ساختارهای سیاسی و شکل‌دهی اعتراض مدنی و آشوب
روح‌ا... اسلامی
عضو هیئت علمی علوم سیاسی دانشگاه فردوسی
فرق میان اعتراض مدنی شهروندان و شورش‌های خراب‌کارانه چیست؟ مردم و حکومت برای آنکه ساختار مدنی
مسالمت‌آمیز، قانونی و اصلاح‌گرای اعتراض را شکل دهند، باید چه اقداماتی انجام دهند و الزامات ساختاری حرکت از آشوب به اعتراض مدنی چیست؟
هر زمان عده‌ای قصد به هم زدن فضای عمومی کشور، ایجاد رعب و وحشت، اقدام تروریستی، تخریب اموال و از بین بردن جان شهروندان، فرستادن اطلاعات محرمانه، ضدیت با دولت، کشور و ملت داشته باشند، اقدام آنها آشوب است و دولت‌ها مجازات سنگینی برای این افراد در نظر می‌گیرند. هر زمان شهروندان در قالب قانون اساسی، مدنی، مسالمت‌آمیز، اصلاح‌گرایانه تجمع کنند و دلسوزانه نسبت به دولت، کشور و ملت با سیاست‌های حکومت مخالف باشند، اقدام آنها گونه‌ای از اعتراض مشارکتی و حضور شهروندی است. در دوران قدیم زمانی که حکومت‌ها استبدادی بودند، رعیت حق اعتراض نداشت و هرگونه نقد و صدای متفاوت علیه حکومت به آشوب، خراب‌کاری و جاسوسی تعبیر می‌گردید. به‌تدریج حکومت‌ها ساختار مدنی و شهروندی پیدا کردند، نظام سیاسی مبتنی بر تفکیک قوا گردید و حرکت‌های اعتراضی شهروندان به رسمیت شناخته شد. فاصله میان اعتراض مدنی و آشوب به ساختار‌هایی برمی‌گردد که نبود هر یک می‌تواند مشکلات فراوانی برای کشور ایجاد کند. طبیعی است که همه شهروندان نمی‌توانند صدای خویش را به حاکمیت برسانند و تکثر و بی‌ثباتی حاکم بر فضای اعتراض می‌تواند ایجادکننده فتنه و آشوب گردد. احزاب و اصناف، تشکل‌های حرفه‌ای شناخته‌شده‌ای هستند که در آن تربیت، آموزش و تکنیک‌های مشارکت مدنی تعلیم داده می‌شود. احزاب و اصناف صدا‌های متکثر جامعه را رسا می‌کنند و شهروندان را از افراد جدا و بی‌قدرت که توان اثرگذاری ندارند، خارج می‌سازند. شهروندان در احزاب با فرهنگ‌ها و روایت‌های سیاسی مختلف به‌صورت تخصصی در زمینه‌های بودجه، محیط‌زیست، سیاست خارجی، سیاست‌های بهداشتی و فرهنگی آموزش می‌بینند و از طریق بیانیه، تجمع، شرکت در انتخابات و... اعتراضات مدنی را شکل می‌دهند. نشریات نیز صدای مردم هستند و نظرات مختلف ملی، محلی و فراملی و... را نمایندگی می‌کنند. تعداد نشریات و شمارگان آنها نمایانگر ساختاری است که شکل آشوب یا اعتراض را تعیین می‌کند. هرچه نشریات متنوع‌تر باشند و روایات متکثر را نمایندگی کنند، توانایی پرداختن به موضوعات انتقادی و صدای همه شهروندان را دارند و هرچه دولتی باشند، عامل تک‌صدایی می‌گردند. حوزه عمومی فعال و انتقادی ساختاری شکل می‌دهد که شهروندان دارای اعتماد به نفس می‌توانند در آن مکان‌های عمومی به‌صورت مسالمت‌آمیز اعتراض کنند. حوزه عمومی نشان از توسعه کشور دارد و در اثر تمرین‌های مدنی حکومت و جامعه و کنش و واکنش‌های قانونی در تاریخ شکل می‌گیرد. مکان‌های عمومی که در آنها امکان گفتگو وجود دارد و به‌خصوص با رشد شهرها و مهاجرت‌های زیاد باید محترم شمرده شود. شهری که حوزه عمومی ندارد، در آن اوباش، خراب‌کاران و جاسوسان امکان جولان پیدا می‌کنند و مطالبات شهروندان را از بین می‌برند و جو وحشت و ناامیدی را در آن جامعه حاکم می‌کنند. علاوه بر این موارد، هرچه کشور به سمت ساختارهای طبقه متوسط سوق پیدا کند و سیاست‌های اقتصادی دولت امکان رشد این طبقه را فراهم سازد، خشونت کاهش پیدا می‌کند، اما طبقه متوسطی که به دلیل سیاست‌های بی‌ثبات دولت به زیر کشیده می‌شود و مدام به فکر نیاز‌های معیشتی است، روحیه تهاجمی و خراب‌کارانه هم پیدا می‌کند؛ بنابراین دولت‌ها تغییر پیدا کرده‌اند و متناسب با مهاجرت به شهرها، افزایش بخش اقتصاد خدماتی و شکل‌گیری طبقه متوسط، باید ساختاری برای اعتراضات مدنی فراهم شود.
