گذری بر تاریخ پنجره فولاد حرم امام رضا (ع)

سعادتمند | شهرآرانیوز؛ پولادسخت، پولاد سخت ناشکن، تنها یک جا در همه تاریخ، در همه جغرافیا نرم شده و آن هم کنار پنجره حرم آقا امام رضاست. «پنجره فولاد»؛ جز مشهد کجا می‌شود، ترکیبی این‌قدر متضاد، اما در هم‌تنیده، روان و جاندار پیدا کرد که دل را نرم و روح را در مشوش این دایره گردون آرام کند. پنجره‌ای که بندبندش، بنددلی دردمند است و گشایش هزار گره ناگشوده را بر تن دارد. اسناد را که ورق بزنید، متوجه می‌شوید پنجره فولاد فعلی که در ضلع شمالی رواق توحیدخانه و در صحن عتیق (انقلاب) قرار دارد، جنسش از آهن و پولاد نیست. این پنجره در واقع صفحه طلایی مشبکی از جنس برنج است که نامش را از پنجره‌های پولادینی که پیش از آن، در این مکان وجود داشته‌اند، وام گرفته است.

«حسین مهدوی پارسا» در کتاب «آیا می‌دانید که» می‌نویسد: «ساخت پنجره‌های فولادی از دوره شاهرخ میرزا تیموری در مسیر‌های منتهی به حرم مرسوم شده و تا به امروز ادامه دارد. این یعنی نخستین پنجره فولاد حرم در دوره تیموری ساخته شده است. هدف هم این بوده، افراد دارای عذر شرعی که امکان حضور در نزدیکی ضریح برایشان میسر نیست یا گنهکارانی که شرم حضور دارند، بتوانند ضریح را مشاهده کنند و زیارت‌نامه بخوانند.»

با این همه برخی گمان می‌کنند که پنجره فولاد نخستین در دوره صفوی ساخته شده است و طراحی و ساخت این پنجره را به «شیخ بهایی» نسبت می‌دهندکه مستنداتی بر آن نیست.

پنجره دوره تیموری در دوران ناصرالدین‌شاه قاجار با پنجره جدیدی تعویض می‌شود. «اصغر قائدان» در کتاب «عتبات عالیات عراق» می‌گوید: «در سال ۱۲۹۶ قمری احمد معمارنامی بر ایوان بیرونی دیوار رواق غربی مقابل پنجره فولاد تعمیراتی انجام می‌دهد و بالای پنجره نیز کتیبه‌‍‌ای با این عنوان از خود بر جای می‌گذارد: «عمل اوستا احمد معمار سنه ۱۲۹۶ قمری.»

پنجره فولاد دوره قاجار هم تا اوایل پیروزی انقلاب اسلامی دوام می‌آورد، اما پس از آن به علت فرسودگی تعویض و به موزه حرم منتقل می‌شود و پنجره جدید جای آن را پر می‌کند.
پنجره سوم، حدود ۴ و نیم متر طول و نزدیک به ۵ متر عرض دارد و فاقد تزیین و حکاکی است و از اتصال مربع‌های ساده شکل گرفته است.