بنزین چگونه به مشهد آمد؟
گزارش پیش رو، بررسی وضعیت بنزین در مشهد قدیم است که از مطالعه اخبار آن زمان استخراج شده است.
هما سعادتمند | شهرآرانیوز؛ پمپ بنزین‌های فراوانی که این روز‌ها در همه مناطق شهر وجود دارند، آن قدر کار را آسان کرده که شاید باورپذیر نباشد روزگاری در نبود همین پمپ بنزین ها، گاراژها و مغازه‌های داخل شهر، بنزین موردنیاز اتول داران را تأمین می‌کرده اند. بنزینی که نخستین نشانه هایش را می‌توان در مطبوعات و کاغذ اخبار دوره پهلوی اول جست وجو کرد. گزارش پیش رو، بررسی وضعیت بنزین در مشهد قدیم است که از مطالعه این خبرها استخراج شده است.
پمپ بنزین‌ها در مشهدِ ۶۰ سال پیش
«دکترعلی شریعتی» در کتاب «راهنمای خراسان» که توصیف مشهدِ دهه ۴۰ در آن آمده است، تعداد پمپ بنزین‌های شهر را بسیار زیاد توصیف کرده، اما مهم‌ترین آن‌ها را چنین نام برده است: «پمپ بنزین میدان مجسمه (میدان شهدای‌امروز)، پمپ بنزین انتهای خیابان طبرسی، پمپ بنزین خیابان تهران، پمپ بنزین جاده فرودگاه، پمپ بنزین سعدآباد.»
انبار‌های بنزین در ابتدای قرن و خطر آتش سوزی در شهر
همین اندک نشانی از پمپ بنزین‌ها را در کتاب «مشهد در آغاز قرن چهارده خورشیدی» که تمام امکانات شهری در آن آمده است هم نمی‌توان یافت. نویسندگان در این کتاب تنها به تعداد اتومبیل‌های شهری و گاراژها اشاره کرده و نوشته اند: «فعلا در مشهد ۱۵۳ اتومبیل شخصی، ۴۷ درشکه شخصی، ۱۷۷ درشکه کرایه‌ای و ۱۳ اتوبوس وجود دارد. گاراژ‌های مشهد هم ۲۰ تاست که گاراژ «نشان» در خارج دروازه ارگ، «بلشین» در خارج دروازه فردوس، «وطن» در خیابان تهران و سرویس «حسینی» در خیابان سفلی از جمله آن هاست.»
این گاراژها آن طور که جراید آن روزگار نوشته اند، دارای انبار‌های بنزین فروشی بوده اند و، چون در داخل شهر قرار داشته اند، خطری جدی برای امنیت شهر محسوب می‌شده اند.
برای نمونه «روزنامه آزادی» در تیرماه سال ۱۳۰۵ می‌نویسد: «قابل توجه ایالت جلیله: از پارسال که مسافرت با اتومبیل در این شهر زیاد شده، چون مرکوب سریع السیری است، طرف توجه و موجب تسهیل امر مسافرت گردیده، چندین گاراژ مهم در ارگ و شعبات آن‌ها در خیابان و سایر نقاط شهر باز شده است، هر چند از جهاتی بد نیست، ولی از جهاتی نواقصی دارد که اینک رفع آن‌ها را پیشنهاد می‌کنیم:اولاً- وجود گاراژ در شهر چندان صورت خوشی نداشته و امر فرمایید گاراژ‌های مهم از قبیل «گاراژ شرق»، «خاله اوغلی» و «سید» از داخله شهر به کاروانسرا‌های بیرون دروازه ارگ انتقال یابند، زیرا گذشته از آن که صدای اتومبیل باعث تفرقه حواس اعضای دوائر دولتی که همه در ارگ و جنب گاراژ واقع اند می‌شود انبار‌های بنزین آن‌ها که در هر یک، دویست چلیک بنزین است، خطرناک می‌باشد، مخصوصاً ممکن است با جزئی بی مبالاتی خدای نکرده، یک چلیک آن محترق و تا اداره بلدیه و نظمیه را بگیرد و این دوائر که وسائل اطفائیه هم ندارند تا خبردار شوند، تمام محوطه ارگ و ادرات دولتی بسوزد.»
