رونمایی از مستند «چشمه روشن» درباره جایگاه علمی و شخصیتی زنده یاد غلامحسین یوسفی

ضحی زردکانلو | شهرآرانیوز - «چشمه روشن» با یادآوری ۱۴ آذر ۱۳۶۹ در مشهد آغاز می‌شود، با تصاویری از مراسم خاک سپاری ادیب فقید استاد غلامحسین یوسفی، با به تصویر کشیدن اندوه دانشجویان، همکاران و دوستداران آن مرد فرهیخته. مردی که بزرگان امروز ادبیات ایران در فروتنی، عدالت و ادب و احترام او اتفاق نظر دارند و دانش و تخصصش را سرمشق کارشان قرار داده اند. گرچه جامعه علمی و ادبی ایران بیش از ۳۱ سال است که از حضور غلامحسین یوسفی محروم مانده، به قول دکتر محمدجعفر یاحقی، او در کتاب هایش زنده است. یوسفی با آثار وجودی اش یعنی انسان‌هایی که تربیت کرده است و با آثار قلمی اش شامل پژوهش، تألیف، نقد و ترجمه، همواره زیست می‌کند.

مستند «چشمه روشن» که نامش برگرفته از اثری به همین نام و به قلم دکتر غلامحسین یوسفی است، به کارگردانی حامد پویان و با همکاری مرکز آثار مفاخر و اسناد دانشگاه فردوسی مشهد، سازمان اجتماعی و فرهنگی شهرداری مشهد و صدا و سیما تولید شده و قرار است به زودی از رسانه ملی نیز پخش شود. این مستند ۴۰ دقیقه‌ای با گفتار‌هایی از نیکو بازرگان، همسر دکتر غلامحسین یوسفی، سروش یوسفی دختر وی، و استادان ادبیات، محمدجعفر یاحقی، سید رضا اشرف زاده، مهدخت‌پورخالقی، سلمان ساکت و محمد مهدی ناصح همراه است و ویدئو‌ها و تصاویر آرشیوی نیز در آن گنجانده شده.

در بخش کوتاهی از این مستند، صدای دکتر یوسفی پخش می‌شود که شمرده و آرام می‌گوید: «خودم را هیچ گاه شایسته اینکه مورد مصاحبه قرار بگیرم، ندانستم و یا اینکه احوال گرفتارم ثبت و ضبط شود. به همین سبب همیشه از این گونه پیشنهاد‌ها معذرت خواسته ام.» یوسفی مرد نوشتن بود تا حرف زدن. او مرد جست وجو، پژوهش و تا آخرین نفس دانستن بود، همان طور که همسرش می‌گوید: «یک روز پیش از مرگ دکتر، یکی از دوستانش درباره تصحیح گلستان سعدی به او نکته‌ای را گوشزد کرده است و او تا آن تصحیح را انجام نداده، آرام نگرفته است.»

غلامحسین یوسفی زاده بهمن ۱۳۰۶ در مشهد، تا پیش از دریافت مدرک دیپلم ادبی در تهران، ساکن مشهد بوده است. در سال۱۳۴۲ به مرتبه استادی رسید و در همان سال برای مطالعه و تحقیق به اروپا رفت. یکی از اقدامات ارزنده دکتر یوسفی این بود که سال ۱۳۴۹ دوره فوق لیسانس و سال ۱۳۵۵ دوره دکتری رشته زبان و ادبیات فارسی را در دانشگاه فردوسی مشهد راه اندازی کرد. در ادامه این گزارش، شرحی می‌خوانید از آنچه در مراسم رونمایی از مستند «چشمه روشن» گذشت.

الگوی تمام عیار

سلمان ساکت، رئیس مرکز آثار مفاخر و اسناد دانشگاه فردوسی مشهد، با تأکید بر نقش دکتر غلامحسین یوسفی در توسعه و گسترش زبان فارسی گفت: یکی از برنامه‌هایی که ما در مرکز آثار مفاخر و اسناد دانشگاه فردوسی در دستور کار داریم، ساخت مستند درباره اساتید و مفاخر دانشگاه فردوسی با همکاری نهاد‌های فرهنگی و رویکرد معرفی این شخصیت‌ها به عموم مردم است تا نسل جوان با اتکا به این بزرگان بتوانند مسیر روشنی برای خود ترسیم کنند.

به گفته استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه فردوسی، با مشارکت شهرداری مشهد، دومین مستند نیز درباره مرحوم محمد قهرمان، شاعر فقید خراسانی، در مرحله تولید است و احتمالا اواخر بهمن رونمایی خواهد شد. ساکت با برشمردن ویژگی‌های نیک استاد یوسفی، او را «الگوی تمام عیار استادان و دانشجویان» معرفی کرد و گفت: دکتر یوسفی تمام عمرش را وقف علم و دانش کرد. او همچنین گفت: گالری شماره یک مرکز آثار مفاخر و اسناد دانشگاه فردوسی مشهد به وسایل کار، ماشین تحریر، وسایل شخصی و حتی دفتر شعر دکتر یوسفی اختصاص دارد؛ البته او از سر تفنن شعر می‌گفت و علاقه‌ای نداشت که به عنوان شاعر شناخته شود.

