اعمال و آداب «زیارت نیابتی» | چگونه به نیابت از دیگران زیارت کنیم؟

شهرآرانیوز - زیارت کردن به نیابت از دیگران (چه آنهایی که در قید حیات هستند و چه آن هایی از دنیا رفته اند) مستحب است و «نائب» و «فردی که فرد دیگری نائب او شود»، هر دو از ثواب آن بهره مند خواهند شد. کسی که بخواهد به نیابت از طرف فرد یا گروه خاصی زیارت کند، باید آن ها را به زبان یا در قلب خود نیت کند و زیارت را به نیابت از سوی آن ها بخواند.

نحوه انجام زیارت نیابتی

برای زیارت نیابتی، دادن یک سلام به نیابت از دیگری نیز ثوابی برای هر دو دارد؛ اما انجام زیارت و خواندن زیارت مخصوص به حرم امامی خاص، از نظر ثواب و اجر برای "“نائب" و "منوبٌ عنه" کاملتر است. به دلیل اینکه که فضل و کرم خداوند بی نهایت است، در صورتی که فردی فقط در آغاز زیارت بگوید: از طرف پدر، مادر و ملتمسین دعا و کسانی که سفارش کرده اند،  زیارت می کنم قربهً الی الله؛ در این صورت آن ها در ثواب زیارت شریک خواهند شد.

نماز زیارت نیابتی چگونه خوانده می‌شود؟

زیارت و نماز زیارت مستحب را می توان به نیابت از زندگان و درگذشتگان انجام داد. همچنین می توان زیارت و نماز را به نیابت از همه یا برای هر فرد به صورت جداگانه انجام داد. برطبق برخی روایات، ثواب اعمال مستحبی‌ که به نیابت از دیگران انجام می شود، هم برای خود شخص و هم برای کسی که به نیابت از او خوانده شده است، نوشته می شود؛ بدون اینکه از پاداش نیابت شونده کم شود.

پرسش : آداب زیارت به نیابت در امامزاده ها و حرم ائمه معصومین چگونه باید باشد، آیا با یک سلام به نیابت از شخص انجام می شود یا حتما باید زیارت مخصوصه خوانده شود؟ اگر برای چند نفر بخواهیم انجام دهیم، چگونه انجام می شود؟

توجه به نکات زیر روشن کننده ی پرسش شما است:

1- لطف و کرم پروردگار به اندازه ای بیکرانه و نامحدود است که گاهی اگر کسی یک عمل را به نیت خود و دیگران به جا آورد اجر و ثواب و پاداش آن به همه می رسد بدون آن که از اجر و پاداش آن فرد چیزی کم شود.

2- فردی که زائر قبر پاک معصومین است می تواند زیارت را هم از طرف خود و هم به نیابت از دیگران انجام دهد و ثواب این زیارت به فضل و کرم خداوند به همه آنها به طور کامل می رسد به صورتی که انگار همه آنها این زیارت را خود انجام داده اند.

3- حتی دادن یک سلام به نیابت از دیگری ثواب و اجر و اثر برای هر دو دارد اما البته انجام زیارت و خواندن زیارت مخصوص به حرم امامی خاص از نظر ثواب و اجر برای نائب و منوب عنه کاملتر است.

در هر صورت همانطور که مرسوم است، در آغاز زیارت می گویند: از طرف پدر، مادر و... ملتمسین دعا و کسانی که سفارش کرده اند، زیارت می کنم  قربهً الی الله،در این صورت آنها را در ثواب زیارت شریک می کند.

از شیخ طوسی در کتاب تهذیب آمده است که کسی که بخواهد از سوی همه برادران ایمانی و یا گروه خاصی به نیابت زیارت کند، پس آ‌نها را به زبان یا در قلب خود نیّت می کند و زیارت را به نیابت از سوی آن ها می خواند؛ سپس دو رکعت نماز زیارت را به جای آورده و می گوید: «اللَّهُمَّ إِنِّی زُرْتُ هَذِهِ الزِّیَارَهَ وَ صَلَّیْتُ هَذِهِ الصَّلَاهَ وَ هَاتَیْنِ الرَّکْعَتَیْنِ‏ وَ جَعَلْتُ ثَوَابَهُمَا هَدِیَّهً مِنِّی إِلَى مَوْلَایَ فُلَانِ بْنِ فُلَانٍ (نام امامی را که زیارت می کند بگوید) عَنْ جَمِیعِ إِخْوَانِیَ الْمُؤْمِنِینَ وَ الْمُؤْمِنَاتِ وَ عَنْ جَمِیعِ مَنْ أَوْصَانِی بِالزِّیَارَهِ وَ الدُّعَاءِ لَهُ- اللَّهُمَّ تَقَبَّلْ ذَلِکَ مِنِّی وَ مِنْهُمْ بِرَحْمَتِکَ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِین»‏.