آوردن بنزین با طیاره
اما این بنزین که از شهر‌های جنوبی وارد مشهد می‌شده را گویا با هواپیما می‌آورده اند و نشانِ آن را می‌توان در مطبوعات دوره پهلوی اول دید. در یکی از این اخبار که روزنامه اطلاعات، آبان سال ۱۳۰۶، درج کرده چنین آمده است: «امروز قبل از ظهر دو طیاره یونکرس یکی حامل بنزین و یکی زوار وارد شده یکی ساعت ۶ صبح فردا و یکی دو روز دیگر مراجعت خواهند کرد.» گویا در این دوران شعبه‌ای هم در ساختمان هلال احمر خراسان وجود داشته که کارش توزیع بنزین بوده است. یعنی اتومبیل داران با مراجعه به این شعبه و شعبه‌های دیگر، بنزین دریافت می‌کرده اند و پمپ بنزینی در شهر وجود نداشته است.»
هر چلیک بنزین ۳۶ قران
این بنزین که مقدار آن زیاد نبوده، گاهی با کمبود روبه رو می‌شده و پیدا کردن آن سخت می‌شده است. در خبری که در همین ایام مخابره شده، آمده که: «شرکت سهامی مواد نفتی ایران و روس (پرس آزنفت) به اطلاع اهالی مشهد می‌رساند، به واسطه موانع در حمل و نقل و کسر موقتی بنزین در شهر فقط به شوفر‌هایی از انبار شرکت بنزین داده می‌شود که دارای تصدیق نامه از اداره نظمیه باشد، قیمت فروش بنزین تغییر نیافته و پوطی (حلب به روسی) ۳۶قران است.
همین چند روزه در انبار‌های پرس آز نفت مقدار معتنابهی به بنزین برای رفع حوائج خراسان موجود خواهد شد. شرکت ناگزیر است که مشتری‌ها را از استفاده‌های سوء بعضی اشخاص دور نگهدارد و آنان را از نیت افرادی که سبب ترقی دادن قیمت بنزین را وسیله شده و شایعات بی اساس را منتشر می‌نمایند مطلع سازد. اداره شرکت پرس آز نفت در کوچه ارک خانه علیوف، انبار‌های اداره جنب دروازه نوغان واقع است تلفن نمره ۳۲، اداره پرس آز نفت.»
فروش بنزین در حجره‌های شهری
همچنین روزنامه اطلاعات در اردیبهشت ۱۳۰۸ در ذیل درج خبر زلزله‌ای به مساعدتی درباره بنزین اشاره کرده و می‌نویسد: «پرس آزنفت (شرکت‌پرس‌آز‌نفت) مقدار یک صد پوط بنزین و یک صد و پنجاه پوط نفت برای ایاب و ذهاب مأمورین و سایر مصارف دیگر بطور اعانه تقدیم نموده و در مشهد به وسیله شعبه خود تحویل هیئت شیر و خورشید سرخ خراسان نموده است به علاوه متقبل شده مبلغ یک هزار تومان نقداً تأدیه نماید.» ناگفته نماند که بنزین علاوه بر انبار گاراژها، سازمان شیر و خورشید در چند حجره شهر هم که نمایندگی فروش بنزین را دریافت کرده بودند، فروخته می‌شده است.
برای نمونه، روزنامه آزادی در مرداد و شهریور ۱۳۰۷ با درج اعلانی می‌گوید: «در سرای ملائکه بازار سرشور، تجارتخانه آقای مشهدی یعقوب زنجانیان نفط (نفت) و بنزین و روغن مال (پرس آز نفت) به قیمت مناسب به فروش می‌رسد. طالبین رجوع فرموده در انجام سفارشات همه نوع حاضر است. (یعقوب رنجانیان).»
منبع: اخبار خراسان در مطبوعات دوره پهلوی اول/ پژوهش و گردآوری: سید مهدی سیدقطبی. - قم: مجمع ذخایر اسلامی، ۱۴۰۰. جلد‌های ۱-۵.
نکته: برابر بررسی و مطالعه روزنامه‌های دوره پهلوی اول، در این برهه زمانی مطلبی درباره پمپ بنزین یافت نشد.
دیدگاه های ارسال شده توسط شما، پس از تائید توسط شهرآرانیوز در سایت منتشر خواهد شد.
نظراتی که حاوی توهین و افترا باشد منتشر نخواهد شد.
