فضاهای شهری چند عملکردی

در سند «چشم انداز جهان شهر برکت و کرامت» موضوع «کالبد شهری» با ویژگی‌هایی همچون متوازن، نماد آبادانی، یکپارچه، روان و متصل بیان شده است. مجموعه این موارد به «شهرسازی پایدار» اشاره دارد که در راستای افزایش زیست پذیری در همه نقاط شهر و بهبود کیفیت زندگی شهری مطرح می‌شود.

شهرسازی پایدار، موضوعات شهر را از جنبه‌های مختلف اجتماعی (فرهنگ و عدالت)، ساختاری (زیر ساخت‌های شهری و فرم شهر)، حمل ونقل (راه‌ها و زیرساخت‌های ترافیکی) و منابع (انرژی، مواد غذایی، مصالح) پردازش می‌کند.

بالغ بر نیمی از جمعیت جهان، زندگی خود را در شهر‌ها سپری می‌کنند و این آمار روز به روز در حال افزایش است. فرم و منظر شهری مرتب تغییر می‌کند و گسترش عمودی و افقی دارد که با افزایش جمعیت شهری، نوعی تعارض برای شهر‌ها ایجاد می‌کند.

از سویی، رشد افقی شهر‌ها به دلایل بسیاری همچون افزایش گاز‌های گلخانه ای، از بین رفتن زمین‌های کشاورزی، از بین رفتن یکپارچگی و پیوستگی منظر، افزایش هزینه‌ها از منظر حمل ونقل و ساخت وساز‌ها و... اثرات زیست محیطی مخربی به دنبال دارد و از سوی دیگر، رشد عمودی، کاهش کیفیت زندگی افراد و بروز انواع پیامد‌های مخرب روحی را باعث می‌شود؛ لذا نگاه توسعه پایدار به متراکم شدن شهر‌ها منجر می‌شود.

یک فرم شهری پایدار باید از جنبه‌های کالبدی، اجتماعی و زیست محیطی مورد توجه باشد.

«فضا‌های شهری چندعملکردی» راهکاری برای افزایش کیفیت زندگی شهری در شهر‌های متراکم محسوب می‌شود که در آن، اهدافی مانند رفاه و عدالت اجتماعی، حفظ منابع طبیعی و محیط زیست، کارایی اقتصادی و حمل و نقل پایدار، مورد نظر هستند. رشد عمودی شهر‌ها کاهش کیفیت زندگی را به دنبال دارد و سبب آسیب پذیری شهر و افزایش تبعات روانی می‌شود.

بر این اساس اگر تقدم با «جای دادن شهروندان در شهر» باشد، حرکت به سمت تراکم بیشتر، کاهش سرانه فضای سبز و مراکز فعالیت و فضا‌های جمعی اجتناب ناپذیر است. اما آنچه سبب زیست پذیری یک شهر می‌شود، کیفیت زندگی شهروندان است. کیفیت زندگی شهری به امکان انجام فعالیت‌های انتخابی بستگی دارد.

فعالیت شهروندان به سه دسته «اجباری، انتخابی و اجتماعی» تقسیم می‌شود و هرچه امکان انجام فعالیت‌های انتخابی بیشتر باشد، کیفیت زندگی بهتر می‌شود. وقتی شهر به سمت افزایش تراکم می‌رود، بدون در نظر گرفتن سایر جنبه‌های پایداری شهری (جنبه‌های محیط زیستی و اجتماع) و نیاز به تسهیلات مربوط به طراحی شهری مانند ترکیب کاربری‌ها و فعالیت‌ها گزینه‌های متنوع حمل ونقل و فضا‌های لازم برای فعالیت‌های غیر ضروری (اختیاری، اجتماعی و تفریحی) کیفیت زندگی ساکنان کاهش می‌یابد.

کیفیت زندگی مفهومی چند وجهی است که نه تنها جنبه‌های مادی زندگی مثل سطح زندگی و دسترس بودن امکانات و زیر ساخت‌های اجتماعی و فیزیکی، بلکه جنبه‌های دیگری همچون سلامتی جسمی و روانی و فرصت‌های تفریحی و گذران اوقات فراغت را که مغفول مانده است، در بر‌ می‌گیرد؛ این امر در بستر طراحی فضا‌های شهری چند عملکردی تحقق می‌یابد.