مسئولان فرهنگ و ارشاد اسلامی از دلایل انتخاب قوچان به عنوان شهر خلاق موسیقی می‌گویند
اوایل اردیبهشت، ۴ شهر در استان خراسان رضوی در ۳ حوزه ادبیات، رسانه و مطبوعات و موسیقی در نخستین دوره شبکه شهرهای خلاق فرهنگ و هنر ایران برگزیده شدند. در گفتگو با رئیس اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی قوچان به بررسی ویژگی‌های این خطه از خراسان و جزئیات طرح ارائه‌شده از سوی این شهرستان پرداخته ایم.
سمیرا شاهیان | شهرآرانیوز - اوایل اردیبهشت، ۴ شهر در استان خراسان رضوی در ۳ حوزه ادبیات، رسانه و مطبوعات و موسیقی در نخستین دوره شبکه شهرهای خلاق فرهنگ و هنر ایران برگزیده شدند. دبیرخانه اولین دوره طرح ملی شبکه شهرهای خلاق فرهنگ و هنر از یک سال ونیم پیش، زیر نظر معاونت هنری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی کشور تشکیل شد و تجربه تازه‌ای را برای توسعه فرهنگی شهرستان‌ها به ارمغان آورد.
گام نخست این رویداد، با اعلام فراخوان در سال ۱۳۹۸ آغاز شد و ۳۶۷شهر از سراسر کشور طرح‌ها و ایده‌های خودشان را به دبیرخانه ارسال کردند و پس از چندین مرحله ارزیابی و داوری آثار رسیده، درنهایت ۵۷ شهر با عنوان شهرهای خلاق فرهنگ و هنر شناخته شدند. از بین طرح‌های دریافتی ۹ موضوع ادبیات، موسیقی، صنایع دستی و سنتی، هنرهای تجسمی، هنرهای نمایشی، مد و لباس، سینما، رسانه و مطبوعات و چاپ و بسته بندی مورد بررسی قرار گرفت و سرانجام ۴ شهرستان خراسان رضوی در ۳ رشته برگزیدگان نهایی شدند؛ نیشابور و تربت حیدریه به عنوان شهرهای خلاق ادبیات، قوچان شهر خلاق موسیقی و مشهد نیز شهر خلاق رسانه و مطبوعات.
با تکیه بر دلایل واضح درباره شهرستان‌های یاد شده، قدمت فرهنگی نیشابور با حضور شاعرانی مانند عطار و خیام و تاریخ کهن موسیقی مقامی در قوچان با داشتن استادان بزرگی همچون حاج قربان و حاج حسین یگانه در بی نظیر شناخته شدن این شهر‌ها اثر داشته است.
از آنجا که طرح ملی شبکه شهرهای خلاق فرهنگ و هنر به دنبال تمرکززدایی و توانمندسازی نخبگان محلی برای مشارکت فعال در معرفی هویت و توانایی و ظرفیت‌های شهرهایشان است، در گفتگو با رئیس اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی قوچان به بررسی ویژگی‌های این خطه از خراسان و جزئیات طرح ارائه شده از سوی این شهرستان پرداخته ایم.
دارای طیفی از آوا‌ها و نوا‌ها
رئیس اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی قوچان می‌گوید: اعطای نشان شهر خلاق فرهنگ و هنر کشور در بخش موسیقی به شهرستان قوچان تأکیدی ویژه بر ظرفیت‌های هنر و غنای موسیقایی این دیار و حکایت از اهمیت و جایگاه والای موسیقی مقامی قوچان دارد که می‌توانیم این ظرفیت‌ها و داشته‌ها را در ۳ حوزه برشماریم.
ابراهیم مطاعی، با اشاره به اینکه موسیقی مقامی انسی دیرینه با قدیمی‌ترین شهر خراسان بزرگ یعنی «آشاک» یا قوچان دارد و اکنون پلی است تا گذشته تاریخی این سرزمین را با آینده هویت فرهنگی شهر پیوند دهد، درباره ظرفیت سرزمینی و قومی این شهرستان بیان می‌کند: موقعیت ویژه قوچان در شاهراه ارتباطی جاده ابریشم و همسایگی با کشور‌های آسیای میانه و همنشینی مسالمت آمیز و تاریخی اقوام در کنار هم، منشأ تبادل فرهنگی بوده است.
