«قرآن زعفرانی» با ترجمه‌ای کهن به فارسی

شهرآرانیوز - نسخه شماره۵۵۱ در موزه رضا عباسی از مهم‌ترین نسخه‌های قرآنی همراه با ترجمه فارسی از قرن ششم است که تاکنون توجه محققان و نسخه‌پژوهان را به خود جلب نکرده است. این اثر ارزشمند نسخه کاملی از قرآن کریم همراه با برگردان فارسی است که در سال ۵۴۶قمری به‌دست کاتب ابوالفخربن‌ابی‌الفضل الزعفرانی کتابت شده است.

قرآن زعفرانی کهن‌ترین نسخه قرآنی کامل، تاریخ‌دار و حاوی ترجمه فارسی است؛ نسخه‌های دیگر مانند «پلی میان شعر هجایی» و «سوره مانده از قرآن کوفی کهن» نه تاریخ‌دار و نه کامل هستند. تا میانه قرن ششم هجری، آثار فارسی قرآنی چندی به‌دست ما رسیده است، اما همه این متون آثار تفسیری فارسی، چون نسخه‌های طبری، سورآبادی، اسفراینی، حدادی و مانند آن‌هاست. قرآن زعفرانی دراین‌میان ترجمه‌ای خالص از قرآن به فارسی است. ترجمه فارسی در قرآن زعفرانی فقط به قصد برگردان آیات، و نه شرح و تفسیر آن، در میان سطور قرآنی افزوده شده است.

مترجم پارسی قرآن را در این نسخه به‌درستی نمی‌شناسیم، اما می‌دانیم که از تفسیر سورآبادی تأثیر فراوانی یافته و این متن را نزدیک ۵۰سال پس از درگذشت سورآبادی نوشته است؛ دور نیست که او را کاتب نسخه، یعنی ابوالفخر زعفرانی، بدانیم. این ترجمه قالبی کلمه‌به‌کلمه دارد؛ یعنی مترجم به‌سبک نخستین مترجمان قرآن در زیر هر کلمه معادل فارسی آن را می‌نویسد. ازهمین‌رو، نحو جملات تا حد زیادی عربی است. مترجم علاوه بر برخورداری از توانایی در ادب فارسی، دانش‌های قرآنی، تاریخی و فقهی، به مضامین کلامی قرآن نیز توجهی ویژه می‌کند.

ظاهرا وی آیات مربوط به افعال و صفات الهی را با تفسیر خاصی که به معتزله نزدیک‌تر است، به فارسی ترجمه می‌کند، اما درواقع باید بدانیم که این رنگ و بوی کرّامیه در تفسیر سورآبادی است که عینا به قرآن زعفرانی انتقال یافته است. با آنکه کاتب متن به روشنی تفسیر سورآبادی را در پیش چشم داشته است، متن ترجمه قرآن زعفرانی تفاوت‌هایی از حیث نحوی، واژگانی و تفسیری با ترجمه آیات در نسخه سورآبادی دارد.