از یک سو حکومت‌ها باید سیاست‌گذاری‌های قاعده‌مند با رعایت شاخص‌های حکمرانی خوب داشته باشند و از سوی دیگر ساختارهای حزبی، صنفی، نشریاتی و تقویت حوزه عمومی را سامان‌دهی کنند. در عصر اطلاعات شهروندان توانمندتر شده‌اند و مملکت‌داری نیز باید در قالب فنون حکمرانی خوب قرار گیرد. هرگونه تک‌بعدی نگریستن و نادیده گرفتن جهان‌زیست اجتماعات جدید، باعث رنجه دولت و ملت می‌گردد. ساختار‌ها رفتار شهروندان را شکل می‌دهند و اگر قصد بر این است که دولت شکننده یا دولت توتالیتر شکل نگیرد، باید از فنون سیاست‌گذاری عمومی در عصر اطلاعات بهره گرفت و امکان آسیب‌های خراب‌کارانه و آشوب‌طلبانه که در نبود ساختار مدنی روی می‌دهد را به حداقل رساند.
مسالمت‌آمیز، قانونی و اصلاح‌گرای اعتراض را شکل دهند، باید چه اقداماتی انجام دهند و الزامات ساختاری حرکت از آشوب به اعتراض مدنی چیست؟
هر زمان عده‌ای قصد به هم زدن فضای عمومی کشور، ایجاد رعب و وحشت، اقدام تروریستی، تخریب اموال و از بین بردن جان شهروندان، فرستادن اطلاعات محرمانه، ضدیت با دولت، کشور و ملت داشته باشند، اقدام آنها آشوب است و دولت‌ها مجازات سنگینی برای این افراد در نظر می‌گیرند. هر زمان شهروندان در قالب قانون اساسی، مدنی، مسالمت‌آمیز، اصلاح‌گرایانه تجمع کنند و دلسوزانه نسبت به دولت، کشور و ملت با سیاست‌های حکومت مخالف باشند، اقدام آنها گونه‌ای از اعتراض مشارکتی و حضور شهروندی است. در دوران قدیم زمانی که حکومت‌ها استبدادی بودند، رعیت حق اعتراض نداشت و هرگونه نقد و صدای متفاوت علیه حکومت به آشوب، خراب‌کاری و جاسوسی تعبیر می‌گردید. به‌تدریج حکومت‌ها ساختار مدنی و شهروندی پیدا کردند، نظام سیاسی مبتنی بر تفکیک قوا گردید و حرکت‌های اعتراضی شهروندان به رسمیت شناخته شد. فاصله میان اعتراض مدنی و آشوب به ساختار‌هایی برمی‌گردد که نبود هر یک می‌تواند مشکلات فراوانی برای کشور ایجاد کند. طبیعی است که همه شهروندان نمی‌توانند صدای خویش را به حاکمیت برسانند و تکثر و بی‌ثباتی حاکم بر فضای اعتراض می‌تواند ایجادکننده فتنه و آشوب گردد. احزاب و اصناف، تشکل‌های حرفه‌ای شناخته‌شده‌ای هستند که در آن تربیت، آموزش و تکنیک‌های مشارکت مدنی تعلیم داده می‌شود. احزاب و اصناف صدا‌های متکثر جامعه را رسا می‌کنند و شهروندان را از افراد جدا و بی‌قدرت که توان اثرگذاری ندارند، خارج می‌سازند. شهروندان در احزاب با فرهنگ‌ها و روایت‌های سیاسی مختلف به‌صورت تخصصی در زمینه‌های بودجه، محیط‌زیست، سیاست خارجی، سیاست‌های بهداشتی و فرهنگی آموزش می‌بینند و از