در متون دینی فال گرفتن، جزو خرافات است

پیش‌گویی اخبار آینده در گذشته دور از سوی کاهنان، جادوگران و حتی پیامبران انجام می‌گرفت و بین پادشاهان و مردم عادی امری رایج بود. فال‌گیر‌ها را می‌توان به حرفه‌ای (مزدبگیر) و غیرحرفه‌ای تقسیم کرد و فال‌گیری ممکن است با ابزار‌های مختلف یا بدون ابزار انجام شود.

به نظر می‌رسد، چون انسان‌ها دوست دارند از آینده خود مطلع شوند، این حرفه همواره مورد توجه همه طبقات اجتماعی بوده است، زیرا خبری از آینده با نوعی هیجان و لذت همراه است. مشتریان فال‌ها گاهی با انگیزه تفریح و بیشتر با هدف حل مشکلات خود به فال‌گیری روی می‌آورند. به این ترتیب، درباره موضوعات متفاوتی فال گرفته می‌شود.

از منظر اسلام تفأل به خیر و نیکی درست است، چون وقتی انسان تفأل به خوبی می‌زند اثر روانی چشمگیری در او به وجود می‌آید و او را به آینده‌ای روشن و خیر امیدوار می‌سازد؛ بنابراین اراده او را برای ادامه کار‌ها تقویت می‌کند، و به او شجاعت و استقامت می‌بخشد و این اثر روانی انکارناپذیر نیست و سبب پیشرفت و پیروزی می‌شود (بحارالانوار، ج. ۷۴، ص. ۱۶۵).

در متون دینی فال بد زدن جزو خرافات است و با توحید منافات دارد. حضرت علی (ع) فرمود: فال بد حق نیست و جزو خرافات است (نهج‌البلاغه، حکمت ۴۰۰).

از پیامبر (ص) نقل شده است: کسی که اراده سفری کند و از منزل به سوی مقصد حرکت کند، ولی پرنده‌ای را ببیند و به فال بد بگیرد و به خانه برگردد، به آنچه بر محمد نازل شده کافر گردیده است، زیرا پریدن پرنده‌ای را در سرنوشت خود مؤثر دانسته به گونه‌ای که او را از حرکت به سوی مقصد بازداشته‌است (کنزالعمال، ج. ۱۰، ص. ۱۱۴).

فال‌بینی در دوران معاصر هم به عنوان یکی از علایق مردم مطرح است چنان‌که پیش‌بینی اخبار آینده از طریق فال‌گیری به عنوان یک رخداد اجتماعی و فرهنگی در جوامع مختلف، بین اقشار مختلف مردم حتی دانشگاهیان و تحصیل‌کردگان طرف‌دارانی دارد.

مشاهدات عینی حاکی از آن است که طالع‌بینی در همه سطوح زندگی انسان مدرن نفوذ کرده است چنان‌که فال‌گیران گاهی به عنوان مشاور هم در اختلافات خانوادگی نقش ایفا می‌کنند و افراد به جای حل مسائل خود براساس عقل و منطق، به فال قهوه و کف‌بینی متوسل می‌شوند. در ادامه راه نیز با تکیه بر همان پیش‌گویی‌ها، زندگی زناشویی و روابط اجتماعی خود را کنترل می‌کنند.

با توجه به این نکته که در دنیای مدرن، واقعیت گونه‌های متعددی پیدا می‌کند، به طوری که تشخیص اصل از غیر آن بسیار سخت است، گفتمان علمی در مقابله با پدیده فال‌گیری آن را یک امر غیرواقعی و خرافی می‌داند که ابتدا باید سرکوب شود، سپس با ترویج علم و دانش، زمینه گرایش به آن از بین برود.

گفتمان رسمی مدعی است افراد درگیر فال آدم‌های ساده‌اندیش و بدون اعتمادبه‌نفسی هستند که برای رسیدن به خواسته‌هایشان احساس ناتوانی می‌کنند و به فال روی می‌آورند.

در نتیجه، می‌توان گفت که فال گیری نوعی کنش اجتماعی و عاطفی با کارکرد‌های خاص خود است که در آن، مشتری در مقابل پولی که پرداخت می‌کند از اخبار آینده‌اش مطلع می‌شود. این رفتار با هیجان و احساس شادی و غم در وی همراه است. از این رو، مبنای فال‌گیری را باید در کارکرد‌ها و منطق فرهنگی و اجتماعی این رفتار جست‌وجو کرد (فاضلی، مدرن یا امروزی شدن فرهنگ ایران، ۱۳۸۷، ص. ۱۸۵).

اکنون این سؤال مطرح است که فال‌گیری به کدام نیاز‌های اجتماعی بشر امروز پاسخ می‌دهد.