روز پزشک، روزی برای یادبود شهدای سلامت و حرمت اخلاق پزشکی

در میان انبوه روز‌ها و مناسبت‌هایی که در تقویم ملی وجود دارد، چند مناسبت و عنوان هست که از قداست و جایگاه خاصی برخوردار است و یکی از آن‌ها که در تمام سطوح انسانی و قدسی مورد توجه و احترام واقع شده، روز گرامیداشت مقام پزشک است که در ایران، به یاد سالروز تولد شیخ الرئیس ابوعلی سینا نام گذاری شده است و در کشور‌های دیگر، به تناسب فرهنگ و تاریخ آن‌ها وجه دیگری دارد.

از گذشته‌های دور تا به امروز پزشکی حرفه‌ای مقدس بوده و در همه ادیان و مذاهب تاریخی و از جمله اسلام بر این تقدس صحه گذاشته شده است. در حدیثی از پیامبر اکرم (ص) نقل شده است که هر جامعه به سه گروه محتاج است: فقیه دانشمند پرهیزگار، پادشاه نیکوکار و پزشک متخصص مورد اعتماد.

پزشک باید مدار اخلاق جامعه باشد

در گذشته برای محدودیت حوزه علوم و دانش‌ها مرسوم بود افرادی که دارای یک تخصص می‌شده اند لاجرم، عموم دانش‌ها و به خصوص سرآمدان علوم را فرامی گرفته اند و بدین قرار، بزرگانی همچون ابوعلی سینا، موفق ابن علی هروی (صاحب «الابنیه عن حقایق الادویه»)، زکریای رازی، فارابی، خواجه نصیر طوسی و دیگران، همه ذوالفنون بوده اند و از فلسفه و نجوم گرفته تا ریاضی و پزشکی را تعلیم می‌گرفته اند.

شاید یکی از دلایلی که اخلاق در پزشکی، از سابق الایام تا امروز در زمره مهمات علم پزشکی آمده، همین جامع الاطراف بودن آن و لزوم فراگرفتن دانش‌های عقلی و نقلی در کنار علوم تجربی و زیستی بوده است.

در مقاله‌ای که در مجله ایرانی اخلاق و تاریخ پزشکی در سال ۹۱ به چاپ رسیده، ابن سینا اولین شرط لازم برای طبابت را آگاهی و تسلط پزشک بر علم طب و بخش‌های مختلف آن، اعم از تشخیص، درمان، پیش آگهی، پیشگیری و توان بخشی بیان کرده است تا از این طریق، آسیب و ضرری به بیمار نرسد.

از نکات اخلاقی دیگر که در تألیف کتاب قانون مشهود است، استفاده از منابع علمی و اطلاعات موثق مختلف با ذکر منابع است. از سوی دیگر، این طبیب با اعتقاد قلبی به موازین اخلاقی و شرعی اسلام، در قبال حکیم مطلق و بندگان وی از جمله بیماران، احساس تعهد و مسئولیت می‌کرده است.

در واقع نام پزشک همواره با اخلاق و شرافت انسانی همراه بوده و همه فلاسفه و متفکران تاریخ بشری بر این مهم تأکید داشته اند که پزشک باید مدار اخلاق جامعه باشد. یکی از قدیمی‌ترین اسنادی که در این زمینه وجود دارد، سوگندنامه بقراط، پزشک یونانی است که سراسر آن آمیخته به واژه‌های انسانی و تعهدآمیز است.

در بخشی از این سوگندنامه آمده است: من سوگند یاد می‌کنم که شخصی را که به من حرفه پزشکی خواهد آموخت مانند والدین خود فرض کنم و در صورتی که محتاج باشد درآمد خود را با وی تقسیم کنم و احتیاجات وی را مرتفع سازم... پرهیز غذایی را بر حسب توانایی و قضاوت خود به نفع بیماران تجویز خواهم کرد نه برای ضرر و زیان آن‌ها و به خواهش اشخاص به هیچ کس داروی کشنده نخواهم داد و مبتکر تلقین چنین فکری نخواهم بود.

همچنین وسیله سقط جنین در اختیار هیچ یک از زنان نخواهم گذاشت. با پرهیزکاری و تقدس زندگی وحرفه خودر ا نجات خواهم داد. اکنون که اهمیت اخلاق پزشکی را در گذشته و در میان بزرگان تاریخ پزشکی دریافتیم نگاهی علمی به وضعیت پزشکان و پرستاران امروزی نیز می‌اندازیم.

