با بیماری‌های مشترک بین انسان و حیوانات آشنا شوید

معصومه متین نژاد | شهرآرانیوز؛ نگهداری از حیوان در خانه و هم زیستی با آن، در چند سال گذشته اگر نگوییم به یک فرهنگ، حتما به یک شبه فرهنگ بین ما ایرانی‌ها تبدیل شده است، حیواناتی که دیگر نمی‌توان برای خیلی از آن‌ها نام اهلی و خانگی را استفاده کرد: سوسمار، جوجه تیغی، ایگوانا، روباه و ....

 

چه خوشمان بیاید چه نیاید، بخش اعظم این هم زیستی متأثر از الگو‌های زندگی غربی است و بخشی از آن هم ناشی از تغییر در سبک زندگی خودمان مانند پدیده تک فرزندی است که ما را از فراهم آوردن یک هم بازی برای کودکانمان ناگزیر کرده است.

 

از خوب و بد آثار فرهنگی و اجتماعی آن که بگذریم، هم چنان بحث سلامت جامعه به علت تهدید بیماری‌های مشترک بین انسان و حیوان (زئونوزها) داغ است، چون نگهداری از حیوانات در فضای محدود و بسته شهری هنوز تابع ضابطه مشخصی در کشورمان نشده است و بدتر از آن مردم درباره تهدید‌های آن آگاهی چندانی ندارند، موضوعی که دکتر زهرا نهبندانی، رئیس گروه بیماری‌های واگیر مرکز بهداشت استان، هم بر آن تأکید دارد و قرار است در ادامه بیشتر به آن بپردازیم.

بیماری‌های مشترک بین انسان و حیوان یا زئونوز‌ها گروهی از بیماری‌های عفونی اند که معمولا از حیوان‌های مهره دار به انسان انتقال می‌یابند. خطر انتقال این بیماری‌ها به انسان هم بیشتر در زمان‌هایی است که فرد با حیوانات، محصولات یا محیط زندگی آن‌ها در تماس مستقیم یا غیرمستقیم است. با اینکه این بیماری‌ها قابلیت پیش گیری دارند، باز هم سالیانه صد‌ها هزار نفر را در دنیا به ویژه در کشور‌های درحال توسعه‌ای مانند ایران تحت تأثیر قرار می‌دهند. برخی از این بیماری‌ها از طریق غذا و هوا مانند تب مالت و سل، برخی با گزیده شدن مانند هاری و سالک و گروهی هم مانند کیست هیداتیک از طریق آلودگی محیط زیستی انتقال می‌یابند.

تعداد بیماری‌های مشترک بین انسان و حیوان به اندازه‌ای زیاد است که فهرست کردن همه آن‌ها از حوصله خارج است. با وجود این، می‌توان با یک دسته بندی کلی تر، برخی از مهم‌ترین انواع این بیماری‌ها را به این ترتیب معرفی کرد.

بیماری‌های کمپیلوباکتر، از طریق مدفوع سگ ها: بیماری کریپتو سپوریدیوم ریدیوزیس، بیشتر از طریق توله سگ ها؛ توکسوپلاسموز، از گربه ها؛ عفونت پلیگ، از طریق گزیدن کک از حیواناتی مانند گربه و جوندگان؛ روتونلاهنسلا، از طریق خراشیدگی‌ها و گازگرفتگی‌های گربه سانان و آلرژی ازطریق مایعاتی از بدن سگ‌ها و گربه‌ها به انسان منتقل می‌شود.

سالمونلا از طریق ماهی‌ها و دوزیستانی مانند قورباغه و وزغ به انسان منتقل می‌شود.

سالمونلا از طریق جوجه‌ها و اردک ها: بیماری «کلامیدیاسی تاچی» از انواع طوطی‌ها و بیماری‌های انگلی از طریق فضولات کبوتر‌ها منتقل‌ می‌شود.

بیماری سالمونلا و ویروس لنفوسیتیک کریومننژیتیس از حیوانات کوچک و به اصطلاح توجیبی مانند انواع موش، خرگوش و همستر به انسان منتقل می‌شود.

شاربن یا سیاه زخم، تب کریمه کنگو و تب برفکی، همه، از چهارپایان به انسان منتقل می‌شود.

در سال‌های گذشته تب مالت، تب کریمه کنگو و هاری بیش از دیگر بیماری‌ها در استان ما شایع بوده است. در ادامه، به آن‌ها اشاره می‌کنیم.

