درباره راهکار‌های توانمندسازی مناطق کم‌برخوردار و حاشیه شهر

محسن موسوی زاده | شهرآرانیوز؛ «یک هفتم جمعیت حاشیه نشین کشور در مشهد است»، «۳/۱ میلیون حاشیه نشین در مشهد»، «مشهد‎؛ رتبه سوم حاشیه نشینی در کشور». این‌ها بخشی از تیتر‌های رسانه‌های مختلف درباره حاشیه شهر مشهد و ضرورت رسیدگی به این مناطق است.

بررسی مطالب رسانه‌ها و همچنین سخنان مسئولان مختلف نشان می‌دهد که همه افراد مرتبط با این حوزه بر ضرورت حل مشکلات حاشیه شهر اتفاق نظر دارند. بااین حال، کارشناسان معتقدند در صورتی برنامه‌های اجراشده در حاشیه شهر به موفقیت و نتیجه مطلوب می‌رسد که براساس یک نقشه راه هدفمند اجرا شود، در غیر این صورت ممکن است میلیارد‌ها تومان با کمترین نتیجه در این مناطق هزینه شود.

دراین میان، کارشناسان معتقدند در کنار تلاش برای ارائه خدمات مختلف شهری به ساکنان مناطق کم برخوردار، برنامه ریزی برای توانمندسازی اقتصادی حاشیه شهر نیز باید در دستورکار قرار بگیرد. به گفته کارشناسان اجرای طرح‌های توانمندسازی مناطق حاشیه شهر سبب افزایش سرمایه اجتماعی و اقتصادی ساکنان این مناطق می‌شود و دسترسی آن‌ها را به منابع اقتصادی برای رشد و رفاه بیشتر فراهم می‌کند. اهمیت این موضوع سبب شد که سیدعبدا... ارجائی، شهردار مشهد در مراسم معارفه اش بگوید: بنده به عدالت تخصیصی به جای عدالت توزیعی پایبندم و معتقدم شهری موفق است که شهروندانش ثروتمند باشند. ارجائی ابراز امیدواری کرده بود: امیدوارم توسعه متوازن در شهر ایجاد، همه نقاط شهر زیست پذیر و فاصله میان متن و حاشیه کم شود.

توسعه کسب وکار‌های خرد

رئیس کمیسیون سامان دهی حاشیه شهر شورای اسلامی شهر مشهد در گفتگو با شهرآرا با بیان اینکه توانمندسازی مناطق کم برخوردار برای فقرزدایی و گسترش فرصت‌های اقتصادی از مهم‌ترین دستورکار‌های مدیریت شهری است، می‌گوید: در همین راستا حمایت از استقرار و گسترش کسب وکار‌های خرد در مناطق حاشیه شهر را پیگیری می‌کنیم. کسب وکار‌های خرد به دلیل سادگی و دردسترس بودن و نداشتن هزینه سربار امکان استقرار در مناطق حاشیه شهر و کم برخوردار را دارند. علاوه بر این، این گونه مشاغل می‌توانند فرصت شغلی را برای یک خانوار فراهم کنند. تحقق این موضوع کمک زیادی به اشتغال و بهبود وضعیت خانوار‌های ساکن این مناطق می‌کند.

سیدابراهیم علیزاده می‌افزاید: برای توانمندسازی حاشیه شهر و مناطق کم برخوردار باید به ۳ موضوع آموزش و ایجاد مهارت‌های شغلی، حمایت از استقرار کسب وکار‌های خرد و دسترسی به بازار برای محصولات تولیدی توجه شود.
وی با بیان اینکه توانمندسازی ساکنان حاشیه شهر نیازمند همکاری همه نهاد‌ها و سازمان‌های مربوط است، می‌گوید: همه نهاد‌های مؤثر باید به این موضوع وارد شوند و با تعامل و هم فکری با یکدیگر توانمندسازی ساکنان مناطق کم برخوردار را پیگیری کنند.

افزایش سرمایه اجتماعی

مدیر مرکز تجاری سازی فناوری و اشتغال دانش آموختگان جهاد دانشگاهی خراسان رضوی هم در گفتگو با شهرآرا با بیان اینکه توانمندسازی مناطق کم برخوردار و حاشیه شهر می‌تواند به بهبود سطح زندگی افراد ساکن در این مناطق کمک کند، می‌گوید: ایجاد ثبات اقتصادی در محیط شهر و بهبود فضای کسب وکار از اولین اقدام‌های لازم برای توانمندسازی ساکنان حاشیه شهر است.

جواد سخدری با بیان اینکه حمایت‌های بدون محاسبه سبب تحریک مهاجرت از روستا‌ها به حاشیه شهر مشهد می‌شود، می‌گوید: به عنوان نمونه اگر فعالیتی که برخی خیریه‌های شخصی انجام می‌دهند، هدفمند نباشد، اقدامشان به گسترش بیشتر حاشیه شهر منجر می‌شود. بر این اساس، برای کمک به ساکنان حاشیه شهر در کنار بحث‌های حمایتی هدفمند و توسعه زیرساخت‌های شهری باید توانمندسازی آن‌ها در دستورکار قرار بگیرد.