به جرئت می‌توان گفت هویت فرهنگی قومیت‌های کرمانج، تُرک و تات قوچان با موسیقی مقامی گره‌ای ناگسستنی خورده است، زیرا بازتاب آن را در پیدایش و شکل گیری موسیقی قومی می‌توان مشاهده کرد. هریک از این قومیت‌ها دارای آوا‌ها و نوا‌های مخصوص به خود هستند که باعث تنوع موسیقی در سرزمین قوچان شده است. گنجینه‌ای بی نظیر از نوا‌ها و آوا‌های قومی در قوچان شامل طیفی گسترده از آوا‌ها و عاشقانه‌های محلی از یک سو و نوا‌های رزمی و حماسی از سویی دیگر پیشتازی موسیقی این شهرستان را تضمین کرده است.
شهر مردمان سازنده و نوازنده ساز
این مسئول فرهنگی در قوچان، ظرفیت انسانی را از دیگر داشته‌های مهم این شهر برای رسیدن به جایگاه والا در موسیقی می‌داند و می‌گوید: قوچان مأمن هنر بخشیگری است که ریشه در هزاره‌های دور دارد. یک بخشی دارای موهبت ویژه‌ای بوده است که هنر ساختن و نواختن ساز و سرایش شعر و روایت داستان را باهم داشته است. آن‌ها در واقع حافظان سنت‌ها و آیین‌های شفاهی قوم خود هستند که این آیین‌ها را برای نسل کنونی روایت و حکایت می‌کنند.
مطاعی، با بیان اینکه بخشی‌ها در جشن و شادی و رزم و بزم مردم حضور محوری دارند، مطرح می‌کند: از جمله بزرگان و آخرین بخشی‌های بزرگ شمال خراسان می‌توان به زنده یاد حاج قربان سلیمانی، حاج حسین یگانه، کربلایی عباسقلی رنجبر، رمضان سلمانی بردر و غلامحسین افکاری و اسماعیل ستارزاده اشاره کرد که آوای ساز‌ها و صدای دل نشینشان، قوچان را به عنوان گنجینه موسیقی مقامی در کشور زبانزد اهالی فرهنگ و هنر کرده است.
او یادآور می‌شود: گوشه گوشه این منطقه پر گهر لبریز از جوانان جویای هنر است که در مکتب بزرگان موسیقی پرورش یافته اند و امروز نخبگان هنرمندی همچون رضا غلامی، سلمان تقدیسی، رسول صدیق، علی امانی، حسین حیدرطلب را داریم که در جشنواره‌های مختلف موسیقی رتبه‌های برتر را کسب کرده اند. همچنین وجود استادان و پیشکسوتان موسیقی مقامی مانند استادان علیرضا سلیمانی، علی غلامرضایی آلماجوقی و حسین عزیزی پور که دارای نشان درجه یک هنری در رشته موسیقی هستند گویای ظرفیت انسانی ویژه قوچان در موسیقی مقامی است.
مزار بزرگان، محفل دلدادگان به هنر
وجود مزار زنده یاد حاج قربان سلیمانی که محفلی برای گردهم آمدن دلدادگان به هنر اوست نیز از ظرفیت کالبدی قوچان در رونق هنر فاخر موسیقی است. رئیس اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی قوچان تصریح می‌کند: این شهرستان از سویی با دارا بودن فضا‌های فرهنگی، هنری همچون پژوهشکده موسیقی و مجتمع فرهنگی هنری در حال ساخت به زیربنای ۴۷۰۰ متر مربع، کارگاه‌های ساخت دوتار محلی و از سویی دیگر با اجرای گروه‌های مختلف هنری به صورت هفتگی و برگزاری چندین دوره جشنواره بزرگ موسیقی پیران چنگی، حکایت از داشته‌های غنی خود دارد. این ظرفیت‌ها باعث ارزش آفرینی فرهنگی و هنری آن هم در فضای فشار‌های تحریم می‌شود که از اهداف تشکیل شبکه خلاق فرهنگ و هنر است.
مطاعی می‌گوید: موسیقی مقامی علاوه بر انتقال سنت و آیین و رسوم، جلوه‌های زیبایی از هنر دینی از جمله نعت خوانی، منقبت خوانی و مداحی را در خود جای داده است که پشتوانه بسیار قوی برای هنر بومی محلی محسوب می‌شود و این موضوع می‌طلبد که با حمایت و همت مسئولان شهر زمینه رشد و شکوفایی بیش از پیش هنر فاخر موسیقی فراهم شود. پیوستن به شبکه شهرهای خلاق فرهنگ و هنر، بستری است تا قوچان ظرفیت‌های فراموش شده هنر بومی و محلی را گسترش دهد و از ظرفیت‌های آن برای ساختن شهری نمونه و آرمانی کمک بگیرد.
اطلاق این عنوان به تکاپوی اصحاب فرهنگ و هنر مربوط می‌شود.