که در صورت انجام این عمل، اگر بعد از مراجعت به هر کدام از برادران ایمانی خود بگویی من از جانب تو نماز خواندم و زیارت کردم و بر امام سلام دادم، در گفتارت صادق هستی.

چگونگی انجام زیارت به نيابت براى کسانى که هزينه سفرشان را ديگرى پرداخته است ؟

شیخ طوسی در کتاب تهذیب فرموده است: کسی که با گرفتن اجرت، به نیابت برادر مؤمن به زیارت می رود، در این صورت وقتی فرد غسل زیارت را به جا بیاورد، [و موافق بعضی از نسخه ها: از عمل زیارت فارغ شود] بگوید:

اللّٰهُمَّ مَا أَصابَنِي مِنْ تَعَبٍ أَوْ نَصَبٍ أَوْ شَعَثٍ أَوْ لُغُوبٍ فَأْجُرْ فُلانَ ابْنَ فُلانٍ فِيهِ وَأْجُرْنِي فِي قَضائِي عَنْهُ.

خدایا آنچه به من رسیده، از خستگی، ماندگی، ژولیدگی، کوفتگی، پس به خاطر آن فلان فرزند فلان را پاداش ده و مرا هم در بجا آوردنم از سوی او پاداش عنایت کن.

پس وقتی زیارت کند در آخر زیارت بگوید:

السَّلامُ عَلَيْكَ يَا مَوْلايَ عَنْ فُلانِ ابْنِ فُلانٍ، أَتَيْتُكَ زائِراً عَنْهُ فَاشْفَعْ لَهُ عِنْدَ رَبِّكَ.

درود بر تو ای سرورم، از فلان فرزند فلان، آمدم نزد تو و زیارت‌کننده از طرف او، پس برای او نزد خدا شفاعت کن. (به جای فلان بن فلان، اسم شخص مورد نظر و پدررا بیاورد.

پس هر دعایی که خواهد براى او کند.

و نیز فرموده است: چون کسی بخواهد به نیابت دیگری زیارت کند بگوید:

اللّٰهُمَّ إِنَّ فُلانَ ابْنَ فُلانٍ أَوْفَدَنِي إِلىٰ مَوالِيهِ وَمَوالِيَّ لِأَزُورَ عَنْهُ رَجاءً لِجَزِيلِ الثَّوابِ وَفِراراً مِنْ سُوءِ الْحِسابِ، اللّٰهُمَّ إِنَّهُ يَتَوَجَّهُ إِلَيْكَ بِأَوْلِيائِهِ الدَّالِّينَ عَلَيْكَ فِي غُفْرانِكَ ذُنُوبَهُ وَحَطِّ سَيِّئاتِهِ، وَيَتَوَسَّلُ إِلَيْكَ بِهِمْ عِنْدَ مَشْهَدِ إِمامِهِ صَلَواتُ اللّٰهُ عَلَيْهِمْ، اللّٰهُمَّ فَتَقَبَّلْ مِنْهُ وَاقْبَلْ شَفاعَةَ أَوْلِيائِهِ صَلَواتُ اللّٰهُ عَلَيْهِمْ فِيهِ .

خدایا فلان فرزند فلان، مرا به نمایندگی، به سوی سرپرستانش و سرپرستانم فرستاده تا از جانب او زیارت کنم، به امید پاداش فراوان و گریز از بدی حساب. خدایا او به درگاهت توجّه می‌کند، به وسیله سرورانش، آن دلیلان بر تو، در جهت آمرزش گناهانش و فروریزی بدی هایش و به وسیله ایشان به تو توسل می‌جوید، کنار زیارتگاه امامش (درود خدا بر ایشان). خدایا از او بپذیر و شفاعت سرورانش را (درود خدا بر ایشان) درباره او قبول کن،

