گفتگو با عضو تیم سازنده سامانه پیمایش هسته‌ای چاه‌ها
دکتر ابوالفضل رفیع زاده یکی از جوانان این‌تیم هسته‌ای است؛ جوانی که متولد آخرین سال دهه ۶۰ است. هم تلاش دهه شصتی‌ها و نسل بعد جنگ را دارد، هم شور و شوق دهه هفتادی‌ها را. کم آبی دشت مشهد و امکان استفاده از این فناوری در حفر چا‌های آتی آب، سبب شد قدری از این دانش بپرسیم.
شهرآرانیوز - چاه پیمایی هسته‌ای یا دانش هسته‌ای برای پیمایش چاه ها، علمی نو در راستای اکتشاف چاه‌های آب، نفت و معادن است که فقط در اختیار چند کشور محدود، چون آمریکا و آلمان بود. این فناوری نخستین بار در حفر چاه‌های نفت پارس جنوبی کشورمان توسط یک شرکت آلمانی استفاده شد و در همین رابطه میلیون‌ها دلار به آلمانی‌ها پرداخت شد. اهمیت این موضوع برای کشوری، چون ایران که هم مشکل کم آبی دارد و هم ذخایر نفتی و گازی، سبب شد که دانشمندان ایرانی نیز برای رسیدن به این فناوری تلاش کنند. از جمله دانشمند هسته‌ای شهیدمان مجید شهریاری که بر روی همین طرح مطالعه و کار می‌کرد. اگرچه مطالعات او ۸ آذر ۱۳۸۹ناتمام ماند، تیم دانشجویی اش در دانشگاه صنعتی شریف در سال ۱۳۹۶ کار استاد را به اتمام رساند تا امکان خودکفایی نیز در این حوزه برای کشورمان میسر شود. دکتر ابوالفضل رفیع زاده یکی از جوانان این‌تیم هسته‌ای است؛ جوانی که متولد آخرین سال دهه ۶۰ است. هم تلاش دهه شصتی‌ها و نسل بعد جنگ را دارد، هم شور و شوق دهه هفتادی‌ها را. کم آبی دشت مشهد و امکان استفاده از این فناوری در حفر چا‌های آتی آب، سبب شد قدری از این دانش بپرسیم.
آقای رفیع زاده، موضوعات هسته‌ای در تصورات اغلب مردم با مواردی، چون کیک زرد و غنی سازی درآمیخته است. به همین دلیل برقراری ارتباط معنایی میان چاه آب و مباحث هسته‌ای کمی سخت است. لطفا کمی توضیح دهید.
چاه پیمایی هسته‌ای ابزاری برای شناسایی بهتر چاه‌های نفت، آب و اکتشاف معادن است. استفاده از این روش در کشور‌های پیشرفته پیشینه دارد. بااین حال جز در چاه‌های نفت پارس جنوبی که توسط آلمانی‌ها صورت گرفته، پروژه صنعتی دیگری در ایران نداریم که از این روش بهره گرفته باشد.
چه دلیلی سبب شد که شما سمت این نوع سیستم چاه پیمایی بروید؟ خلاصه‌تر اینکه جرقه آن چگونه شکل گرفت؟
من دانشجوی دانشگاه صنعتی شریف بودم و آقایان دکتر شهید شهریاری و دکتر سهراب پور استادان من بودند. این دو استاد بزرگوار آن زمان در حال طراحی چنین وسیله‌ای بودند. کار‌هایی هم انجام دادند، اما متأسفانه با شهادت دکتر شهریاری و فوت دکتر سهراب پور این طرح به سرانجام نرسید. با این شرایط گروهی از دانشجویان دانشگاه صنعتی شریف که همه دانشجویان این دو بزرگوار بودند، طرح را ادامه دادند. در کنار این موارد نیاز به استفاده از این دانش در صنعت حفاری، چاه پیمایی‌ها و اکتشافات در کشور رو به افزایش بود. با لحاظ کردن این موارد ادامه پروژه دکتر شهید شهریاری بیش ازقبل مورد تأکید قرار گرفت.