علاقه‌مند به خاک خراسان

محمدجعفر یاحقی، عضو پیوسته فرهنگستان زبان و ادب فارسی، نیز در این مراسم با بیان اینکه دکتر یوسفی، علاقه بسیاری به خراسان داشت و دلش همیشه با مشهد بود، گفت: صدای یوسفی همیشه در گوش من است و همواره سعی می‌کنم آنچه را از یوسفی می‌دانم، به نسل امروز منتقل کنم و البته ادعا نمی‌کنم که موفق بوده ام. یاحقی همچنین پایان بندی مستند را که محل کتابخانه دکتر یوسفی در دانشگاه فردوسی است، شایسته و بجا دانست و بیان کرد: ۳۱ سال از مرگ این مرد جامع الاطراف می‌گذرد، اما او هنوز هم در فضای دانشگاه حضور دارد. آثار این استاد فقید، آراسته، منظم، خوش اندیش، خوش چاپ، لطیف و زیبا همچون مرام و شخصیت اوست.

استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه فردوسی مشهد یادآور شد: من شاهد بودم که مرحوم یوسفی چقدر تا لحظه رسیدن کتاب هایش به مخاطبان از اثرش مراقبت می‌کرد. بسیاری از نویسندگان هستند که کتاب را پس از نگارش به تایپیست می‌سپارند و کار برایشان تمام می‌شود، اما دکتر یوسفی حتی بعد از آنکه مخاطب کتابش را می‌خواند، به دنبال نظرات مختلف بود و حتی از انتقاد بر‌ نمی‌تابید.

معلمی سختگیر

مهدخت پورخالقی  چترودی، شاهنامه شناس و استاد  دانشگاه فردوسی مشهد و از شاگردان دکتر یوسفی، نیز در این مراسم با اشاره به تسلط دکتر یوسفی به زبان‌های انگلیسی، فرانسوی و عربی گفت: استاد، زبان عربی را برای زبان فارسی لازم می‌دانست.

او به بیان خاطراتش از دوران شاگردی نزد دکتر یوسفی پرداخت و گفت: اولین روز‌هایی که پا به دانشگاه گذاشتم، با دکتر یوسفی آشنا شدم و کتاب‌های ایشان را تایپ و پاک نویس می‌کردم. به خاطر دارم که استاد تنها برای درس روش تحقیق، ۳ هزار عنوان کتاب معرفی کرد و مارا برای پیدا کردن منابع پژوهشی به تمام کتابخانه‌های ایران می‌فرستاد و می‌گفت: «از دل آسمان، از زیر زمین، هر جا که شد، کتاب‌ها را بیابید.»

تحت تأثیر شخصیت دکتر یوسفی

حامد پویان، کارگردان مستند «چشمه‌روشن»، در گفتگو با شهرآرا با اشاره به اینکه ابتدا قرار بود این مستند کوتاه و ۱۰ دقیقه باشد، گفت: هر قدر کار جلوتر می‌رفت و با شاگردان و خانواده دکتر یوسفی بیشتر هم کلام می‌شدم، به این قطعیت می‌رسیدم که نمی‌توان در یک مستند کوتاه، جان کلام را درباره شخصیت بزرگی، چون دکتر یوسفی ادا کرد. به گفته پویان تاکنون درباره این شخصیت مهم ادبی مشهد، مستندی ساخته نشده است و همسر و دختر مرحوم یوسفی نیز برای نخستین بار مقابل دوربین یک مستندساز نشسته اند.

این کارگردان همچنین با تأکید بر این مهم که یک مستندساز نباید تحت تأثیر سوژه اش قرار بگیرد، گفت: من اعتراف می‌کنم که عمیقا و ناخواسته تحت تأثیر شخصیت استاد یوسفی قرار گرفتم.

او همچنین یکی از مشکلات ساخت این مستند را منابع ضعیف و کمبود تصاویر و ویدئو‌های آرشیوی در دسترس دانست و گفت: این اثر مستند بازسازی است و بعضی قسمت‌ها را با استفاده از بازیگر بازسازی کرده ام، چون هیچ تصویری نداشتیم.

به گفته پویان، در این مستند که مراحل ساختش از اسفند سال گذشته آغاز شده است، سید خلیل حسینی عطار، نویسنده و پژوهشگر مشهدی، نقش دکتر غلامحسین یوسفی را بازی می‌کند.