فضای مجازی برای دانش آموزان فرصت است یا تهدید؟

پس از گذشت تقریبا دوسال ونیم از اختلال در آموزش حضوری، دانش آموزان آغاز سال تحصیلی جدید را در مدارس جشن می‌گیرند. این درحالی است که بسیاری از والدین به عملکرد فرزندانشان و تأثیر آموزش مجازی بر یادگیری آنان تردید دارند.

هنوز نمی‌توان درباره اثرات آموزش از راه دور با قطعیت سخن گفت، اما آنچه مهم است، بررسی عوامل و چالش‌هایی است که در فرایند یادگیری دانش آموزان در زمان شیوع بیماری کرونا اثرگذار بوده اند که از این میان می‌توان به کاهش تعاملات اجتماعی، بیماری اعضای خانواده، مشکلات مالی و... اشاره کرد. پژوهش‌ها نشان می‌دهد حدود ۱۳ درصد دانش آموزان به دلیل مشکلات مالی و خانوادگی از ادامه تحصیل در دوران همه گیری منع و مجبور شده اند فرایند آموزش خود را به سال‌های دیگر موکول کنند.

البته آموزش‌های مجازی نخستین تجربه نظام تعلیم و تربیت کشور ما بود که به مدارس تحمیل شد و به همین دلیل نقاط قوت و ضعف بسیاری دارد. دراین میان، شاهد ابتکار و خلاقیت برخی معلمان زحمتکش بودیم که سعی می‌کردند امر آموزش را تداوم بخشند و ارتباط هرچه بیشتری با دانش آموزان برقرار کنند. با این همه، رفع مشکلات آموزش مجازی نیازمند بازتعریف نقش معلمان، دانش آموزان و والدین در فرایند یادگیری و نیز حمایت نهاد‌های مربوط است تا بتوان با تأمین ابزار‌های موردنیاز، بستر لازم برای بهره گیری حداکثری از این قبیل آموزش‌ها را فراهم کرد.

محدودیت اینترنت و ضعف زیرساختی در آموزش آنلاین

آنچه آموزش مجازی را از سایر روش‌های مرسوم تدریس مجزا می‌کند، وجود فاصله مکانی بین معلم و دانش آموز و نیز استفاده از ابزار‌های دیجیتال برای دسترسی به این فضاست. براین اساس، دانش آموزان باید زمان بیشتری را در بستر اینترنت و فضای مجازی سپری کنند و از ارتباط مستقیم با معلمان محروم می‌شوند. درحالی که این مسائل ممکن است برای برخی دانش آموزان نگرانی‌های کوتاه مدت باشد، عده‌ای دیگر تا مدت‌ها پس از ورود دوباره به کلاس‌های حضوری تحت تأثیر این مشکلات قرار می‌گیرند.

از سوی دیگر، معلمان از کندی سرعت اینترنت، دسترسی نداشتن برخی دانش آموزان به رایانه و گوشی‌های هوشمند و نیز مشکلات مربوط به نرم افزار‌های آموزشی گله می‌کنند. بدیهی است این نابرابری‌ها می‌تواند شکاف‌های موجود در حوزه یادگیری را بین دانش آموزان به ویژه کسانی که در مناطق محروم زندگی می‌کنند، تشدید کند.

راه اندازی کانال‌های آموزشی به دست معلمان و پیگیری آموزش دروس مختلف، مکملی بر آموزش‌های مجازی و آموزش‌های دانش آموزان به موقع انجام می‌شود، اما در این راه مشکلات فراوانی وجود دارد. البته موفقیت آموزش مجازی تا حد زیادی به همکاری و نظارت والدین بستگی دارد، چراکه استفاده طولانی از گوشی تلفن همراه و رایانه می‌تواند باعث ایجاد ترس و اضطراب در دانش آموزان شود که درنهایت به افت تحصیلی آنان منجر خواهد شد.