اشار های به انحصار دانش چاه پیمایی هسته‌ای کردید و اینکه اکنون نیز تعدادمحدودی از کشور‌ها از جمله آمریکا و آلمان این دانش را دارند. مسئله همین انحصار دانش است. چگونه این پروژه را به سرانجام رساندید؟
همان طور که گفتم سیستم چاه پیمایی هسته‌ای در انحصار چند کشور انگشت شمار است؛ بنابراین اطلاعاتی درباره این دانش وجود ندارد و هر کشوری که بخواهد به آن دست یابد، مسیری سخت و طولانی را باید پشت سر بگذارد تا بتواند طراحی و نرم افزار‌های مورد نیاز آن را به دست آورد.
در مورد طراحی این وسیله نیز وضعیت به همین شیوه و روال بود. منابع و اطلاعات محدودی وجود داشت. قطعا با این شرایط مسیر طی شده سخت دشوار بود. در ایران اطلاعات و داده‌هایی وجود نداشت، اما به منظور پیشبرد کار با بخشی از منابع و داده‌های دکتر سهراب پور و دکتر شهریاری و آزمون و خطا‌هایی که در مسیر کار انجام دادیم، به این دانش دست یافتیم. بعد از مطالعه وارد فاز طراحی‌های ابتدایی شدیم و در ادامه، فاز شبیه سازی، طراحی‌های نرم افزار و آزمون و خطا‌های این حوزه صورت گرفت.
با سپری شدن این مراحل و اخذ تأییدیه‌ها باید نتایج در مرحله عملی روی چاه بررسی می‌شد که خود همین موضوع یک چالش بزرگ بود، زیرا به امکاناتی، چون چشمه هسته ای، آشکارساز‌های هسته ای، سیستم و ساختار بدنه چاه و مته‌های خاص حفاری نیاز داشتیم. در نهایت با رایزنی‌هایی که با دانشگاه‌های دیگر از جمله مکانیک و متالوژی صورت گرفت، کارگاه بررسی عملی در دانشگاه شریف با یک چاه مصنوعی تشکیل شد و شرایط در یک محیط آزمایشی اعتبارسنجی شد. پاسخ‌هایی که در این مرحله به دست آوردیم در مقایسه با دیگر نمونه‌های خارجی مناسب و مطلوب بود.
با توجه به توضیحاتی که دادید آیا این سیستم چاه پیمایی هسته‌ای ثبت اختراع شده است؟
یکی از اعضای داوری‌ها برای ثبت اختراعات، خود دانشگاه صنعتی شریف است. این سیستم نیز همانند همه سیستم‌ها مراحل ثبت را پشت سر گذاشت و در سال ۹۶ به ثبت رسید.
مقایسه این سیستم با نمونه‌های خارجی آن چگونه است؟
این سیستم‌ها برای چاه‌های نفت، آب و حتی اکتشافات معدن استفاده می‌شود. با بهره گیری از پیمایش‌های هسته‌ای می‌توان تحلیل دقیقی از ظرفیت آب یا نفت، خصلت آب، میزان تخلخل سنگ و آبخوان ارائه داد. متأسفانه دانش مدرن در حفر چاه‌های آب کشور ما نقش زیادی ندارد، مثلا الان یکی از مشکلاتی که داریم این است که در حفاری چاه‌ها به دلیل نداشتن همین اطلاعات آسیب‌های زیادی به آبخوان‌ها وارد می‌شود.
درباره سیستم چاه پیمایی هسته‌ای ما به این دانش دست یافتیم و اکنون این سیستم برای چاه‌های متوسط قابلیت رقابت با نمونه‌های خارجی کشور‌های آلمان و آمریکا را دارد. البته این را هم بگویم که مهم‌تر از نمونه و دستگاه، دارا بودن دانش این سیستم است؛ نیروی متخصصی که بتواند از آن ابزار و نرم افزار استفاده کند. تا زمانی که نیروی انسانی این دانش را نداشته باشد، کشور بازهم وابسته افراد
خارجی است.
برای تجاری سازی هم اقدام شده است؟
تجاری سازی یک دانش مسیر سختی است که برای سیستم چاه پیمایی هسته‌ای نیز وجود خواهد داشت. بااین حال امیدواریم با حضور دولت جدید، توجه به شرکت‌های دانش بنیان بیش از قبل شود و مسیر برای تجاری سازی هموار و از آن در حفاری‌های آتی کشورمان استفاده شود.
دیدگاه های ارسال شده توسط شما، پس از تائید توسط شهرآرانیوز در سایت منتشر خواهد شد.
نظراتی که حاوی توهین و افترا باشد منتشر نخواهد شد.
