درباره محمدعلی کریم‌خانی خواننده اثر «آمدم‌ای شاه‌پناهم بده»

عروجی | شهرآرانیوز؛ صدای محمدعلی کریم خانی که دیروز به خیل خاموشان پیوست، قلب‌ها را می‌لرزاند و آرام می‌کرد. هم زمان احساس سرگردانی می‌کردی و سکون، خنده و گریه. نوای «ای حرمت ملجأ درماندگان» اذن دخول قلب‌های بسیاری قبل از آمدن و آمادگی قبل از زیارت است. صدای کریمانه کریم خانی دیوار‌ها را می‌شکست و دست هر مرداب گرفته مغروقی را می‌گرفت و بلند می‌کرد.

کریم خانی پانزده ساله بود که به مشهد آمد. آن روز‌ها سیدجواد ذبیحی به عنوان مناجات خان شهرت زیادی داشته و او ظاهرا یک بار از امام رضا (ع) طلب می‌کند مثل سیدجواد بتواند بخواند و همین طور هم می‌شود. او را که ۲ روز پیش در سن ۷۱ سالگی درگذشت همه با نوای «ای حرمت ...» می‌شناسند. قطعه‌ای که در میان دهه ۸۰ ساخته شد و هرچه بیشتر گذشت محبوب‌تر و مشهور‌تر شد.

آخر من چه آهنگ دیگری می‌توانم در حرم گوش کنم؟

محمدحسین نیرومند، رئیس سابق انجمن سینمای دفاع مقدس و مشاور فعلی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، هم پس از انتشار خبر درگذشت محمدعلی کریم خانی در صفحه اینستاگرامش از نفوذ صدای ملکوتی کریم خانی در بین زائران نوشت: «پارسال کنار آب نمای مسجد گوهرشاد نشسته بودم و زیارت امین ا... می‌خواندم. در نزدیکی من زوج جوان زائری نشسته بودند. مرد جوان زیارت نامه می‌خواند و همسرش درحالی که گوشی تلفن همراه در دست داشت، قطعه معروف «آمدم‌ای شاه پناهم بده» اثر ماندگار مرحوم زنده یاد محمدعلی کریم خانی را گوش می‌داد. صدای تلفن هم به حدی بلند بود که تقریبا همه افرادی که اطراف زوج جوان قرار داشتند، نوای این صوت دل نشین را می‌شنیدند.

خانم جوان وقتی تا آخر قطعه را شنید، دوباره آن را پخش کرد. یک بار دیگر پخش کرد و بار دیگر و بار دیگر... خوب به یاد دارم شاید بار هفتم بود که دیدم لازم است به مرد خانواده تذکر دهم. گرچه این قطعه بسیار دل نشین است، تکرار بیش ازحد آن حواس زائران را پرت می‌کند. مرد جوان هم متوجه حرف من شد و رو به همسرش که چادری سفید بر سر داشت و موبایلش را زیر چادرش گرفته بود، کرد و محترمانه به او گفت: خانم لطفا یا صدای موبایل را کم کنید یا چیز دیگری گوش کنید؛ و زن جوان درحالی که کمی از همسرش بابت این تذکر دل خور شده بود، معترضانه گفت: آخه من چه آهنگ دیگه‌ای می‌تونم اینجا توی حرم امام رضا (ع) گوش کنم.»

آریا عظیمی نژاد: استاد کریم خانی به اربابش پیوست

آریا عظیمی نژاد که آهنگ سازی قطعه «آمدم‌ای شاه پناهم بده» را برعهده داشته است، با انتشار متنی در صفحه شخصی اش در اینستاگرام نوشت: «سکوت می‌کنم... انگار حنجره ام از کار افتاده است... انگار صدایم را از دست داده ام. استاد کریم خانی به اربابش پیوست. آمده. آمده،‌ای شاه پناهش بده.» محمدعلی کریم خانی در انتخاب شعر دقت خاصی داشت، به طوری که برای مداحی در یک مجلس یا یک محفل، اشعار زیادی را مطالعه می ‏کرد و دیوان ‏های مختلف را بررسی می‌کرد و با یک دقت نظر، اشعار زیبا، پرمحتوا و اشعاری را که از روح والای شاعران نشئت گرفته باشد، گلچین می‌کرد. همین وسواس در انتخاب شعر کار کریم خانی را از دیگران متمایز می‌کرد. او همه قابلیت‏‌های صدایش را به کار می‌گرفت و به عبارتی دیگر با همه وجود و با صلابتی خاص و با انتخاب زیباترین و درعین حال مناسب‏‌ترین آهنگ‏‌های دستگاه‏‌های موسیقی اصیل ایران، آثار فاخر و ارزشمندی را ارائه می‌کرد.

