. به گفته حسینی‌پویا مقدماتی فراهم شده است تا سایر اقدامات برای کودکان به‌صورت تخصصی در اداره‌ای با عنوان «شهر همگان» مطرح شود. وی می‌گوید: در موضوع کودکان بیش‌از ۲۰‌سازمان باید با هم همکاری و همیاری داشته باشند؛ مدیریت شهری مشهد نیز تلاش می‌کند هماهنگی‌های لازم را بین بخش‌های مختلف ایجاد کند.