چه در دوره‌های مدیریت پیشین و چه در دوره دولت انقلابی آیت ا.. دکتر رئیسی، مدیران ارشد دانشگاه علوم پزشکی مشهد همواره بر حفظ شئون اخلاقی، رعایت موازین اخلاق پزشکی، رعایت منشور حقوق بیماران و توجه ویژه به قوانین اخلاقی و عرفی، تأکید داشته اند و در کمتر سخنرانی و گفت وگویی از این مدیران، این نکته مغفول مانده است.

اما باوجود این تأکیدات، به دلیل جنگ نرم دشمنان و ایجاد یأس و نومیدی فرهنگی اجتماعی، به ویژه در بین جوانان، متأسفانه اخلاق پزشکی چنانکه باید مورد توجه قرار نمی‌گیرد.

یک تحقیق کیفی تازه که در فاصله سال‌های ۹۸ تا ۱۴۰۰ انجام شده، درباره اعتماد بیماران به پزشکان زمینه کاوی کرده است. در این پژوهش از همه منابع در دسترس اعم از داخلی و بین المللی استفاده شده و ۱۱۰ مقاله از بین مقالات مطرح در این زمینه بررسی شده اند.

یافته‌های این پژوهش، اعتماد بیمار به پزشک را یک رابطه پیچیده و متأثر از عوامل متعدد فرهنگی، اجتماعی، اخلاقی، قانونی و ... ارزیابی می‌کند.

در نهایت، پژوهش نتیجه می‌گیرد که بهبود این رابطه مستلزم فراهم کردن شرایط و زمینه‌های متنوعی است که مدیریت درمان، یادگیری درمان، مدیریت محیط درمان از جمله هم زبانی با بیماران و فاصله گرفتن از جایگاه اقتدارگرایانه برای همه کادر‌های پزشکی و درمان، از جمله این شرایط است.

۹۰۰ عضو هیئت علمی هزار مرکز خدماتی

خوشبختانه دانشگاه علوم پزشکی مشهد در زمینه اخلاق پزشکی، گام‌های بسیار بلندی برداشته و در بخش‌های مختلف آموزش، درمان، نظارت اخلاقی بر پژوهش ها، فرایند انجام تحقیقات مرتبط با زیست پزشکی و حیوانات و سایر بخش ها، تشکیلات بسیار منسجمی تدارک دیده و تصمیمات و مصوبات کمیته‌ها و کارگروه‌های این بخش ها، بسیار بسیار سخت گیرانه است.

همچنین در بخش نظارت درمان، کارشناسان و ناظران معاونت درمان، حتی یک لحظه از تلاش در زمینه کار نظارتی خویش باز نمی‌ایستند و شب و روز از مراکز درمانی، مطب‌های پزشکان، درمانگاه ها، مراکز خدمات پرستاری، مراکز آموزشی و سایر حوزه‌های مرتبط با درمان حتی در سایر دستگاه‌ها بازدید و بر کارشان نظارت می‌کنند.

اما باید در نظر داشت که کار پزشکی کاری بسیار حساس، پیچیده، سطح بالا و پراسترس است. در نتیجه، پزشکان، بر خلاف تصور عمومی، بعضا به خاطر شرایط بسیار فشرده کاری و وفور خدمات به بیماران، دچار تنش‌های روانی و جسمی شدید می‌شوند.

باید آگاه باشیم که تنها در دانشگاه علوم پزشکی مشهد بیش از ۹۰۰ عضو هیئت علمی در چندین دانشکده و مرکز درمانی و بیش از یک هزار مرکز خدماتی در حوزه درمان‌های سرپایی و بستری، به صورت شبانه روزی در حال خدمت رسانی هستند.

در پایان این یادداشت، باید از همه پزشکان و پرستارانی که در دو سال و نیم گذشته با مصائب و سختی‌های بیماری همه گیر کرونا دست و پنجه نرم کرده اند و در این مسیر انسان دوستانه و در این کار عاشقانه، از جان خود نیز گذشته ا ند یاد کنیم و ضمن درود فرستادن به شهدای سلامت، برای آن‌ها که خدمت عاشقانه را بر زندگی دنیا ترجیح دادند آمرزش و مغفرت و برای خانواده‌های عزیز و مکرمشان، بردباری آرزو کنیم.