باروری خراسان‌رضوی و  ۱۹  استان دیگر، کمتر از  سطح جانشینی

به گزارش شهرآرانیوز؛ در فرایند انتقال جمعیتی، نرخ باروری در بسیاری از مناطق جهان کاهش یافت و همه گیری کووید ۱۹ این روند را تقویت کرد. کاهش تمایل به فرزندآوری و به دنبال آن کاهش میزان باروری، پیامد‌های جدی برای رشد اقتصادی دارد. «کم زایی موالید» همچنین پیامد‌هایی برای پویایی جمعیت در سال‌های آینده به همراه خواهد داشت؛ به این ترتیب که کاهش تعداد موالید در چند سال آینده می‌تواند باعث کاهش جمعیت واقع در سن کار در دهه‌های آتی شود. باتوجه به اهمیت تغییرات باروری در سیاست گذاری‌های جمعیتی، این گزارش به بررسی روند باروری ایران و خراسان رضوی در چند سال اخیر می‌پردازد؛ جایی که آمار‌ها می‌گویند باروری خراسان رضوی کمتر از سطح جانشینی است.

دورنمای باروری

سطح باروری در ایران، افت وخیز‌های بسیاری را تجربه کرده است. میزان باروری کل ایران که تا دهه ششم قرن حاضر در سطح بالایی بود، از دهه ۱۳۷۰ رو به کاهش گذاشته است. این کاهش، پاسخی به تغییر سیاست‌های جمعیتی کشور در دهه‌های اخیر بوده است. هرچند که بعد از گذشت دو دهه به طور مقطعی میزان باروری کل ایران در سال ۱۳۹۵ اندکی افزایش یافت که از مهم‌ترین دلایل آن، تأخیر در سن فرزندآوری و تغییرات ساختمان سنی جمعیت بود، شواهد حاکی از آن است که میزان باروری از سال ۱۳۹۶ تا سال ۱۳۹۹ دوباره کاهش یافت. میزان باروری کل کشور در سال ۱۴۰۰ اندکی افزایش یافت، اما در سال‌های ۱۳۹۹ و ۱۴۰۰ میزان باروری جمعیت ایرانی مشابه یکدیگر بود و به عبارتی میزان باروری در این سال‌ها تثبیت شد.

روند تعداد موالید

بررسی تعداد موالید از سال ۱۳۹۶ تا ۱۴۰۰ حکایت از کاهش تعداد موالید در این سال‌ها دارد. بر اساس اطلاعات سازمان ثبت احوال کشور، تعداد کل موالید ثبت شده در سال‌های ۱۳۹۶، ۱۳۹۷، ۱۳۹۸، ۱۳۹۹ و ۱۴۰۰ به ترتیب برابر یک میلیون و ۴۸۷ هزارو ۸۵۵، یک میلیون و ۳۶۶ هزارو ۴۸۴، یک میلیون و ۱۹۶ هزارو ۱۳۳، یک میلیون و ۱۱۴ هزار و ۱۲۸ و یک میلیون و ۱۱۶ هزارو ۲۱۲ ولادت بوده است. این ارقام حکایت از کاهش تعداد موالید ایران با شیب ملایم تا سال ۱۳۹۷ و شیب نسبتا تندتر تا ۱۳۹۹ و مجددا افزایش اندک در سال ۱۴۰۰ دارد. در مجموع در دوره پنج ساله سال ۱۳۹۶ تا ۱۴۰۰ بالغ بر ۳۷۱ هزار ولادت (حدود ۲۵ درصد) کاهش یافته است.

کم زایی در شیب سنی

هرچند ارقام حکایت از افزایش جمعیت زنان واقع در سن باروری دارد، ساختار سنی زنان واقع در سن باروری نیز از اهمیت بسزایی برخوردار است؛ زیرا به طور طبیعی، میزان باروری در گروه‌های سنی مختلف متفاوت است. اکثر زنان تعداد فرزند دلخواه را در اواسط دهه‌های ۲۰ و اوایل دهه ۳۰  زندگی‌شان به دنیا می‌آورند. بررسی الگوی سنی زنان واقع در سن باروری ایران از سال ۱۳۹۵ تا ۱۴۰۰ نشان می‌دهد که میانگین سنی زنان واقع در باروری رو به افزایش است؛ زیرا اغلب آن‌ها متولدین دهه ۱۳۶۰ هستند که مشابه یک موج روی ساختمان سنی جمعیت به سمت سنین بزرگ سالی حرکت می‌کنند و به سنین بالاتر منتقل می‌شوند. با ورود به سنین بیشتر تمایل به فرزندآوری کاهش می‌یابد؛ زیرا بخشی از مادران فرزند اول و دوم خود را به دنیا آورده اند.

غیبت برنامه‌های جمعیتی کارآمد

همان طور که ذکر شد، محاسباتی که فقط با آمار موالید ثبت احوال انجام می‌شود، فقط برای جمعیت ایرانی است، اما در ایران، افرادی زندگی می‌کنند که دارای تابعیت غیرایرانی هستند و در این آمار لحاظ نشده اند؛ لذا لازم است آمار موالید این جمعیت نیز در محاسبات لحاظ شود تا باروری کل جمعیت را پوشش دهد. تنها آمار رسمی از تعداد موالید اتباع غیرایرانی، مربوط به اتباعی است که به مراکز بهداشتی مراجعه کرده و ولادت آن‌ها ثبت شده است؛ بنابراین با حاصل جمع موالید اتباع غیرایرانی که از داده‌های وزارت بهداشت قابل حصول است و موالید اسناد جاری تا وقوع یک سال می‌توان به اطلاعات کل موالید ایران دست یافت.

