انجمن‌های ادبی مجازی و جایگاه نقد

در یادداشت پیشین، سخن بر سر این بود که آیا انجمن‌های ادبی در فضای مجازی می‌توانند جای پایی برای خود باز کنند و همانند گذشته اسم و رسمی بیابند. برای رسیدن به این پاسخ، با طرح پرسشی چند، به تفاوت‌های این دو گونه محفل ادبی اشاره کردیم.

اما به‌راستی انجمن‌های ادبی (که معمولا از شناسنامه رسمی برخوردارند) و جلسه‌های متعدد شعر و ادبیات (که برخی پیشینه جلسات حضوری داشته‌اند و برخی نوبنیاد و نوزادند) که به‌صورت زنده (لایو) در فضای مجازی برنامه برگزار می‌شوند، اهمیت و اعتبار و ماندگاری شایسته را همانند برنامه‌های حضوری خواهند داشت؟

شاید مهم‌ترین ویژگی و تفاوت این دو گونه جلسات را باید در حضور شرکت‌کنندگان دانست. می‌دانیم که معمولا جلسه‌های ادبی، با اعضای مشخصی برگزار می‌شد و می‌شود و فقط گاهی ممکن است مهمانی دعوت شود و یا رهگذری از اهالی ادب و شعر سری به آن بزند.

البته در گذشته‌تر از ما انجمن‌های شعر، آداب و ترتیبی داشت و هرکسی مجاز به شرکت در آن نبود؛ مگر اینکه همراه بزرگی از اعضای رسمی انجمن توفیق حضور بیابد. چنان‌که در باره انجمن‌های ادبی مثل فرخ و قهرمان و نگارنده و ... چنین گفته‌اند و به‌طور نمونه زنده‌یاد قهرمان می‌گوید به همراهی استاد اخوان ثالت به انجمن‌های ادبی راه یافتم.

به‌هرروی، جلسات مجازی شاید از این قید و بند‌ها و سخت‌گیری‌ها به دور باشد و فرصت برای شرکت همه دوستداران فراهم شود. به‌ویژه این‌که فضای مجازی و جلسات زنده (لایو) امکان حضور افراد را از هر نقطه جهان فراهم می‌کند. شاید خیلی‌ها که فرصت یا امکان حضور در جلسات را نداشته‌اند، به‌راحتی از منزل خود به جلسه‌ای وصل می‌شوند که همیشه آرزوی شرکت در آن را داشتند.

به نظر این موضوع تفاوت مهم و اصلی جلسات حضوری و مجازی است؛ موضوعی که با همه فوایدش، یک عیب بزرگ دارد و آن اینکه کشف استعداد‌های شعری و ادبی از میان این جمع چندان ساده نیست.

محک‌زدن و نقد آثار شاعران در جلسه حضوری و شنیدن دیدگاه‌های متنوع و مختلف، زمینه رشد و بلوغ شعری را برای نوسرایان بیشتر فراهم می‌کند تا جلسه‌های مجازی.

بعید است درخت ادبیات در جلسه‌های مجازی همان شاخ و برگی را بگیرد که در جلسه‌های حضوری می‌گیرد. بعید است از دل محافل شعری مجازی شاعرانی، چون اخوان و قهرمان و شفیعی برخیزند.

البته این به آن معنا نیست که کارکرد فضای مجازی را نادیده بگیریم. به نظر من در جلسه‌های شعر زنده (لایو) علاوه بر شعرخوانی و گاه نقد‌های پراکنده، باید به میدانی نگاه کرد که در این عرصه فراهم آمده‌است و در جلسات حضوری نیست؛ و آن اینکه به دلیل برابری فرصت برای حضور همگان و برابری فرصت برای اظهارنظر، نقد جایگاه درخورتری می‌یابد و به‌نوعی استبداد رأی احتمالی جلسات حضوری شکسته می‌شود.

به دلیل حضور افراد مختلف (درصورتی‌که مدیر جلسه میدان بدهد)، دیدگاه‌های جدید، یکنواختی جلسات حضوری را درهم می‌شکند و تضارب آرا به معنای حقیقی خود آشکار می‌شود (و البته این در ذات فناوری فضای مجازی است که به همگان اجازه می‌دهد دیدگاه‌های اجتماعی و سیاسی و فرهنگی خود را بیان کنند).

این نقد‌ها در کلان ادبیات و شعر تأثیرگذار است و بسیار راهگشا، هرچند ممکن است در مصداقی شعر یک شاعر چندان به چشم نیاید.

همچنان می‌شود در این باره نوشت...