در چنین وضعی، والدین باید با نظارت مستمر بر فعالیت فرزندانشان باعث تقویت روحیه امید در آنان شوند. متأسفانه نرخ بیماری‌های روانی در دوران کودکی مانند افسردگی، اضطراب، اختلالات غذایی و... نسبت به زمانی که کودکان در مدرسه حضور داشتند، به شدت افزایش یافته است. مجموعه‌ای از این عوامل باعث شد تا بسیاری از مربیان، پزشکان و والدین خواستار بازگشت دانش آموزان به مدارس و از سرگیری آموزش حضوری شوند.

مزایای آموزش مجازی انکارناپذیر است

با وجود ایجاد مشکلات متعدد، شیوع بیماری کرونا سبب شده است خانواده ها، دانش آموزان و معلمان تجربه‌ای دشوار، اما شیرین را در امر تعلیم و تربیت کسب کنند. بر هیچ کس پوشیده نیست که تدریس آنلاین نیازمند برنامه ریزی‌های منسجم‌تر برای رسیدن به کیفیت برنامه‌های آموزشی استاندارد است.

خوشبختانه آموزش مجازی با فراهم کردن امکان برقراری ارتباط‌های برخط توانسته است تا حد زیادی محدودیت‌های مکانی را رفع سازد، به گونه‌ای که در وقت و انرژی دانش آموزان و معلمان صرفه جویی شود. علاوه بر این، دانش آموز می‌توانند به محتوا‌های آموزشی دسترسی طولانی مدت داشته باشند و در هر زمان و مکانی از آنان بهره‌مند شوند. از دیگر مزایای آموزش مجازی می‌توان به مشارکت والدین در فرایند یادگیری دانش آموزان اشاره کرد.

ایجاد محیط مناسب برای افزایش تمرکز دانش آموز، ایجاد نظم و انضباط و زمان بندی وعده‌های غذایی و نیز تشویق دانش آموز برای یادگیری مهارت‌های جدید ازجمله راهکار‌هایی است که والدین با انجام آن می‌توانند نقشی مؤثر در پیشرفت تحصیلی فرزندانشان داشته باشند. اکنون با افزایش میزان واکسیناسیون و استقبال والدین، مدارس درحال برنامه ریزی برای ازسرگیری آموزش حضوری در سال تحصیلی جدید هستند. تلاش برای بازگشایی ایمن مدارس و شناسایی دانش آموزانی که در زمان آموزش مجازی دچار مشکل شده اند، در دستورکار مدیران و مسئولان آموزشی کشور قرار گرفته است.

شرایط شکننده کرونا

براساس اعلام وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، مشاهدات میدانی از ورود کشور به موج هفتم بیماری کرونا حکایت می‌کند. اکنون تأکید مقام‌های بهداشتی به رعایت فاصله گذاری اجتماعی، تزریق دز یادآور واکسن به ویژه برای افراد بیش از ۶۵ سال و استفاده از ماسک در مکان‌های سرپوشیده است. از سوی دیگر، افزایش ابتلا به گونه امیکرون، باعث آماده باش بیمارستان‌ها در سراسر کشور و نیز فعال شدن مراکز واکسیناسیون شده است.

کارشناسان معتقدند افزایش دورهمی‌های خانوادگی در فضا‌های بسته و عادی انگاری کرونا، خطر شیوع گسترده‌تر بیماری را افزایش داده است و بازگشایی حضوری مدارس و دانشگاه‌ها در مهرماه می‌تواند باعث تشدید اوضاع کنونی شود. تا این لحظه دستورالعملی مبنی بر تعطیلی دانشگاه‌ها و مدارس از سوی ستاد مقابله با کرونا ابلاغ نشده است. بااین حال، به نظر می‌رسد تکمیل چرخه واکسیناسیون و افزایش اقدامات مراقبتی می‌تواند تاحدودی از انتشار ویروس کرونا جلوگیری کند تا با کنترل بیماری شاهد بازگشایی حضوری مدارس در سال تحصیلی جدید باشیم.