این بیماری ویروسی و تب دار است و به دلیل همین مشخصه و در اختیار نبودن دارو‌های مؤثر، ممکن است درمان آن به خوبی انجام نشود و فرد فوت کند. معمولا ٩۵ درصد بیماران با تشخیص زودرس، مراقبت و درمان بهبود می‌یابند. درد عضلانی، گردن درد، چشم درد، حساسیت چشم به نور، تهوع، استفراغ، اسهال، شکم درد، گلودرد، نوسانات خلقی شدید و خواب آلودگی از مهم‌ترین نشانه‌های تب خون ریزی دهنده کنگو است.

 

گزش کنه، له کردن آن با دست بدون دست کش، مصرف گوشت و جگر تازه نیم پز و ذبح دام در معابر و منازل بیشترین دلایل ابتلا به این بیماری محسوب می‌شوند. برای پیش گیری از این بیماری هم لازم است حتما ذبح دام در کشتارگاه‌ها انجام شود. هم چنین گوشت تازه را دست کم ٢۴ ساعت در دمای صفر تا ۴ درجه در فریزر نگه داشت، بعد مصرف کرد.

بیماری‌ای ١٠٠ درصد کشنده است، اما اگر در ۴۸ ساعت ابتدایی گزش اقدامات درمانی و بهداشتی شروع شود، شانس درمان بیشتر خواهد شد. سرفه، خستگی، تب، سردرد، بدن درد، سوزش در محل گاز گرفتگی، کاهش اشتها، احساس تهوع و درد عضلانی از علائم اولیه این بیماری است. در مرحله نهایی بیماری هم ویروس هاری سیستم عصبی مرکزی فرد را آلوده می‌کند و فرد دچار علائم مختلفی مانند توهم و افسردگی، ترس از آب، مشکل در تکلم، فلج شدن فک و ایست قلبی و درنهایت مرگ می‌شود.

 

برای پیش گیری از ابتلا به این بیماری خطرناک، به حیواناتی مانند سگ، گربه و دام‌ها نزدیک نشوید و آن‌ها را تحریک نکنید.  در صورت بروز هرگونه جراحت هم حتما محل گزیدگی را دست کم ١۵ دقیقه با آب و صابون شست وشو دهید و خیلی زود به نزدیک‌ترین مرکز بهداشتی درمانی مراجعه کنید. افزون بر این، افرادی که با حیوانات زیاد در ارتباط هستند، مانند دامداران و دامپزشکان لازم است که حتما واکسن هاری را دریافت کنند.

از مهم‌ترین بیماری‌های مشترک بین انسان و حیوان است که منشأ میکربی دارد و از راه‌های تنفسی، خوراکی و زخم وارد بدن می‌شود. بیماری معمولا از انسان به انسان منتقل نمی‌شود، بلکه با مصرف شیرخام و فراورده‌های لبنی غیربهداشتی فرد را درگیر می‌کند. تنفس گردوغبار آلوده در آغل حیوانات ناقل از دیگر راه‌های انتقال تب مالت است. همان طور که از نام این بیماری مشخص است، علامت اصلی آن تب است که عموما در عصر و شب به اوج خود می‌رسد و بیمار دچار تعریق فراوان می‌شود.

 

اوایل بیماری، ممکن است تا مدت‌ها به جز تب و تعریق شبانه علامت دیگری وجود نداشته باشد، ولی به تدریج در برخی بیماران درد استخوان و مفاصل به ویژه درد لگن شروع می‌شود به اندازه‌ای که راه رفتن برای بیمار سخت می‌شود. این بیماری نشانه‌های زیادی دارد و جز با آزمایش تشخیص دادنی نیست. اصلی‌ترین و کم هزینه‌ترین راه کنترل آن هم واکسیناسیون دام هاست.

مطمئن‌ترین راه برای پیش گیری از ابتلا به بیماری‌های مشترک بین انسان و حیوان دوری از حیوانات است. با همه این ها، اگر قرار است در خانه از حیوانی، حتی یک پرنده، مراقبت کنید، حتما از یک دامپزشک بخواهید او را معاینه کند.  جز واکسیناسیون، حیوانات به مراقبت‌های بهداشتی ویژه‌ای هم نیاز دارند که باید دوره‌ای تکرار شود. هم چنین نیاز است خودتان هم مراقبت‌های بهداشتی خاصی را بگذرانید تا در صورت بروز مشکل، درمان راحت‌تر پاسخ بدهد.

