رژیم غذایی؛ راه مقابله با غول سلیاک

درباره این بیماری دکتر سیدعلی جعفری، فوق تخصص گوارش و کبد کودکان و دانشیار دانشگاه علوم پزشکی مشهد، پاسخ گوی پرسش‌های ماست.

آقای دکتر، در این بیماری چه اتفاقی برای بدن می‌افتد؟
ماده‌ای پروتئینی به نام گلوتن که در آرد گندم، جو و چاودار موجود است و البته میزانش در گندم و مشتقاتش بیشتر است، وقتی وارد رژیم غذایی می‌شود، یک واکنش ایمنی در بدن فردی که از لحاظ ژنتیکی مستعد سلیاک است، ایجاد و بدن او شروع به تخریب قسمت‌های مختلف‌ می‌کند.

سلیاک چگونه ایجاد می‌شود؟
استعداد ژنتیک آشکار و عامل ثانویه گلوتن باعث ایجاد این بیماری می‌شود. بیماری‌های خودایمن، بیماری‌های قرن و عصر حاضر است. مواردی همچون دیابت، بیماری التهابی روده، نارسایی غده فوق کلیه، کم کاری تیروئید و... که خودایمن است و در هرکدام عاملی باعث می‌شود سیستم ایمنی بدن علیه خود بدن کار کند. می‌توانیم بدن را به یک سرزمین تشبیه کنیم و سیستم ایمنی اش را به یک ارتش؛ در بیماری سلیاک، این ارتش علیه خود بدن طغیان کرده است؛ چیزی شبیه یک کودتا!

تشخیص بالینی سلیاک از چه زمانی ممکن است؟
این بیماری بعد از شش ماهگی، یعنی بعد از زمانی که نوزاد به جز شیر مادر، غذا‌های دیگر را هم استفاده می‌کند، آشکار می‌شود؛ به ویژه با مصرف غذا‌های جامد و نیمه جامد که پایه آن‌ها غلات و گندم است، مثل نشاسته، فرنی و ماکارونی که در سوپ بچه موجود است. با این حال گاه تشخیص سلیاک تا چهل و حتی پنجاه سالگی به تأخیر می‌افتد؛ بنابراین وقتی یکی از اعضای خانواده به آن مبتلا می‌شود، سایر اعضا نیز باید با غربالگری، از وجود احتمالی این بیماری در بدن خود آگاه شوند. علامت‌های این بیماری گسترده است؛ ازجمله اسهال، درد‌های شکمی و استفراغ‌های طولانی. ریشه برخی بیماری‌های کبدی، درد‌های عضلانی و اسکلتی، اختلال رشد در کودکان، نازایی زنان، تظاهرات پوستی که به طور معمول به اگزما و حساسیت نسبت داده می‌شود، می‌تواند سلیاک باشد. در این موارد حتما باید کودک یا فرد بزرگ سال به پزشک فوق تخصص گوارش مراجعه کند تا آزمایش‌های اولیه برای وی تجویز شود. بعداز مثبت شدن تست غربالگری باید به تشخیص کامل رسید که این کار با آندوسکوپی و ارزیابی آسیب شناسی روده باریک ممکن است.

آیا درمان قطعی وجود دارد؟
روش اصلی درمان این بیماری، حذف گلوتن از آرد گندم و جو و به عبارتی اصلاح رژیم غذایی و جایگزینی اش با آرد باقی غلات است. این بیماری به راحتی قابل تشخیص است. مشکل این است که محصولات بیماران سلیاکی به راحتی در اختیار آن‌ها نیست. درمان قطعی برای این بیماری هنوز وجود ندارد، اما می‌توان با رعایت رژیم غذایی، این بیماری را از بدن خارج کرد؛ البته با ادامه ندادن رژیم غذایی دوباره امکان ابتلا وجود دارد. اگر بیماری دیر تشخیص داده شود، ممکن است باعث تأخیر در رشد شود. کوتاهی قد، سوء جذب‌هایی که منجر به کمبود‌های ویتامین می‌شود و کمبود ویتامین «آ» که باعث تأثیر روی پوست و چشم می‌شود، از دیگر تبعات آن است. از بین رفتن پرز‌های معده، اختلال در جذب آهن و در بدترین حالت سرطان گوارش از عوارض بیماری درصورت عدم تشخیص و درمان آن است.

بیماران چگونه با این بیماری مواجه می‌شوند؟
وقتی به شخصی، بیماری اش را اعلام می‌کنیم، معمولا خودش از طریق فضای مجازی به دنبال افزایش اطلاعات می‌رود؛ بنابراین اطلاعات اولیه را همه دارند. اما اغلب والدین سؤالشان این است که فرزند آن‌ها تا کی باید این رژیم را رعایت کند. مدیریت یک فرزند سلیاکی خیلی سخت است؛ چون باید او را از خیلی از خوراکی‌ها
محروم کرد.