محمد اصفهانی: دلم می‌خواست کریم خانی را فریاد بزنم

محمد اصفهانی هم درباره مداح قزوینی گفت: «از سال ۱۳۶۴ با محمدعلی کریم خانی آشنا شدم و سال‌های بعد نیز که در رادیو با آقای صبحدل همکاری می‌کردم، این دغدغه را داشتم که ایشان را فریاد بزنم، زیرا احساس می‌کردم صدای کریم خانی شناخته نشده است.» آلبوم «ساقی سرمست» در رثای شهیدان کربلا از مشهورترین آلبوم‌های اوست. ولی بهترین اثری که حالا دیگر همه مردم ایران آن را شنیده اند، قطعه «آمدم‌ای شاه پناهم بده» و همچنین «نجوای عاشورایی، حسین آرام جانم و حسین روح و روانم» است.

نوای ماندگار وی در قطعه معروف «آمدم‌ای شاه» قلب میلیون‌ها دل داده به خاندان عصمت و طهارت (ع) را از اقصی نقاط جهان به بارگاه منور رضوی گره زد و موجب نجوا‌های عاشقانه با هشتمین خورشید امامت شد. نوا‌های ماندگار آن عاشق ولایت در عرض ارادت به سرور و سالار شهیدان نیز همواره شورآفرین محافل مذهبی و مجالس عزاداری است.

همایون شجریان قطعه «من کجا، باران کجا» را از صدای کریم خانی الهام گرفته است

در مراسم رونمایی از آلبوم «ایران من» با آواز همایون شجریان و آهنگ سازی سهراب پورناظری که نیمه مرداد ۱۳۹۷ در تالار وحدت برگزار شد، همایون شجریان به این نکته اشاره کرد که آواز «من کجا، باران کجا» را براساس شیوه آوازخوانی محمدعلی کریم خانی خوانده است. شجریان در آن مراسم خاطره‌ای هم از حضور کریم خانی در دفتر شرکت دل آواز و ملاقاتش با استاد محمدرضا شجریان تعریف کرد و از شیوه خواندنش که اوج خوانی است، گفت. به گفته استاد شجریان وقتی کریم خانی می‌خواند، شیشه‌های اتاق می‌لرزید. بعد همان جا گفته است سبک اوج خوانی باید به شکلی باشد که شنونده در خود، نه احساس ضعف که احساس قدرت کند.

او بعدش در گفتگو با جماران از این روز‌ها یاد کرد و گفت: «خاطرم هست که در همان دفتر قدیمی شرکتشان در خیابان هفت تیر که با محمد اصفهانی به دیدن استاد شجریان رفته بودیم، همایون رفته بود طبقه پایین که چای بریزد. وقتی برگشت پرسید بابا این کی بود که خواند؟ استاد گفت ایشان! همایون گفتم من طبقه پایین گوش هایم را گرفته بودم!

همین قطعه‌ای که برای امام رضا (ع) خواندم، «آمدم‌ای شاه پناهم بده»، یا آلبوم «ساقی سرمست» یا آنچه برای امام حسین (ع) خواندم، به اسم «نجوای عاشورا» و مجید مجیدی کارگردانی اش را برعهده داشت و حاج نزار قطری و صادق آهنگران هم بودند و به زبان‌های عربی، فارسی و ترکی خواندیم، این‌ها عنایت خداوند است و نظر امام حسین (ع) و ما چیزی از خودمان نداریم.»

قطعه «آمدم‌ای شاه پناهم بده» کجا ساخته شد؟

در این قطعه از بهشت...

امیر خوراکیان | معاون حقوقی و پارلمانی مرکز ملی فضای مجازی کشور:

همین که می‌شنوی و منقلب می‌شوی، همین که هزاران حسرت می‌افتد به جانت که «ای کاش این نوا، از جــــــــان من می‌جوشید»، همین که از پشت حجاب اشک‌ها آرام زمزمه می‌کنی که «.. خط امانی ز گناهم بده...» این‌ها همه نشان سرافرازی است برای استاد کریم‌خانی که حال و احوال همه را زیر و رو کرد، با نوای آسمانی اش، با بغض دلنشین صدایش و با تحریر‌هایی که تا همیشه در یادمان می‌ماند...
به نظر چیزی فراتر از بالاو پایین کردن‌های معمول برای خلق یک اثر موسیقایی، این نتیجه را رقم زده است؛ چیزی فراتر از چیدمان ساز‌ها و لحن نت ها. اما ماجرای شکل گیری این اثر چه بوده است؟

امیر خوراکیان، معاون حقوقی و پارلمانی مرکز ملی فضای مجازی کشور که در زمان ساخت قطعه «آمدم‌ای شاه پناهم بده» معاونت تبلیغات و ارتباطات اسلامی آستان قدس رضوی بود، می‌گوید که همه چیز از فیلمی شروع شد که قرار بود اطلاعات کاملی در اختیار زائران امام رضا (ع) قرا ر بدهد؛ فیلمی به سفارش معاونت تبلیغات و ارتباطات اسلامی آستان قدس رضوی و با هدف پاسخگویی به نیاز زوار.