اللّٰهُمَّ جازِهِ عَلَىٰ حُسْنِ نِيَّتِهِ وَصَحِيحِ عَقِيدَتِهِ وَصِحَّةِ مُوالاتِهِ أَحْسَنَ مَا جازَيْتَ أَحَداً مِنْ عَبِيدِكَ الْمُؤْمِنِينَ، وَأَدِمْ لَهُ مَا خَوَّلْتَهُ، وَاسْتَعْمِلْهُ صالِحاً فِيما آتَيْتَهُ، وَلَا تَجْعَلْنِي آخِرَ وافِدٍ لَهُ يُوفِدُهُ . اللّٰهُمَّ أَعْتِقْ رَقَبَتَهُ مِنَ النَّارِ، وَأَوْسِعْ عَلَيْهِ مِنْ رِزْقِكَ الْحَلالِ الطَّيِّبِ، وَاجْعَلْهُ مِنْ رُفَقاءِ مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ، وَبارِكْ لَهُ فِي وُلْدِهِ وَمالِهِ وَأَهْلِهِ وَما مَلَكَتْ يَمِينُهُ؛

خدایا پاداشش ده بر این خوبی نیتش و باور صحیحش و درستی دوستی‌اش، بهترین پاداشی که به یکی از بندگان مؤمنت عطا کنی و تداوم بخش برای او آنچه که او را مالکش نمودی و به شایستگی به کارش بگیر در آنچه به او مرحمت فرمودی و مرا آخرین نماینده‌ای که می‌فرستد قرار مده، خدایا او را از آتش رهایی بخش و از روزی حلال پاکیزه‌ات، بر او وسعت ده و او را از رفقای محمّد و خاندان محمّد قرار بده و به او در فرزندان و مال و اهل و زیردستانش برکت ده؛

اللّٰهُمَّ صَلِّ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ وَحُلْ بَيْنَهُ وَبَيْنَ مَعاصِيكَ حَتَّىٰ لَايَعْصِيَكَ، وَأَعِنْهُ عَلَىٰ طاعَتِكَ وَطاعَةِ أَوْلِيائِكَ حَتَّىٰ لَاتَفْقِدَهُ حَيْثُ أَمَرْتَهُ، وَلَا تَراهُ حَيْثُ نَهَيْتَهُ . اللّٰهُمَّ صَلِّ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ وَاغْفِرْ لَهُ وَارْحَمْهُ وَاعْفُ عَنْهُ وَعَنْ جَمِيعِ الْمُؤْمِنِينَ وَالْمُؤْمِناتِ .

خدایا بر محمّد و خاندان محمّد درود فرست و میان او و نافرمانی‌هایت پرده شو تا تو را نافرمانی نکند و او را بر طاعت خویش و طاعت اولیایت یاری رسان تا در هر جا فرمانش داده‌ای مفقودش نبینی و او را در هر جا نهی نموده‌ای مشاهده ننمایی.

اللّٰهُمَّ صَلِّ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ وَأَعِذْهُ مِنْ هَوْلِ الْمُطَّلَعِ، وَمِنْ فَزَعِ يَوْمِ الْقِيامَةِ وَسُوءِ الْمُنْقَلَبِ، وَمِنْ ظُلْمَةِ الْقَبْرِ وَوَحْشَتِهِ، وَمِنْ مَواقِفِ الْخِزْيِ فِي الدُّنْيا وَالْآخِرَةِ؛

خدایا بر محمّد و خاندان محمّد درود فرست و او را بیامرز و مورد رحمتش قرار ده و از او و همه‌ی مردان و زنان مؤمن گذشت کن. خدایا بر محمّد و خاندان محمّد درود فرست و پناهش ده از هراس روز جزا و از وحشت روز قیامت و بدی بازگشتگاه و تاریکی و وحشت قبر و از توقفگاه‌های خواری در دنیا و آخرت؛

اللّٰهُمَّ صَلِّ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ وَاجْعَلْ جائِزَتَهُ فِي مَوْقِفِي هٰذَا غُفْرانَكَ وَتُحْفَتَهُ فِي مَقامِي هٰذَا عِنْدَ إِمامِي صَلَّى اللّٰهُ عَلَيْهِ أَنْ تُقِيلَ عَثْرَتَهُ، وَتَقْبَلَ مَعْذِرَتَهُ، وَتَتَجاوَزَ عَنْ خَطِيئَتِهِ، وَتَجْعَلَ التَّقْوَىٰ زادَهُ، وَمَا عِنْدَكَ خَيْراً لَهُ فِي مَعادِهِ، وَتَحْشُرَهُ فِي زُمْرَةِ مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ صَلَّى اللّٰهُ عَلَيْهِ وَآلِهِ، وَتَغْفِرَ لَهُ وَ لِوالِدَيْهِ فَإِنَّكَ خَيْرُ مَرْغُوبٍ إِلَيْهِ، وَأَكْرَمُ مَسْؤُولٍ اعْتَمَدَ الْعِبادُ عَلَيْهِ.

