خانه «پریشانی» مشهد در مسیر آبادانی

محمد کاملان | شهرآرانیوز؛ طبق آمار‌ها و اطلاعات اداره کل میــــراث فرهـــــنگی خراسان رضوی، مشهد حدود ۶۶۰ هکتار بافت تاریخی دارد که حدود ۳۶۰ هکتار از آن در بافت اطراف حرم قرار گرفته است و با وجود اینکه بخش به نسبت زیادی از بنا‌های تاریخی بافت پیرامون حرم مطهر رضوی به دلیل خروج این بنا‌ها از ثبت ملی با رأی‌های عجیب دیوان عدالت اداری یا بی توجهی مالکان به وضعیت بنا و... تخریب شده و از بین رفته اند، هنوز بیش از ۳۰ خانه دارای ارزش تاریخی در این بافت سرپا هستند و می‌توان به مرمت آن‌ها دل خوش کرد.

خانه قاجاری «پریشانی» در خیابان نوغان، یکی از همان سی وچند خانه تاریخی است که سرپا مانده است و شهرداری منطقه ثامن سال ۱۳۹۸ برای نگهداری و جلوگیری از تخریب این اثر تاریخی، آن را تملک کرد و حالا بخش خصوصی قرار است خانه زیبا و خاص پریشانی را در نوغان مشهد مرمت و احیا کند.

خانه تاریخی پریشانی یا موسوی در نوغان یکی از بنا‌های خاص و زیبای به جامانده از دوره قاجار در مشهد است و سردر و رخ بام در آستانه تخریب این بنا هنوز هم مسحورکننده، زیبا و چشم نواز است. کتیبه سردر خانه نشان می‌دهد که عمر این بنا بیش از صد سال است و ساخت وسازش به زمان قاجاریه برمی گردد.

از نعیمی تا پریشانی

آن طور که نقل می‌شود، مالک اولیه این خانه تاجری مشهدی به نام نعیمی بوده است که وقتی قصد کرد خانه‌ای در محله نوغان برای خودش بسازد، بزرگ‌ترین قطعه زمین این محله را خرید و خانه مسکونی اش را در آن ساخت. سال ۱۳۶۷ نوه‌های مرحوم نعیمی خانه پدربزرگشان را به سیدمحمد موسوی واگذار کردند و از آنجا که مالک جدید چند دانگ از خانه را به نام همسرش، حدیقه جمیلی پریشانی زد، این گونه شد که این خانه تاریخی به نام پریشانی معروف شد.

سال ۱۳۸۴ هم میراث فرهنگی این خانه را که عمری بیش از صد سال دارد، باارزش تشخیص داد و نام این بنا را وارد فهرست آثار ملی ایران کرد.

خانه‌ای با سردری خاص

آجر‌های نقش دار با کاشی‌های نره و دندان موشی فیروزه‌ای که در رخ بام و سردر این خانه اجرا شده است، شاید بارزترین ویژگی معماری این بنا باشد و برای همین است که همه کارشناسان میراثی معتقدند که سردر خانه پریشانی مهم‌ترین و اصلی‌ترین ویژگی این بناست و همین سردر است که چهره این بنای تاریخی را خاص و متفاوت کرده است.

البته که از ستون‌های آجری ایوان خانه پریشانی که با آجر‌های پنج پری خاص تزیین شده اند، به عنوان یکی از ویژگی‌های زیبای این خانه نمی‌توان چشم پوشی کرد.

خانه پریشانی با وجود همه این زیبایی ها، اوضاع و احوال مناسبی ندارد. برف سنگین چندسال پیش باعث شد تا بخشی از ایوان خانه ریزش کند. بخشی از نما تخریب شده، بیشتر چوب‌های سقف پوسیده و بخش‌های زیادی از خانه نشست کرده، اما این بنای تاریخی هنوز خودش را سرپا نگه داشته است.

احیا با مالک جدید

دو سال پیش با تخصیص اعتبار از سوی شهرداری و رضایت مالکان خانه تاریخی پریشانی، شهرداری منطقه ثامن این خانه را خرید تا هم سایه تخریب از روی سر این بنای ارزشمند دور شود و هم اینکه مثل دو خانه تاریخی داروغه و توکلی آن را مرمت و احیا کند.

مدیر قطاع دو و چهار شهرداری منطقه ثامن در گفتگو با شهرآرا با اشاره به فراهم شدن منابع مالی برای خرید تعدادی از خانه‌های تاریخی بافت اطراف حرم مطهر در سال ۱۳۹۸، گفت: در آن سال منابعی برای شهرداری فراهم شد تا بتواند خانه‌های میراثی را که مالکان آن‌ها مایل به فروش هستند، بخرد.

اولین خانه‌ای که شهرداری خرید، همین بنای تاریخی پریشانی بود. این خانه در اواخر سال ۱۳۹۸ و درحالی که تقریبا مخروبه بود و وضعیت نامناسبی داشت، توسط شهرداری منطقه ثامن با نیت مرمت و احیا خریده شد.