اما رئیس گروه امور هنری اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی خراسان رضوی درباره اینکه معیار «شهر خلاق موسیقی» چیست که از میان دیگر شهرهای شناخته شده استان در حوزه موسیقی، فقط قوچان توانسته این عنوان را کسب کند، می‌گوید: این موضوع به تکاپوی اصحاب فرهنگ و هنر و هماهنگی بین انجمن‌ها و مؤسسات فرهنگی هنری مربوط می‌شود که بعد از دریافت فراخوان چقدر توانسته اند از دل جلسات مختلف، طرح و ایده‌ای درخور در حوزه شهرهای خلاق ارائه کنند. شهرستان‌هایی که به موضوع شبکه شهرهای خلاق فرهنگ و هنر اهمیت داده اند و طرح نهایی را با ویژگی‌های دفاع کردنی به استان فرستاده اند پذیرفته شده اند.
جواد روشندل با بیان اینکه در شهرستان‌های تربت جام، کاشمر، خواف و تایباد هم ظرفیت موسیقی وجود دارد، اما ممکن است آن شهرستان‌ها طرح‌های درخور توجهی نفرستاده باشند، تصریح می‌کند: در مطالعات شهرهای خلاق در یونسکو بیش از ۱۰۰ معیار و شاخص برای شهرهای خلاق در نظر گرفته شده است، اما کارشناسان در ایران معتقدند حدود ۸۰ معیار آن ازجمله میزان هماهنگی و مشارکت مردمی، تعداد رویداد‌های برگزار شده در شهرستان، وجود دستگاه‌های سرمایه گذار و ... با فرهنگ بومی ایران اسلامی قابلیت انطباق دارد و داوری طرح‌ها بر همین اساس انجام شده است.
این مسئول درباره اطلاق عنوان «شهر خلاق موسیقی» به قوچان که ممکن است اختلاف برانگیز شود، می‌گوید: البته وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی وقت، آقای صالحی هم در مراسم معرفی شبکه شهرهای خلاق که مجازی برگزار شد، به این موضوع اشاره کرد و گفت در این مرحله، شهرستان‌هایی که با جنبش و کوشش توانستند هماهنگی و انسجام درونی برقرار کنند، معرفی شدند و به منزله این نیست که دیگر شهرستان‌ها چنین ظرفیتی ندارند. در حوزه فرهنگ و هنر، آتش فشان‌های خاموشی داریم که یا تهیه طرح را جدی نگرفتند یا در مسیر گردآوری و جمع بندی طرح نتوانستند به درستی پیام را منتقل کنند؛ بنابراین اطلاق این عنوان ها، رقابت ملی ایجاد می‌کند و ما از شخصیت‌های فرهنگی آن شهر‌ها درخواست داریم در ادامه فعالیت شهرهای خلاق، ویژگی‌های شهرهایشان را معرفی کنند.
او خلاق بودن موسیقی در قوچان را این طور تعریف می‌کند: ساز حاج قربان سلیمانی آن سوی مرز‌ها را درنوردیده است و این عنوان دور از جایگاه قوچان نیست، اما اینکه چگونه توازن در این ترازو برقرار شده است بخشی به حرکت و پویایی شهرستان مربوط می‌شود. بخشی دیگر هم از عهده ما خارج بوده است، زیرا دبیرخانه و داوری طرح‌ها در استان نبوده و دستگاه‌های استانی پلی برای اجرای سیاست گذاری‌های دبیرخانه شهرهای خلاق در شهرستان‌ها بوده اند. نقش مدیران کل و دستگاه‌های استانی نیز هماهنگ کننده و توجیه کننده بوده است.
رئیس گروه امور هنری اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان توضیح می‌دهد: پس از آماده شدن طرح‌های شهرستان ها، در نیمه دوم سال ۹۸ جلسات توجیهی برگزار شد و دو نفر از کارشناسان دبیرخانه شبکه شهرهای خلاق به استان آمدند و ماحصل آنچه از شهرستان‌ها رسیده بود را با دعوت از مسئولان انجمن‌های فرهنگی هنری مربوط و رؤسای ادارات فرهنگ و ارشاد اسلامی و شهردار‌ها داوری کردند.
مدیران باید تصمیمی بگیرند که اختلاف برانگیز نشود
مدیران باید تصمیمی بگیرند که اختلاف برانگیز نشودهوشنگ جاوید، پژوهشگر موسیقی نواحی و آیینی ایران با انتقاد از اطلاق «شهر خلاق موسیقی» به قوچان می‌گوید: باید مدیران به این فکر باشند که وقتی تصمیمی می‌گیرند اختلاف برانگیز نشود. مکتب قوچان در موسیقی خراسان به ویژه در موسیقی بخشی‌ها جایگاه خودش را دارد، زیرا در آن منطقه، موسیقی فارسی و ترکی و کرمانجی و ترکمن را با هم داریم.