 

حواستان باشد با همه مراقبت‌هایی که شما از حیوانات در خانه دارید، احتمال ابتلای شما به زئونوز‌ها باز هم صفر نمی‌شود، چون امکان دارد حیوان خانگی شما در یک لحظه در تماس با حیوان دیگری یا حشره‌ای آلوده شده باشد. برای همین اگر رفتاری غیرطبیعی از حیوانات سم دار دیدید، مانند رفتار‌های تهاجمی یا تمایل به گازگرفتن، حتما احتمال هاری را در نظر بگیرید.

 

نکته دیگری که این روز‌ها ممکن است دغدغه شما هم باشد، این است که تاکنون گزارشی مبنی بر چرخه انتقال ویروس کووید ۱۹ از حیوانات به انسان در هیچ کجا گزارش نشده است؛ بنابراین از این نظر جای نگرانی نیست.

جدا از مسئله بهداشتی که صحبتش را کردیم، زندگی با حیوانات تابع حق و حقوقی برای آن‌ها و حدوحدودی برای ماست که باید رعایتش کنیم. در غیر این صورت، مانند هر رفتار دیگری، باید در قیامت پاسخ گوی آن باشیم. از امیرمؤمنان علی (ع) نقل است که فرمودند: در آخرت از بردگان، کنیزان و اموال بی زبان از شما سؤال خواهد شد. منظور از اموال بی زبان، حیوانات است که جز خداوند پناهی ندارند.

 

اجازه بدهید همین ابتدا نظر کلی اسلام درباره نگهداری و هم زیستی با حیوانات را بدانیم. به طور کلی، نگهداری از حیوانات مانعی ندارد و جایز است، به ویژه اینکه فایده‌ای معقول هم در آن‌ها باشد نظیر استفاده از گوشت و لبنیات یا قدرت پاسبانی آن ها. با وجود این، اسلام هم زیستی با حیوانات را به گونه‌ای که امروزه در غرب رواج دارد جایز نمی‌داند و ما را از آن بر حذر می‌دارد. به عبارت دیگر، همیشه باید مرزی بین زندگی ما و حیوانات وجود داشته باشد.

 

رعایت حق و حقوق حیوانات هم از آن نکاتی است که اسلام برای آن احکام شرعی بسیاری دارد. از این رو، اگر نگهداری از حیوان مستلزم زیرپاگذاشتن حقوق او باشد، جایز نیست، نظیر نگهداری از حیوان در قفس و سلب آزادی او، به ویژه با سبک زندگی شهری و محدودیت‌هایی که وجود دارد.

 

گفتیم نگهداری از حیوان خانگی و نیز حیواناتی که فایده‌ای معقول در نگهداری آن‌ها وجود داشته باشد اشکال ندارد و جایز است. این را هم بگوییم که این جایز بودن به معنای مجازبودن است و لزوما معنای پسندیده بودن را ندارد. از طرفی، فایده‌ای که صحبتش را می‌کنیم بین حیوان اهلی و وحشی تفاوت ایجاد می‌کند. هم چنین همه ما می‌دانیم که بین فضای شهری و روستایی فرق است و آنچه درباره نگهداری از حیوان گفته می‌شود با نگاه به زندگی روستایی است.

 

بحث نجس بودن حیوان‌هایی مانند سگ و خوک یا کراهت داشتن آن‌ها هم موضوعی نیست که تنها به مسئله بهداشت آن‌ها برگردد و برخی با دستمایه قراردادن آن بخواهند حکم شرعی اش را تغییر دهند. برای نمونه، بنابر نظر همه مراجع عظام تقلید، سگ نجس العین است و فرقی بین نوع نگهبان، شکاری یا تزیینی آن وجود ندارد و باید از فضولات و رطوبت بدن او به شدت پرهیز کرد.

 

نگهداری از گربه سانان مانند گربه، شیر و روباه هم اگرچه جایز است باید از مو و فضولات آن‌ها پرهیز کرد. بنابر نظر بیشتر مراجع هم بول و ادرار آن‌ها نجس است و موی آن‌ها هم نباید همراه نمازگزار باشد. فضولات حیوانات حرام گوشتی که خون جهنده دارند، نظیر خرگوش، نیز نجس است. برخی مراجع این حکم را برای همه حیوانات حرام گوشت حتی پرندگان نیز بیان کرده اند. از این رو، نمی‌توان خیلی از حیوانات را آزادانه در محیط خانه رها کرد.