محمدرضا فخاری ادامه داد: خانه پریشانی از ابتدا جزو آثار ثبتی و باارزش در طرح نوسازی بافت اطراف حرم مطهر رضوی بود و در زمره مواردی بود که می‌خواستیم به حفظ و احیای آن اقدام کنیم.

حتی در زمان ساخت بوستان هم جوار این خانه تاریخی، حریمی برای این بنا تعبیه شد، اما تا پیش از تعیین تکلیف این بنا و واگذاری به فرد دیگری برای احیا و مرمت، اوضاع این خانه تاریخی روزبه روز رو به وخامت بود، تا حدی که هرروز یا یکی از کتیبه‌های نمای خانه از بین می‌رفت، یا سرقت می‌شد.

سرمایه گذاران، بدون انگیزه برای بنا‌های تاریخی

وی با بیان اینکه حمایت نکردن سازمان‌های مربوط درباره حفظ بافت‌ها و بنا‌های تاریخی، انگیزه سرمایه گذاران برای خرید، مرمت و احیای بنا‌های تاریخی را کاهش داده است، افزود: بعد از برگزاری چندین مرحله مزایده و حاضرنشدن سرمایه گذاران به خرید نقدی این خانه، درنهایت با تأیید کمیسیون عالی معاملات شهرداری، خانه پریشانی به صورت اقساط و طی مزایده‌ای به مالک و سرمایه گذار جدید واگذار شد.

فخاری در ادامه بیان کرد: مالک جدید قرار است بنای این خانه را به همان صورتی که پیش از این بوده است، به صورت عین به عین بازسازی کند و اکنون مرمت اضطراری و پایدارکردن خانه انجام شده است تا بیش از این تخریب نشود. مالک جدید خانه پریشانی در انتظار تأیید نقشه‌های فنی مرمت این خانه توسط میراث فرهنگی است به محض تأیید، کار احیا را آغاز خواهد کرد.

رویکرد شهرداری، حمایت و احیای خانه‌های تاریخی

شهردار منطقه ثامن نیز با تأکید بر اینکه شهرداری مشهد بر اساس مصوبات شورای اسلامی شهر مشوق‌های لازم را در راستای مرمت و احیای بنا‌های تاریخی در نظر گرفته است، گفت: در این ماجرا نقش تسهیلگری را ایفا می‌کنیم و کنار مالک جدید هستیم تا این بنای ارزشمند احیا شود. البته علاقه داریم که دغدغه‌مندان و سرمایه گذاران بیشتری برای تملک خانه‌های تاریخی پا پیش بگذارند.

سیدفرهاد حجازی با تأکید بر اینکه تخریب بنا‌های تاریخی و ثبت شده جز ضرر برای مالکان آن‌ها نخواهد داشت، افزود: تخریب خانه تاریخی جرم کیفری دارد و اگر پلاکی در نقشه‌ها و طرح‌ها به عنوان پلاک میراثی تثبیت شده باشد، امکان تخریب آن وجود ندارد و درصورتی که این اتفاق بیفتد، هیچ سودی برای مالک ندارد و طبق قانون ملزم است که عین به عین آن خانه تاریخی را بسازد.

وی با بیان اینکه رویکرد شهرداری مشهد حمایت و احیای خانه‌های تاریخی شهر مشهد است، گفت: اگر کسی برای مرمت و احیای خانه‌های تاریخی اقدام کند، شهرداری طبق مصوبات شورای اسلامی شهر، هیچ وجهی برای صدور پروانه و مجوز‌های نوسازی و مرمت ملک از مالک دریافت نخواهد کرد و این کار را به صورت رایگان انجام خواهد داد.

شهردار منطقه ثامن ادامه داد: اعتبارات شهرداری برای تملک خانه‌های تاریخی در بافت ثامن بسیار محدود است و در عمل این کار برای ما سخت است، اما بسته‌های تشویقی متعددی برای مالکان خانه‌های تاریخی و کسانی که تمایل به سرمایه گذاری برای مرمت و احیای این خانه‌ها دارند، پیش بینی و تهیه شده است که آن‌ها را ترغیب می‌کند تا این بنا‌های با ارزش و هویتی را مرمت و در قالب کاربری‌های مختلف و متنوع از آن استفاده کنند. درمجموع شهرداری منطقه ثامن در کنار سرمایه گذارانی است که قصد احیای خانه‌های تاریخی این بافت را دارند.

نقشه‌های فنی برسد، ظرف یک هفته در شورای فنی مطرح می‌شود

کار پایدارسازی خانه پریشانی برای جلوگیری از تخریب بیشتر آن مدتی پیش آغاز شده است و بخش‌هایی از خانه که پیش از این به دلایل مختلفی مدفون شده بودند، دوباره از زیر خاک درآورده شده اند و آن طور که خریدار خانه تاریخی پریشانی اعلام کرده است، نقشه‌های مرمت این خانه ارزشمند برای تأیید به میراث ارسال شده اند.

احسان زهره وندی، معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان رضوی، در گفتگو با خبرنگار ما در این باره گفت: به محض اینکه طرح مرمتی خانه پریشانی به دست ما برسد، ظرف مدت یک هفته برای تأیید وارد مسیر شورای فنی خواهد شد.