مشهدالرضا (ع) و آرمان جهان‌شهری

مشهدالرضا (ع) مدفن پاک پاره تن رسول گرامی اسلام (ص) است که دل و جان مردمانش با محبت پیامبر (ص) و اهل‌بیتش (ع) درهم آمیخته است. گذشته از پیشینه تاریخی، به‌واقع مهم‌ترین عامل شکل‌گیری و استمرار مدنیت این شهر شوق مجاورت و زیارت امام‌رضا (ع) بوده است.

به‌عبارتی دحوالارض مشهد پس از شهادت و تدفین حضرت علی‌بن‌موسی‌الرضا (ع) در این سامان رخ داده است. در طول تاریخ جذبه محبت هشتمین امام‌معصوم (ع)، مؤمنان و عاشقان بسیاری را از سرتاسر جهان اسلام به‌سوی خودش کشانده است.

بر اساس اسناد تاریخی موجود در کتابخانه و مرکز اسناد آستان‌قدس‌رضوی، جریان حضور زائرانی از سراسر جهان اسلام مانند مصر، بلخ، بخارا، سند، هند، شامات، عراق عرب و عجم همواره جاری بوده است. آثار برجامانده از حضور اقوام و ملیت‌های مختلف در حرم‌مطهررضوی بیانگر دل‌بستگی و علقه‌هایی فرارتر از حضور مقطعی زائر و مسافری رهگذر است.

مدرسه زیبا و تاریخی خیرات‌خان در کنار مزار پاک ثامن‌الائمه (ع) که یادگار حضور مسلمانان شبه‌قاره در مشهد است یا موقوفه‌های خاص اهالی جبل‌عامل، جزائر، بحرین و... نشانگر ارتباط وثیق زائران حضرت از دیرباز با این شهر است.

شهری که، ولی خدا و جهانی را در قلب خاک پاکش جای داده است، ظرفیت داشته است و دارد که با تکیه بر این گوهر بی‌بدیل به جهان‌شهری واقعی تبدیل شود. جهان‌شهر، محلی است که براساس ویژگی منحصربه‌فردش توانایی جذب شخصیت‌ها، نمایندگی‌ها، شعبه‌ها و مراکز سازمان‌های بین‌المللی سیاسی، فرهنگی، اجتماعی و دینی را دارد.

جهان‌شهر از جمعیتی فراوان برخوردار است، اما لزوما هر شهر پرجمعیتی جهان‌شهر محسوب نمی‌شود. مشهد مقدس با برخورداری از نعمت حضور مزار و بارگاه ملکوتی حضرت امام‌رضا (ع) با فراهم‌شدن شرایطی که در ادامه به آن اشاره می‌شود، ظرفیت تبدیل‌شدن به جهان‌شهری معنوی در بلندمدت را دارد.

۱- سیره مستند و ثابت‌شده حضرت‌رضا (ع) در تعامل و گفتگو با ادیان و مذاهب از یک‌سو و علاقه‌مندی همه مسلمین به زیارت این امام همام می‌تواند پایتخت معنوی ایران اسلامی را به پایتختی معنوی برای جهان تبدیل کند.

این امر در کنار تقویت روحیه پذیرش و تعامل با غیر، نیازمند تمهیداتی مانند تقویت زیرساخت‌های شهری در ابعاد بین‌المللی و برگزاری مستمر گردهمایی‌ها، سمینار‌ها و همایش‌های گفت‌وگومحور ادیان و مذاهب است.

۲- حضور سالانه نزدیک به ۵ میلیون و گاه تا هفت‌ونیم میلیون زائر غیرایرانی در مشهدالرضا (ع) ظرفیتی بی‌بدیل است که توسعه، تعمیق و بهره‌گیری از این پدیده ملموس‌ترین توانمندی در گام‌برداشتن به‌سوی جهان‌شهر است.

۳- توجه جدی به پیشینه تاریخی، تمدنی و میراث مشترک بشری در بستر جغرافیایی خراسان بزرگ و شرق اسلامی به محوریت مشهد مقدس مؤلفه اثرگذاری در رسیدن به واقعیت مدنظر «جهان‌شهر» در مشهد است.

دراین‌باره به نکات مهمی مانند وجود شخصیت‌هایی، چون غزالی و فردوسی که در سطح جهانی شناخته شده‌اند، می‌توان اشاره کرد.

۴- دعوت و امکان ایجاد نمایندگی دولت‌ها، سازمان‌ها، شرکت‌ها، نشان‌ها و شخصیت‌های جهانی در تبدیل‌شدن کلان شهر مشهد به جهان‌شهر بسیار مؤثر است. در این میان، شاید آنچه با منطق بازار و کلان‌روند‌های بین‌الملل تناسب بیشتر و نزدیک‌تری به واقعیت دارد، دعوت از شرکت‌ها و نشان‌ها به‌عنوان سرمایه‌گذار بخش‌های اقتصادی برای توسعه شهری و توانمندی‌های زیرساختی باشد که نیازمند تقویت جذابیت‌های این بخش و ایجاد تسهیلات کلان در سطح ملی است.

۵- اکنون نمایندگی کشور‌های افغانستان، ترکمنستان، عراق، پاکستان، قرقیزستان، ترکیه و کمیساریای عالی سازمان ملل متحد در امور پناهندگان در مشهد مقدس فعال‌اند؛ اما پرسش این است که آیا ظرفیت مشهد برای حضور بین‌المللی به همین مقدار است؟ آیا امکان تقویت این بعد وجود ندارد؟ موانع این امر در مسیر تحقق آرمان جهان‌شهر مشهد چیست؟

۶- جایگاه فرهنگ به‌عنوان اساسی‌ترین عامل شکل‌گیری جهان‌شهر، در مختصات تحقق آرمان جهان‌شهری مشهد کجاست؟ فرهنگ واژه‌ای است که به واقعیت بالفعل باورها، انگاره‌ها، ارزش‌ها، توانمندی‌های فردی و جمعی، هنر‌ها و پیشینه‌های تاریخی اشاره می‌کند و قابلیت آموزش و ارتقا از نسلی به نسل دیگر را دارد.

محققان و دانشمندان حوزه سیاست‌گذاری فرهنگی در مسیر وصول به آرمان جهان‌شهری مشهدالرضا (ع)، نقشی کلیدی و اساسی بازی می‌کنند. گشودن افق‌های بلند برای برنامه‌ریزان شهری در امتداد رسالت انقلاب اسلامی و بازگشت به میراث دینی در ابلاغ و معرفی خوبی‌های کلام صاحب این شهر مقدس می‌تواند چراغ امید تحقق این آرزو را روشن کند.