خدایا بر محمد و خاندان محمد درود فرست و جایزه او را در این‌جایی که ایستاده ام آمرزشت قرار بده و تحفه اش در این جایگاهم نزد امامم (درود بر او) این باشد که از لغزشش چشم بپوشی و عذرش را بپذیری و از خطایش درگذری و تقوا را توشه‌اش قرار دهی و آنچه نزد توست در معادش برای او خیر گردانی و در گروه محمد و خاندان محمد (درود خدا بر او و خاندانش) محشورش نمایی و او را و پدر و مادرش را بیامرزی، تو بهترین کسی هستی که به سویت رغبت شده و بزرگترین درخواست شده ای هستی که بندگان بر تو اعتماد می نمایند،

اللّٰهُمَّ وَ لِكُلِّ مُوفِدٍ جائِزَةٌ، وَ لِكُلِّ زائِرٍ كَرامَةٌ، فَاجْعَلْ جائِزَتَهُ فِي مَوْقِفِي هٰذَا غُفْرانَكَ وَالْجَنَّةَ لَهُ وَ لِجَمِيعِ الْمُؤْمِنِينَ وَالْمُؤْمِناتِ. اللّٰهُمَّ وَأَنَا عَبْدُكَ الْخاطِئُ الْمُذْنِبُ الْمُقِرُّ بِذُنُوبِهِ فَأَسْأَلُكَ يَا اللّٰهُ بِحَقِّ مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ أَنْ لَاتَحْرِمَنِي بَعْدَ ذٰلِكَ الْأَجْرَ وَالثَّوابَ مِنْ فَضْلِ عَطائِكَ وَكَرَمِ تَفَضُّلِكَ.

خدایا برای هر پیکی جایزه‌ای است و برای هر زیارت کننده ای کرامتی است، پس جایزه او و همه‌ی مردان و زنان مؤمن را در این حال آمرزش و بهشتت قرار ده، خدایا و من بنده خطاکار، گنهکار و معترف به گناهانم هستم، از تو می خواهم ای خدا، به حق محمد و خاندان محمد که پس از این اجر و پاداش، از فزونی عطایت و کرم تفضّلت مرا محروم نکنی.

آنگاه نزد ضریح مقدس رفته و دست‌ها را رو به قبله به سوی آسمان بردارد و بگوید:

يَا مَوْلايَ، يَا إِمامِي، عَبْدُكَ فُلانُ ابْنُ فُلانٍ أَوْفَدَنِي زائِراً لِمَشْهَدِكَ يَتَقَرَّبُ إِلَى اللّٰه عَزَّوَجَلَّ بِذَلِكَ وَ إِلَىٰ رَسُولِهِ وَ إِلَيْكَ يَرْجُو بِذٰلِكَ فَكاكَ رَقَبَتِهِ مِنَ النَّارِ مِنَ الْعُقُوبَةِ، فَاغْفِرْ لَهُ وَ لِجَمِيعِ الْمُؤْمِنِينَ وَالْمُؤْمِناتِ يَا اللّٰهُ يَا اللّٰهُ يَا اللّٰهُ يَا اللّٰهُ يَا اللّٰهُ يَا اللّٰهُ يَا اللّٰهُ، لَاإِلٰهَ إِلّا اللّٰهُ الْحَلِيمُ الْكَرِيمُ، لَاإِلٰهَ إِلّا اللّٰهُ الْعَلِيُّ الْعَظِيمُ، أَسْأَلُكَ أَنْ تُصِلِّيَ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ، وَتَسْتَجِيبَ لِي فِيهِ وَفِي جَمِيعِ إِخْوانِي وَأَخَوَاتِي وَوَلَدِي وَأَهْلِي بِجُودِكَ وَكَرَمِكَ يَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِينَ.