در مجموع نتایج محاسبات، شیب کاهش میزان باروری کل ایران از سال ۱۳۹۵ تا ۱۴۰۰ را تأیید می‌کند. الگوی سنی باروری نشان دهنده کاهش میزان باروری در همه سنین از جمله گروه‌های سنی ۲۰ تا ۲۴ و ۲۵ تا ۲۹ و ۳۰ تا ۳۴ ساله از سال ۱۳۹۶ تا ۱۳۹۹ است. این تغییر بیانگر کاهش باروری به ویژه در میان گروه سنی جوان است که به نوبه خود سهم بسزایی در کاهش میزان باروری کشور داشته است. این موضوع اهمیت باروری زنان در گروه‌های سنی موردبحث را نشان می‌دهد و لازم است بیش ازپیش در سیاست گذاری و برنامه ریزی‌های جمعیتی به این موضوع توجه شود.

*** *** ***

نتایج مقایسه باروری استان‌ها با کل کشور بیانگر آن است که باروری استان‌ها نسبت به کل کشور متفاوت بوده و بین استان‌ها نیز تفاوت‌هایی وجود داشته است. در چند سال اخیر، میزان باروری کل در همه استان‌های کشور کاهش داشته است. در مجموع، در سال‌های ۱۳۹۶ و ۱۳۹۷ میزان باروری کل در ۱۷ استان بیشتر از میانگین باروری کل کشور است و در سال‌های ۱۳۹۸ و ۱۳۹۹ تعداد ۱۶ استان باروری بالاتر از میانگین کشوری قرار داشته اند.

در سال ۱۴۰۰ تعداد ۱۸ استان باروری بالاتر از میانگین کشوری را تجربه کرده اند، ولی باتوجه به اینکه درصد جمعیت در استان‌های با باروری پایین، کمتر از جمعیت استان‌های با باروری بالا بوده، تأثیر باروری این استان‌ها بر باروری کل کشور کمتر بوده است؛ به عنوان مثال، استان‌های سیستان وبلوچستان و خراسان جنوبی که از لحاظ توسعه یافتگی در سطح پایینی قرار داشته اند، به مراتب باروری بالاتری نسبت به استان های، گیلان، مازندران، سمنان، البرز و ... نشان داده اند.

استان گیلان حداقل میزان باروری کل و استان سیستان وبلوچستان بیشترین میزان باروری کل را در کشور به خود اختصاص داده اند. در سال ۱۴۰۰ پنج استان باروری بسیار پایین (کمتر از ۳/۱) و دو استان پایین (بین ۳۱/۱ تا ۵/۱) را تجربه کردند. در همین سال، ۲۰ استان نیز باروری کمتر از سطح جانشینی (۰۹/۲ تا ۵۱/۱) فرزند داشتند. تنها چهار استان سیستان وبلوچستان، خراسان جنوبی، یزد و خوزستان باروری بالاتر از سطح جانشینی را در سال ۱۴۰۰ به خود اختصاص دادند.

میزان باروری کل ایران در سال‌۱۴۰۰ اندکی افزایش‌یافته و این افزایش تحت‌تأثیر افزایش باروری اتباع خارجی بوده است. میزان باروری ایرانی در سال‌های‌۱۳۹۹ و ۱۴۰۰ مشابه یکدیگر (۶۵ /۱ فرزند) هستند. همه استان‌های کشور، کاهش میزان باروری کل را در پنج‌سال اخیر تجربه کرده‌اند. این کاهش در سال‌های‌۱۳۹۸ و ۱۳۹۹ به‌مراتب بیشتر از سال‌های‌۱۳۹۶ و ۱۳۹۷ بوده است؛ بنابراین می‌توان گفت کاهش میزان باروری کل در ایران پدیده‌ای فراگیر بوده است.

البته در تعدادی از استان‌ها، باروری در سال ۱۴۰۰ در مقایسه با سال‌۱۳۹۹ افزایش‌یافته است. در سال‌۱۴۰۰ استان‌هایی که پذیرای مهاجران خارجی بوده‌اند، افزایش کم باروری را در مقایسه با سال ۱۳۹۹ تجربه کردند. استان‌های یزد، البرز، سیستان‌و‌بلوچستان، تهران و اصفهان نمونه‌های بارز هستند.

میزان خام موالید (CBR) از تقسیم تعداد متولدین در یک سال معین به جمعیت میانه همان سال در هزار نفر به دست می‌آید. در سال ۱۳۹۶ میزان خام موالید کل کشور برابر ۱۸.۷ و برای جمعیت ایرانی ۱۸.۶ در هزار به دست آمده است. این شاخص با روندی کاهشی در سال ۱۴۰۰ به رقم ۱۴ در هزار برای جمعیت ایران و ۱۳.۳ برای جمعیت ایرانی رسیده است. بررسی استانی میزان خام موالید نشان می‌دهد در سال ۱۴۰۰ تعداد ۱۸ استان میزان خام موالید بالاتر از میانگین کشوری را تجربه کردند.

ولی باتوجه به اینکه درصد جمعیت در استان‌های با موالید پایین کمتر از جمعیت استان‌های با موالید بالا بوده، تأثیر میزان خام موالید این استان‌ها بر میزان خام موالید کل کشور کمتر بوده است؛ به عنوان مثال، استان‌های سیستان وبلوچستان و خراسان جنوبی که از لحاظ توسعه یافتگی در سطح پایینی قرار داشته اند، به مراتب میزان خام موالید بالاتری نسبت به استان های، گیلان، مازندران، البرز و ... نشان داده اند.