عدالت‌محوری، رویکرد کلیدی برنامه‌ریزی شهری مشهد مقدس

مشهد مقدس به یمن وجود مضجع شریف حضرت امام رضا (ع) با سایر شهر‌های جهان و ایران، تفاوت راهبردی دارد. بدین منظور، نمی‌توان این شهر را مشابه سایر شهر‌ها و صرفا برمبنای اصول تجربی انسان اداره کرد. شهر تمدنی و آرمان شهر رضوی، عمق مفهوم و محتوای مدیریت شهری مشهد مقدس است؛ بنابراین مؤلفه‌های شهر تمدنی در جهان شهر برکت و کرامت مستلزم توجه ویژه است.

از مؤلفه‌های اساسی در تحقق تمدن نوین اسلامی عدالت است. عدالت به معانی مختلف مانند تعادل، برابری و قراردادن هر چیز به جای خود، از امور درخورتوجه در متون اسلامی است. در آیاتی از قرآن کریم به مفهوم عدالت اشاره شده است که برای نمونه می‌توان به آیه «إذا حکمتم بین الناس أن تحکموا بالعـدل» (نسـا:۵۸) و آیه «وإذا قلتم فإعدلوا» (انعام:۱۵۲) اشاره کرد که در آن امر به عدالت شده است.

وصف عدل از شروط لازم برای تحقق مناصبی، چون امامت، قضاوت، شهادت، اجتهاد و مانند آن در اسلام است و از نظر رهبری معظم (مدظله‌العالی) همراه با ایمان، علم، پیشرفت، عزت، قدرت مقابله، ثروت و اخلاق از شاخصه‌های تمدن نوین اسلامی معرفی شده است. عدالت از عوامل به وجودآورنده جامعه و تمدن اسلامی و از علل بقای آن است. از مراحل تحقق تمدن نوین اسلامی، ایجاد کشور و جامعه اسلامی است و جامعه اسلامی نیازمند اموری مانند عدالت، عزت و نبود فقر و تبعیض است.

شهر به عنوان بستر کلیدی تمدن نوین اسلامی و محل زندگی انسان ها، در تعامل، تماس و ارتباطی تنگاتنگ، مستقیم و همه جانبه با شهروندان و همه ابعاد زندگی آنان قرار گرفته است. عدالت ازجمله مفاهیم پایه‌ای حاکم بر همه جنبه‌های زندگی انسان و بنیادی‌ترین اصل برای هرگونه رشد و توسعه و تعالی ازجمله توسعه انسانی است.

ازاین رو، شهر و شهرداری نیز به این اصل اساسی وابسته است، بر آن تأثیر می‌گذارد و از آن تأثیر می‌پذیرد. اما در دهه‌های گذشته الگو‌های توسعه شهری حاکم در سراسر دنیا و ازجمله ایران و به تبع آن رشد شتابزده شهرنشینی و شهرگرایی، توزیع نامتوازن فضا و جمعیت و همچنین تمرکزگرایی و برون زایی به بی عدالتی و نبود تعادل در همه جنبه‌های فضایی، اقتصادی و اجتماعی شهر‌ها منجر شده است.

بدین سبب، امروزه باید به عدالت در ابعاد مختلف اجتماعی، اقتصادی، محیطی و... آن به عنوان هدفی لازم و نه کافی و از مهم‌ترین اهداف غایی در برنامه ریزی و طراحی شهری توجه کرد. عدالت را نه تنها در کلام، بلکه به صورت کاملا عملی و اجرایی اولین بار در شاخص‌های تصویب بودجه سال ۱۴۰۱ و برنامه عملیاتی چهارساله آینده شهرداری مشهد لحاظ خواهیم کرد تا نتایج و خروجی‌های مدنظر این مؤلفه حیاتی تحقق یابد.

به یقین در برنامه و بودجه سال‌های آینده به موضوع عدالت تخصیصی برای رفع مسائل ناشی از بی عدالتی که بسیار مهم است، تأکید می‌شود. همکاران محترم شهرداری مشهد چه در حوزه‌های ستادی و برنامه ریزی و چه در حوزه‌های صف بدانند که بدون پیوست عدالت تخصیصی، هیچ فعالیت و پروژه‌ای در شورای اسلامی شهر تصویب نخواهد شد. چهره امروز مناطق محروم حاشیه شهر و اختلاف سطح خدمات و امکانات مناطق شهری و شکاف بین آن‌ها زیبنده شهر امام رضا (ع) نیست و عزم آن داریم که گام‌های اساسی دراین زمینه برداریم.

طرح‌های شهرسازی با رویکرد عدالت محوری بازنگری خواهند شد و در صورت منطبق نبودن با مفهوم کلیدی عدالت، باید اصلاح شوند.
تسهیل رشد اقتصاد در مناطق محروم، گسیل امکانات به حاشیه شهر، فعالیت‌های فرهنگی زیربنایی با همراهی مردم و گروه‌های مرجع و حلقه‌های میانی، راهکار مدیریت شهری برای طنین اندازشدن عدالت در برنامه ریزی شهری است.