طریق بیانیه، تجمع، شرکت در انتخابات و... اعتراضات مدنی را شکل می‌دهند. نشریات نیز صدای مردم هستند و نظرات مختلف ملی، محلی و فراملی و... را نمایندگی می‌کنند. تعداد نشریات و شمارگان آنها نمایانگر ساختاری است که شکل آشوب یا اعتراض را تعیین می‌کند. هرچه نشریات متنوع‌تر باشند و روایات متکثر را نمایندگی کنند، توانایی پرداختن به موضوعات انتقادی و صدای همه شهروندان را دارند و هرچه دولتی باشند، عامل تک‌صدایی می‌گردند. حوزه عمومی فعال و انتقادی ساختاری شکل می‌دهد که شهروندان دارای اعتماد به نفس می‌توانند در آن مکان‌های عمومی به‌صورت مسالمت‌آمیز اعتراض کنند. حوزه عمومی نشان از توسعه کشور دارد و در اثر تمرین‌های مدنی حکومت و جامعه و کنش و واکنش‌های قانونی در تاریخ شکل می‌گیرد. مکان‌های عمومی که در آنها امکان گفتگو وجود دارد و به‌خصوص با رشد شهرها و مهاجرت‌های زیاد باید محترم شمرده شود. شهری که حوزه عمومی ندارد، در آن اوباش، خراب‌کاران و جاسوسان امکان جولان پیدا می‌کنند و مطالبات شهروندان را از بین می‌برند و جو وحشت و ناامیدی را در آن جامعه حاکم می‌کنند. علاوه بر این موارد، هرچه کشور به سمت ساختارهای طبقه متوسط سوق پیدا کند و سیاست‌های اقتصادی دولت امکان رشد این طبقه را فراهم سازد، خشونت کاهش پیدا می‌کند، اما طبقه متوسطی که به دلیل سیاست‌های بی‌ثبات دولت به زیر کشیده می‌شود و مدام به فکر نیاز‌های معیشتی است، روحیه تهاجمی و خراب‌کارانه هم پیدا می‌کند؛ بنابراین دولت‌ها تغییر پیدا کرده‌اند و متناسب با مهاجرت به شهرها، افزایش بخش اقتصاد خدماتی و شکل‌گیری طبقه متوسط، باید ساختاری برای اعتراضات مدنی فراهم شود.
از یک سو حکومت‌ها باید سیاست‌گذاری‌های قاعده‌مند با رعایت شاخص‌های حکمرانی خوب داشته باشند و از سوی دیگر ساختارهای حزبی، صنفی، نشریاتی و تقویت حوزه عمومی را سامان‌دهی کنند. در عصر اطلاعات شهروندان توانمندتر شده‌اند و مملکت‌داری نیز باید در قالب فنون حکمرانی خوب قرار گیرد. هرگونه تک‌بعدی نگریستن و نادیده گرفتن جهان‌زیست اجتماعات جدید، باعث رنجه دولت و ملت می‌گردد. ساختار‌ها رفتار شهروندان را شکل می‌دهند و اگر قصد بر این است که دولت شکننده یا دولت توتالیتر شکل نگیرد، باید از فنون سیاست‌گذاری عمومی در عصر اطلاعات بهره گرفت و امکان آسیب‌های خراب‌کارانه و آشوب‌طلبانه که در نبود ساختار مدنی روی می‌دهد را به حداقل رساند.
دیدگاه های ارسال شده توسط شما، پس از تائید توسط شهرآرانیوز در سایت منتشر خواهد شد.
نظراتی که حاوی توهین و افترا باشد منتشر نخواهد شد.