اینکه بتواند هر سؤال و ابهام زائران در هر زمینه‌ای را به طور کامل و شفاف پاسخ بدهد. نام این فیلم درنهایت «در این قطعه از بهشت» نامیده شد که اکنون هم با یک جست وجوی ساده در اینترنت پیدا می‌شود و شاید شما هم آن را دیده باشید. داستان پیش می‌رود، این فیلم ساخته می‌شود و حالا یک سؤال اساسی شکل می‌گیرد: چه موسیقی و قطعه‌ای باید برای این اثر انتخاب شود؟ کدام موسیقی می‌تواند شایسته قرارگرفتن در این فیلم باشد که در حال و هوای زیارت و بارگاه امام رضا (ع) است.

خوراکیان می‌گوید: مذاکرات و صحبت‌های زیادی با آریا عظیمی نژاد درباره این قضیه شکل می‌گیرد تا درنهایت محمدعلی کریم خانی برای خواندن این قطعه معرفی و ماندگار می‌شود. آن گونه که خوراکیان می‌گوید، این اثر درواقع و در ابتدا برای همین فیلم «در قطعه‌ای از بهشت» ساخته شد، اما پس از گذشت مدتی و بیشتر شنیده شدن و استقبال بیشتر، جوری محبوب می‌شود که بارها‌و‌بارهابه صورت مستقل در کلیپ‌ها و ویدئو‌های دیگر هم از آن استفاده می‌شود. عظیمی نژاد هم جایی درباره این آهنگ نقل کرد که «بعدکه قطعه ضبط شده را برای خود کریم خانی پخش کردم، اشکش جاری شد و گریست.»

یک پلان تکراری شیرین

حسین سعیدی | مدیر انتشارات به نشر:

هنوز یکی دو ماه بیشتر از حضور کاری ام در مجموعه منور و مقدس حرم امام رضا (ع) نگذشته بود که موضوع ساخت یک فیلم با موضوع راهنمای زائران و اطلاع رسانی در دستورکار قرار گرفت. طرح اولیه بسیار دقیق و کامل بود، کادرفنی هم حرفه‌ای انتخاب شده بودند، تجهیزات هم از بهترین تجهیزات موجود بود.

حدود ده دوازده روز با این تیم همراه بودم. تجربه عجیبی بود. بعضی وقت‌ها یک پلان را بیشتر از ده دوازده بار تکرار می‌کردیم. از شیرین‌ترین لحظه‌ها در این تجربه کاری، وقتی بود که مجوز فیلم برداری از حرم را بدون حضور جمعیت و در هنگام شست وشو گرفتیم. بعد از پایان شست وشو و تصویربرداری از ضریح خلوت هم قرار شد دوربین‌ها هنگام بازکردن درب ها، ورود زائران مشتاق را بگیرند که واقعا دیدنی بود. بخش عمده‌ای از تصاویر کلیپ «آمدم‌ای شاه پناهم بده...» برگرفته از همین تصاویر لحظه‌ای زیارت است.

ماجرای تولید موسیقی فیلم هم برای خودش قصه مفصلی دارد. از ابتدا بنا بر این بود که علاوه بر موسیقی فیلم، متناسب با حال وهوای حرم، از آقایان سراج و اصفهانی هم قطعاتی ضبط و در لابه لای فیلم و تیتراژ پایانی استفاده کنیم که خشکی و یکنواختی مستندی که قرار است راهنمای زائران باشد، جبران شود. از آنجا که فیلم برای امام رضا (ع) بود، کسی دست رد به سینه ما نمی‌زد، ولی همه ما می‌دانستیم در این فیلم هیچ کاره ایم و خود حضرت حواله مان می‌دهد به جایی که باید.

با اینکه گفت و گوی اولیه‌ای هم با اصفهانی انجام شده بود و سابقه ذهنی که مردم از موسیقی سریال امام رضا (ع) داشتند، می‌توانست جذابیت فیلم را بیشتر کند، به دلیل نامعلومی منتفی شد. تا اینکه سرانجام یکی از مداحان قدیمی تهران، کریم خانی، که گمنام بود (دست کم برای ما) از کانالی که برای ما هم معلوم نبود، معرفی شد. قرار نبود از این افراد و مداحان استفاده شود، وگرنه می‌شد سراغ افراد معروف‌تر و امتحان پس داده‌تر برویم و با خیال راحت در لابه لای فیلم قطعات را جاسازی کنیم، اما دوست داشتیم قطعات موسیقی و آواز منحصربه فرد باشد و واقعا هم نمی‌دانستیم این منحصربه فرد بودنش را چگونه عملی کنیم.