عضو هیئت علمی جهاد دانشگاهی مشهد با بیان اینکه مهارت‌های حرفه ای، آموزش و افزایش سرمایه اجتماعی و ایجاد شبکه اجتماعی ازجمله عوامل تأثیرگذار بر توانمندسازی افراد است، می‌گوید: در حاشیه شهر مشهد علاوه بر اینکه باید تلاش شود مهارت‌های حرفه‌ای برای شروع کسب وکار به افراد آموزش داده شود، افزایش و تقویت سرمایه اجتماعی هم باید در دستورکار قرار بگیرد؛ زیرا در این مناطق سرمایه اجتماعی ضعیف است.

وی ادامه می‌دهد: تقویت سرمایه اجتماعی از طریق شبکه سازی در حاشیه شهر سبب می‌شود ساکنان این مناطق بتوانند با یکدیگر برای ایجاد و شروع یک فعالیت اقتصـــــادی همــــــکاری و سرمایه‌های خردشان را به این منظور تجمیع کنند. همچنین این موضوع سبب فراهم شدن دسترسی ساکنان به بازار برای عرضه محصولات و خدمات ارائه شده این مناطق می‌شود.

به عنوان نمونه اگر در این مناطق روی مشاغل خانگی کار می‌شود، باید با شبکه سازی زمینه دسترسی آن‌ها به بازار را برای عرضه محصولات فراهم کنیم. سخدری ادامه می‌دهد: ایجاد طرح‌های توانمندسازی سبب می‌شود سه گانه کارآفرین، خوداشتغال و مزدبگیر در مناطق حاشیه شهر شکل بگیرد. در این الگو افرادی با همکاری یکدیگر برای سایر افراد شغل ایجاد می‌کنند و برخی نیز در حد امرارمعاش شخصی فعالیت اقتصادی را آغاز می‌کنند و درنهایت برخی دیگر نیز با کار برای این ۲ دسته شاغل می‌شوند.

سخدری با بیان اینکه در حاشیه شهر گاهی گرفتار مراکز متعدد تصمیم گیری هستیم و همین مسئله ایجاد طرح‌های توانمندسازی را با مشکل روبه رو می‌کند، بیان می‌کند: باید نهادی باشد تا بدون نگاه انتفاعی و درآمدی بتواند اقدامات صورت گرفته برای توانمندسازی ساکنان مناطق حاشیه شهر را تجمیع و هدفمند کند. این نهاد باید به اکوسیستم اقتصادی شهر مسلط باشد و شأن اجتماعی مقبولی برای همه سازمان‌ها و نهاد‌ها داشته باشد. به نظر می‌رسد مدیریت شهری مشهد اکنون این ویژگی‌ها را به بهترین نحو دارد و می‌تواند به عنوان تسهیلگر توانمندسازی مناطق کم برخوردار شهر عمل کند.

فهم زیست حاشیه شهر پیش شرط توانمندسازی است

بااین حال، استاد اقتصاد دانشگاه فردوسی مشهد در گفتگو با شهرآرا معتقد است که توانمندسازی ساکنان حاشیه شهر می‌تواند به بهبود وضعیت اقتصادی آن‌ها کمک کند. دکتر مهدی فیضی می‌گوید: بااین حال گاهی دیده می‌شود که در اجرای برنامه‌های توانمندسازی برخی موارد نادیده گرفته می‌شود و این مسئله سبب شکست آن‌ها می‌شود. به عنوان نمونه تصور می‌شود که افراد ساکن در مناطق کم برخوردار همه به صورت بالقوه به کارآفرینی تمایل دارند و با کمک می‌شود آن‌ها را کارآفرین کرد. این درحالی است که تمایل به کارآفرین شدن بین ساکنان حاشیه شهر تفاوتی با افراد متن شهر ندارد.

فیضی می‌افزاید: همچنین گاهی دیده می‌شود که برنامه‌های توانمندسازی حاشیه شهر بدون توجه دید آن‌ها به زیست شهری و با نگاه بیرونی تدوین و اجرا می‌شود. این مسئله سبب شکست برنامه‌های توانمندسازی می‌شود. موفقیت برنامه‌های توانمندسازی نیازمند نگاه از درون و نه از بیرون به مسائل حاشیه شهر است.

همچنین این استاد اقتصاد می‌گوید: بررسی‌ها نشان می‌دهد که یکی از راه‌های توانمندسازی افراد حاشیه شهر کاهش مشغله‌های آن هاست. به عنوان نمونه این مسئله برای خانم خانه داری که چند کودک دارد و دسترسی او به فرصت‌های شغلی شهر نیازمند صرف زمان و هزینه زیاد است، سبب می‌شود وارد حوزه فعالیت‌های اقتصادی با وجود توانمندی هایش نشود. در این مواقع باید ضمن حمایت‌هایی تلاش کنیم بخشی از دغدغه‌های این گونه افراد مانند سطح دسترسی به مراکز اقتصادی و فرصت‌های شغلی با هزینه و وقت کمتر حل شود. این مسئله می‌تواند سبب بهبود وضعیت اقتصادی این افراد شود.