چرا حادثه گوهرشاد مهم است یا چگونه فرمان کشف حجاب را اجرا کنیم؟!

حسین بیات | شهرآرانیوز -دلیل اصلی حرکت مردمی در واقعه گوهرشاد در سال ۱۳۱۴ شمسی، سیاست‌های ضد دینی رضا شاه و نوع برخوردش با آیت‌ا... حاج حسین قمی بود. رضا شاه برخلاف رفتار‌های خود در فاصله کودتای سوم اسفند ۱۲۹۹ تا رسیدن به پادشاهی ایران در سال ۱۳۰۴ که به همراهی با اقشار مختلف جامعه از جمله روحانیان پرداخته و از خود رفتار‌های مذهبی بروز داده بود، در دهه نخست سلطنت خود اقدامات سخت‌گیرانه و محدودکننده‌ای بر ضد روحانیت در پیش گرفت. هنگامی که در سال ۱۳۱۴، جایگزینی کلاه پهلوی با کلاه شاپو، به فرمان حکومت در سراسر کشور اجباری شد، در شهر مذهبی مشهد، اجرای آن به‌آسانی انجام نشد. محمدولی اسدی، نایب‌التولیه آستان قدس رضوی که از مقربان درگاه و کاملا مورد اعتماد رضاخان بود، طی گزارش محرمانه‌ای به دربار یادآوری کرد که مسئله تغییر کلاه و محدود کردن مجالس روضه‌خوانی در شهر مذهبی مشهد که دارالعلم بزرگ اسلامی است، به مصلحت نیست و تدبیر آن است که به‌تدریج و با تدابیری خاص این مسائل در خراسان پیاده شود و ممکن است در اثر اجرای این برنامه در استان خراسان و به‌خصوص شهر مشهد، قیامی از طرف مردم مسلمان به وقوع بپیوندد. دفتر مخصوص رضاخان، نظریه نایب‌التولیه را با چهار مقام مؤثر خراسان آن روزگار در میان می‌گذارد و نظریه آن‌ها را خواستار می‌شود؛ فتح ا... پاکروان استاندار، سرتیپ ایرج مطبوعی فرمانده لشکر و سرهنگ بیات رئیس شهربانی گزارش می‌دهند که اجرای این برنامه با مشکل و کوچک‌ترین مقاومتی مواجه نخواهد شد. تنها عبدالعلی لطفی، رئیس استیناف خراسان، نظریه اسدی را تأیید می‌کند و بر همین اساس از دفتر مخصوص شاه ابلاغ می‌شود که تمام دستورات قبلی باید به عمل آید. انتشار اعلامیه‌های دولت درباره کلاه و مجالس ختم و روضه‌خوانی در شهر مشهد با عکس‌العمل جامعه روحانیت و بازاریان مواجه شد و در ادامه نخستین خیزش جمعی  دوران پهلوی اول را به‌دنبال  داشت.

آنچه مسلم است اینست که نمی‌توان واقعه مسجد گوهرشاد را ماجرایی مجرد برشمرد؛ بی‌شک عوامل بسیاری در تهییج و حرکت عمومی مردم در آن ایام به خصوص، نقش داشته است که بررسی جزءبه جزء آن در مجال این ویژه‌نامه نمی‌گنجد. با این حال و به استناد تاریخ، نگاهی اجمالی داریم به برخی ابعاد این واقعه خودجوش که در همان سال‌ها به انقلاب خراسان شهره شد؛ واقعه‌ای که اگرچه برخلاف برخی تبلیغات در مخالفت با کشف حجاب نبود، اما در صدور فرمان رسمی کشف حجاب در ۱۷ دی  ۱۳۱۴ تاثیری مستقیم داشت؛ به عقیده نگارنده این خطوط ماجرای مسجد گوهرشاد اگرچه برای مخالف با فرمان کشف حجاب نبود، اما شکل اجرایی این  فرمان را برای پهلوی اول تبیین کرد و به او فهماند که تغییرات در حوزه پوشش مردم میسر نیست مگر با زور.