تستی از او گرفته شد و به اعتقاد من یکی از شاهکار‌های عمرش را در این فیلم اجرا کرد. کلیپ «آمدم‌ای شاه پناهم بده...» واقعا شنیدنی و دیدنی شده بود. پس از آماده سازی کلیپ، همان شب اول در اتاق تدوین شاهد بودم همه کسانی که در ضبط و تدوینش نقش داشتند، به پهنای صورت اشک می‌ریختند.

***
قطعه «آمدم‌ای شاه، پناهم بده»، چرا تا این اندازه محبوب دل‌ها شد؟

زمان، اصالت می‌بخشد

علی ثابت نیا | معاون هنری بنیاد بین المللی امام رضا (ع):

یکی از پرسش‌های اساسی علاقه‌مندان به شعر و دغدغه‌مندان این حوزه، همیشه این بوده است: در روزگاری که اشعار و ترانه‌های ضعیف به وفور پیدا می‌شود، آیا ما باید نگران جایگاه و سرنوشت آن اصیل تر‌ها و قدرندیدنشان باشیم؟ ریش سفیدکرده‌ها و تجربه‌ای که با گذر زمان به دست آمده است، می‌گویند که خیر، نیازی نیست نگران شوید؛ چون آن دسته از شعر‌ها و ترانه‌ها و به طورکلی اثر‌های هنری که فاخرند و از لحاظ زبانی، مفهومی و عاطفی در چارچوب اصولی دنیای شعر و شاعری قرار می‌گیرند، مسیری درست را طی خواهند کرد و درنهایت به جایگاهی که شایسته آن هستند، می‌رسند.

گذر زمان همیشه بهترین قاضی و بهترین صافی برای تفکیک خوب و بد و درست و غلط است و بااصالت‌ها در هر وضعی ماندگارند. درست شبیه همین اتفاقی که برای شعر آیینی و قطعه آوازی «آمدم‌ای شاه پناهم بده» افتاد که با صدای محمدعلی کریم خانی در خاطره جمعی ما ثبت شده است.

آن گونه که علی ثابت نیا، معاون هنری بنیاد بین المللی امام رضا (ع)، می‌گوید، این قطعه بعد از ساخته شدن مدت زیادی پخش نشد. آن اوایل هم که به صورت محدود پخش و شنیده می‌شد، چندان با اقبال و استقبالی روبه رو نشده بود. اما حالا چه اتفاقی افتاده است؟ این شعر، این خوانش، این آواز، این صدا، این کلمه‌ها و این مفهوم چنان در ذهن مردم جا خوش کرده است که شنیدنش می‌تواند اشک را از چشم‌ها جاری کند و قلب‌ها را از هر گوشه این خاک، پرت کند به صحن وسرای امام هشتم (ع) و گنبد طلایی اش.

ثابت نیا می‌گوید: «وقتی بیش از یک سال از ساخت این قطعه گذشت و قطعه آوازی این کار به تدریج بیشتر و بیشتر دیده و شنیده شد، مردم به شدت از آن استقبال کردند، دوستش داشتند و با آن ارتباط گرفتند.» و در ادامه، همین اتفاق، کریم خانی را بیشتر با مشهد و حرم مطهر اخت داد و این شهر می‌شود یکی از مقاصد همیشگی اش. معاون هنری بنیاد بین المللی امام رضا (ع) می‌گوید: «بعد از این جریان ها، کمی که گذشت، کریم خانی را به مشهد دعوت کردیم و پای ثابت اجرا‌های حرم مطهر شد؛ اجرا‌هایی که به گفته خودش به درخواست مردم و برای مردم بوده و بار‌ها از بلندگو‌های حرم مطهر پخش شده و به گوش دوستدارانش رسیده است.»

کریم خانی البته جدا از مدح و اذکاری که در حرم مطهر اجرا کرده، تجربه حضور در بارگاه امام هشتم (ع) را نیز در قامت خادم داشته است. بنیاد بین المللی امام رضا (ع) در سال ۱۳۹۳ کریم خانی را به پاس خدمات ارزنده اش در گسترش و ترویج فرهنگ اهل بیت (ع) به عنوان خادم برگزیده فرهنگ رضوی معرفی کرده بود. مناجات خواجه عبدا... انصاری، مناجات حضرت علی (ع) در مسجد کوفه و اشعار شاعر آیینی مشهدی، محمدجواد غفورزاده شفق، هم ازجمله آثار دل نشین دیگری است که با صدای کریم خانی ماندگار شده است.