«شوریجه» بدون بودجه

سمیرا شاهیان - ردِ رودخانه اساطیری کشف رود را که بگیریم با حذف مسیر‌های میانی، به سرخس و منطقه آق دربند می‌رسیم. حدود ۱۲ کیلومتر پس از پاسگاه نیروی انتظامی آق دربند، پایین‌دستِ سد شوریجه است. همان مسیری که سالانه ۵۰  میلیون متر مکعب آب، یعنی به اندازه یک سال حق آبه کشاورزان سرخسی از محل سد دوستی را دو دستی تقدیم کشور ترکمنستان می‌کند! این سیلاب، سیلاب فصلی رودخانه کشف رود است که ۴ ماه از سال با شدت تمام جاری است و تا سال‌های سال ما هیچ برنامه‌ای برای مهارش نداشتیم. نه سدی داشتیم که کشاورزی در شهر‌های مرزی را رونق ببخشد و نه توانستیم سدی بسازیم که پشتوانه آب شرب مشهد باشد. این روند سال‌های سال ادامه داشت و سرمایه‌ای گزاف از کشورمان، رایگان و بی منت به دیگر کشور‌ها واگذار می‌شد. از سال ۸۰ بود که نخستین زمزمه‌ها برای مهار آب‌های مرزی آغاز، سپس وارد فاز مطالعاتی شد تا هم کشاورزان از این آب منتفع شوند و هم پشت گرمی برای «دوستی» و تأمین آب شرب مشهد باشد. اینکه چرا اجرایی شدن ساخت یک سد استراتژیک در این مسیر، از مرحله ورود به فاز مطالعاتی تا آغاز مرحله ساخت، ۱۸  سال طول کشید بماند، اما روایت ما گزارش میدانی از مراحل ساخت این پروژه و میزان پیشرفت فیزیکی و تزریق اعتبارات ساخت «شوریجه» است. سال‌ها پیش از سال ۷۵ که مهندسان شرکت «سرو آب» بخواهند مطالعات سد شوریجه را آغاز کنند، نگاه خوبی به این پروژه سدسازی وجود نداشت. آن‌ها که طرفدار تئوری «سد‌ها به جای اینکه دردمان را دوا کنند بلای جانمان شده اند» بودند، مخالفت هایشان را بی محابا اعلام می‌کردند تا اینکه فاز یک مطالعات سد در بازه زمانی یک ساله از سال ۸۴ تا ۸۵ توسط مهندسان شرکت «طوس‌آب» انجام شد. پس از آن، همین شرکت، فاز ۲ مطالعات را از سال ۸۵ تا ۸۷ انجام داد و در نهایت عملیات اجرایی سد شوریجه با هدف کلانِ جلوگیری از خروج آب‌های مرزی در سال ۹۳ شروع شد؛ پروژه‌ای که پیگیری کوتاهی در اخبار و قول و قرار‌های چند سال قبل، متوجه می‌شویم مسئولان وقت پروژه، اتمام ساختش را سال ۹۷ اعلام کرده بودند. برای بررسی عملیات عمرانی ساخت این پروژه به اتفاق مدیر طرح و شبکه سد شوریجه، راهی کارگاه محل ساخت می‌شویم. بطور معمول در فصل بهار، طغیان‌های رودخانه فصلی کشف رود، مسیر را مسدود و رفت و آمد را غیرممکن می‌کند، اما حالا که از سیلاب خبری نیست، دوراهیِ صالح آباد به سد، نزدیک‌ترین راه به کارگاه ساخت وساز‌های سد شوریجه است. در مسیر صالح آباد، در بعضی نقاط باید از رودخانه عبور کنیم تا به کارگاه سد برسیم؛ رودخانه‌ای که اگرچه در فصل طغیان و افزایش حجم آب نیست، باز هم مقداری عبور ما را مشکل می‌کند و باید فرمان را به سمت مسیری دورتر بچرخانیم. اما پیش از رسیدن به محل کارگاه، از منطقه مرزداران تا محل خروج سیلاب ها، ۳۲ کیلومتر فاصله و از مشهد تا این نقطه، ۱۶۵ کیلومتر مسافت است.

۳ ماه سیلاب در هر سال!
برای رسیدن به کارگاه مخزن سد شوریجه، از مقابل ۲ ایستگاه پمپاژ آب شربِ مشهد عبور می‌کنیم. قرارگرفتن این پروژه آبی استان در چنین مسیر بااهمیتی، تأییدکننده موقعیت مناسب سد شوریجه است. ازاین روست که اهمیت سد شوریجه از ابعاد مختلف قابل بررسی است. به محل کارگاه عملیاتی ساخت سد رسیده ایم؛ عملیات عمرانی درجریان است، اما باتوجه به حجم وسیع کارگاه، عملیات ساخت آن گونه که باید و شاید، سرعت چندانی ندارد. مدیر طرح سد و شبکه شوریجه درباره میزان سیلاب‌ها که ساخت سد را توجیه می‌کند، می‌گوید: رودخانه کشف رود، رودخانه سیلابی است و این نقطه که ما هستیم ۳ تا ۴ ماه از سال سیلاب دارد. سیلاب‌ها معمولا از بهمن شروع می‌شود و تقریبا تا پایان اردیبهشت به صورت دائمی جاری است؛ اگر چه سوابق منطقه نشان می‌دهد بعضی سال‌ها تا تیره ماه نیز به صورت سیلابی در منطقه سد، آب در جریان است.
بارندگی‌های ابتدای سال ۹۸ فصلی نو از سوابق سیلابی منطقه را نمایان  کرد؛ به طوری که کارشناسان فعال در کارگاه می‌گویند اگر ساختمان و مخزن سد تکمیل شده بود، امسال با این مقدار آب، بدون شک پُر شده بود؛ سدی که از نظر گنجایش، با ۲۰۰ میلیون متر مکعب، بعد از سد دوستی، در رتبه دوم سد‌های استان قرار دارد.