او با بیان اینکه اگر «شهر بخشی‌های شمال خراسان» یا «مکتب موسیقی شمال خراسان رضوی» را به قوچان نسبت می‌دادند درست بود، می‌افزاید: خلاقیت امر ساده‌ای نیست. وقتی عنوان خلاق مطرح می‌شود باید در نظر بگیریم که یک شهر، دو شهر در خراسان نداریم، بلکه سه، چهار پایگاه مهم داریم. یک پایگاه در خراسان شمالی و سه پایگاه در خراسان رضوی شامل شهرستان‌های کاشمر و تربت جام (با محوریت تایباد و باخرز) و قوچان. یعنی هر سه این شهر‌ها باید شهرهای خلاق باشند، زیرا موسیقی در این شهرستان‌ها تاریخ و جریان دارد.
او با طرح این سؤال که آیا تربت جام یا کاشمر شهر خلاق موسیقی نیستند، بیان می‌کند: شاهراه موسیقی در کاشمر بوده و نمی‌توانیم آنجا را در نظر نگیریم. یا تربت جامی ها؛ اتفاقا دنیا، موسیقی منطقه جنوب خراسان رضوی را از سرنا و دهل قوچان بهتر می‌شناسد. اگر قوچان را مکتب بخشی‌های شمال خراسان می‌نامیدند بهتر از شهر خلاق موسیقی بود. خلاقیت از نظر علمی تعریف دارد، اگر روزی یک اروپایی به قوچان سفر کند چه خلاقیتی از موسیقی می‌توانند به او نشان دهند؟ بنابراین مرحله اول در نسبت دادن این عنوان، اختلاف افکنی است.
پژوهشگر موسیقی نواحی و آیینی ایران با بیان اینکه مهم‌ترین مسئله به ویژه در این سال کرونایی حمایت از هنرمندان است، اضافه می‌کند: محمد یگانه چند عنوان جهانی دارد، اما چقدر به زندگی او رسیدگی کردند؟ به زندگی هنرمندان جوان مثل رضا غلامی و مسعود خضری چه کسی نگاه کرده است؟ این شیوه حمایت از موسیقی و هنر نیست. به نظر من این، فقط یک عنوان فریبنده است و در نهایت برخی از این عنوان‌ها سود می‌برند و هنرمند می‌ماند و سازش.
جاوید با انتقاد از عنوان سازی‌های این چنینی می‌گوید: موسیقی اصیل اقوام و نواحی ایران، در گذشته، گروه نداشت، بلکه یک بخشی بود با جمعیت یک منطقه. قوچان هفت بخشی داشت و هر کدام در محله‌ای زندگی می‌کردند. اصالت این بود، اما اکنون نسل جوان و میان سال هنرمندان قوچان در کارهایشان اختلافات زیادی دارند و این واقعیتی است که نمی‌توان چشم از آن پوشید.
او تصریح می‌کند: وقتی می‌گوییم شهر خلاق موسیقی، سخن بزرگی است؛ هم نوآوری‌ها و هم حرکت‌هایی که منجر به جهانی شدن موسیقی می‌شود را دربرمی گیرد. اکنون مشکل ما این است نوازنده‌هایی که از شهرهای ما برای اجرای برنامه به خارج از کشور رفته اند فکر می‌کنند موسیقی شهرستان را جهانی کرده اند در حالی که این چنین نیست. موسیقی قوچان وقتی جهانی می‌شود که یک انگلیسی یا هر فردی با ملیت دیگر دوتار قوچان را بنوازد.
این پژوهشگر مثالی از یکی از شهرهای قزاقستان می‌آورد و می‌گوید: سال‌ها پیش بر اساس موسیقی یکی از مناطق قزاقستان، در فرانسه روی موسیقی «زی» کار کردند و حال همه می‌دانند این موسیقی مربوط به قزاقستان است.
همچنین در قوچان تا پیش از دهه ۶۰ همه اقوام منطقه به وحدت کامل از نظر اجرایی رسیده بودند و از یکدیگر درس می‌گرفتند؛ بخشی‌های روستا به شهر می‌آمدند و برعکس. آن‌ها در نوع نوازندگی روی هم اثر گذار بودند و تحول ایجاد می‌کردند، اما از دهه هفتاد با این عنوان سازی‌ها وحدت هنرمندان از بین رفت.
دیدگاه های ارسال شده توسط شما، پس از تائید توسط شهرآرانیوز در سایت منتشر خواهد شد.
نظراتی که حاوی توهین و افترا باشد منتشر نخواهد شد.