ای سرور من، ای پیشوای من، بنده‌ات، فلان فرزند فلان، مرا به نمایندگی به زیارت بارگاهت فرستاده و با این عمل، به پیشگاه خدای عزوجل و رسولش و به سوی تو تقرب می جوید و با این عمل آزادی اش را از آتش و از عقوبت امید دارد، پس او و همه مردان و زنان مؤمن را بیامرز ای خدا، ای خدا، ای خدا، ای خدا، ای خدا، ای خدا، ای خدا، معبودی نیست جز خدای بردبار کریم، معبودی نیست جز خدای والای بزرگ، از تو می‌خواهم بر محمد و خاندان محمد درود فرستی و دعایم را درباره آنکه مرا نماینده خود قرار داده و همه برادران و خواهران و فرزندان و خانواده‌ام اجابت کنی، به جود و کرمت، ای مهربان‌ترین مهربانان.

شکى نیست که نیابت در زیارت یا اهداى ثواب چه براى انسان زنده و چه اموات و گذشتگان مستحب است و ثوابش به «منوب عنه» (کسى که زائر محترم به نیابت او زیارت مى کند) مى رسد و به یقین نائب هم از آن بهره مند مى گردد، و روایات متعددى بر آن دلالت دارد از جمله:

• داوود صرمى در حدیث معتبرى مى گوید: خدمت امام حسن عسکرى (ع) عرض کردم: من به زیارت پدر بزرگوارت رفتم و ثوابش را به شما هدیه کردم، فرمود: «براى تو از جانب خدا اجر و ثواب عظیم و از جانب ما حمد و ثناست».

• ابراهیم حضرمى مى گوید: در مدینه با امام موسى کاظم (ع) که میان منبر و قبر رسول الله نشسته بودند ملاقات کردم ; خدمتش عرض کردم: وقتى از وطن عازم سفر حج مى شدم بعضى مرا سفارش کرده بودند که هفت دور طواف و دو رکعت نماز به نیابت آنها بجا آورم، ولى من یادم رفت.

وقتى برگردم نمى دانم چه به آنها بگویم. ایشان فرمودند: «هنگامى که به مکه مشرف شدى اگر پس از بجا آوردن مناسک حج، هفت دور طواف مى کردى و دو رکعت نماز مى خواندى و مى گفتى:خدایا من این طواف و دو رکعت را از طرف پدر، مادر، همسر، فرزندان، دوستان و همه همشهریانم به جا آورده ام چنان چه پس از برگشت به هر کدام آنها مى گفتى: من به نیابت شما طواف بجا آوردم و دو رکعت نماز خواندم در گفتارت صادق بودى، همچنین در مدینه پس از انجام وظایف خود، اگر دو رکعت نماز بخوانى سپس بالاى سر رسول گرامى (ص) بایستى و بگویى:

اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا نَبِىَّ اللهِ مِنْ اَبى وَاُمّى، وَزَوْجَتى وَوَلَدى وَحامَّتى، وَمِـنْ جَمیعِ اَهْلِ بَلَدى، حُرِّهِمْ وَعَبْدِهِمْ، وَاَبْیَضِهِمْ وَاَسْـوَدِهِمْ.

سلام بر تو اى پیامبر خدا از طرف پدر و مادر و همسر و فرزندان و نزدیکانم و از طرف همه همشهرى هایم آزادشان و بنده شان، سفیدشان و سیاهشان.

سلام بر تو ای پیامبر خدا، از سوی پدر و مادر و همسر و فرزند و نزدیکانم و از سوی تمامی اهالی شهرم، آزاد و برده شان و سفید و سیاهشان.

و پس از بازگشت به هرکس از شهر خود بگویی که من به نیابت از تو، به پیامبر (ص) سلام دادم، (و دو رکعت نماز خواندم) راست گفته اى».

• از بعضی از ائمه طاهرین پرسیدند: از فردی که دو رکعت نماز به جا می آورد یا یک روز روزه می دارد یا حج و عمره می خواند یا رسول خدا (ص) یا یکی از ائمه طاهرین را زیارت می کند و ثواب آن را برای پدر و مادر خود یا برادر مؤمن خود هدیه می کند، آیا برای او ثوابی هست؟ فرمود: ثواب آن عمل به آن شخص می رسد، بدون اینکه از ثواب نایب چیزی کم شود.