حقیقت شرک

واژه شرک این‌گونه تعریف شده است: «شریک شدن در فعل و اراده به‌طور مستقل با چیز دیگر»، بنابراین شرک و اشراک یعنی شریک کردن. خداوند متعال در یک آیه شریفه از قول حضرت موسی (ع) می‌فرماید: «اشْدُدْ بِهِ أَزْرِی وَ أَشْرِکْهُ فِی أَمْرِی؛ به‌واسطه برادرم، پشتم را محکم گردان و در کار‌های من، او را شریک و سهیم بفرما». (سوره طه؛ آیات ۳۱/۳۲).

پس شریک به معنای فردی است که در کارى یا در چیزى با دیگرى سهیم باشد که برای خدای‌تعالی در مُلک و سلطنت عالم هستی، هیچ‌فردی شریک و سهیم نیست: «وَ لَمْ یَکُنْ لَهُ شَرِیکٌ فِی الْمُلْکِ». (سوره فرقان، آیه ۲). یعنی در حکومت و تدبیر عالم، شریکى نداشته است، پس همان‌گونه که گفته شد، مراد از شریک در این آیه شریفه الهی، شخصی است که به‌طور مستقل در تدبیر و حاکمیت عالم با خداوند سهیم باشد، وگرنه خدای‌تعالی براى تدبیر عالم، واسطه‏‌هایی از فرشته و غیر آن آفریده است که هریک از آن‌ها وظایفی را به‌عهده دارند.

اقسام شرک‏

درباره اقسام شرک سخن بسیار گفته شده است و هریک به جهتی از جهات آن را بیان کرده‌اند. شرک به این اقسام، تقسیم بندی شده است: شرک در خالقیت، شرک در تدبیر و حکومت، شرک در عبادت، شرک خفی (پنهان)، شرک جلی (آشکار)، شرک در ربوبیت و شرک در عبودیت که از همه این‌ها شرک در ربوبیت و عبودیت، بیشتر از همه محل توجه قرار گرفته است. شرک در ربوبیت، کفر‌آور است و هرکه به این نوع شرک معتقد باشد و در ربوبیت برای خدای‌تعالی شریک قرار دهد، کافر است.

این نوع شریک قرار دادن، بدترین و شنیع‌ترین نوع شرک است که اعتقاد به آن، ظلمی عظیم برای انسان است. جناب لقمان (ع) در سفارش خود به فرزندش فرمود: «یا بُنَیَّ لا تُشْرِکْ بِاللهِ إِنَّ الشِّرْکَ لَظُلْمٌ عَظیم‏». (لقمان/۱۳). این نوع شریک قرار دادن برای خدای‌تعالی، شرک در ربوبیت است.

شرک در عبادت: اگر عبادت کردن هر چیزی بدون اذن الهی باشد، شرک در عبادت خواهد بود و هرکه چنین عبادتی را انجام دهد، مشرک و کافر خواهد بود. اما اگر عبادت غیر خدای‌تعالی به اذن خدای‌تعالی باشد، این نوع عبادت عین عبادت خدای‌تعالی است که اگر از آن سر باز زده شود، کفر خواهد بود، چنان‌که خدای‌تعالی فرمان داد بر آدم سجده کنید. همه سجده کردند الا ابلیس که می‌فرماید: «کان من الکافرین»؛ یعنی او از کافران بود: «وَ إِذْ قُلْنا لِلْمَلائِکَه اسْجُدُوا لِآدَمَ فَسَجَدُوا إِلاَّ إِبْلیسَ أَبى‏ وَ اسْتَکْبَرَ وَ کانَ مِنَ الْکافِرین‏». (سوره بقره، آیه ۳۴). پس در شرک عبادی مصحح و آنچه موجب می‌شود عبادت صحیح باشد، اذن الهی است. تا اذن نباشد، هر عملی محکوم به شرک خواهد بود.

خدای‌تعالی به عیسی (ع) می‌فرماید: «وَ إِذْ قالَ ا... یا عیسَى ابْنَ مَرْیَمَ أَ أَنْتَ قُلْتَ لِلنَّاسِ اتَّخِذُونی‏ وَ أُمِّیَ إِلهَیْنِ مِنْ دُونِ ا‏...؟» (سوره مائده، آیه ۱۱۶؛ آیا تو به مردم گفتی مرا و مادرم را به‌عنوان خدا قبول کنید، بدون اینکه اذنی از ناحیه خدا داشته باشید؟»، بنابراین برخی مفاهیم و حقایق در قرآن کریم وجود دارد که تنها اختصاص به حق‌تعالی دارد و به هیچ فردی اذنی برای آن داده نشده است؛ مثلا خداوند در قرآن مجید می‌فرماید: «أَنَّ الْقُوَّه لِلهِ جَمِیعاً؛ مؤثر در نیرو و قدرت فقط خدای‌تعالی است و مخصوص اوست». (سوره بقره، آیه ۱۶۵).

یعنی هیچ فردی نمی‌تواند نیرو و قدرت را به دیگری افاضه کند جز خدای‌تعالی یا در آیه‌ای دیگر می‌فرماید: «فَإِنَّ الْعِزَّه لِلهِ جَمِیعاً». (سوره نسا، آیه ۱۳۹). عزت نیز همانند قدرت، تنها از ناحیه خدای‌تعالی افاضه می‌شود و هیچ شخصی در ارائه عزت و افاضه آن با خدای‌تعالی شریک نیست.

پس اگر فردی گمان کند که غیر خدای‌تعالی عزت می‌بخشد، برای خدای‌تعالی شریک قائل شده است و محکوم به کفر خواهد بود و همچنین در آیه‌ای دیگر آمده است: «إِنَّ الَّذِینَ تَدْعُونَ مِنْ دُونِ ا... عِبادٌ أَمْثالُکُمْ؛ کسانی را که غیر از خدا می‌خوانید [و پرستش می‌کنید]، بندگانی همچون خود شما هستند» و نیز می‌فرماید: «وَ الَّذِینَ تَدْعُونَ مِنْ دُونِهِ لا یَسْتَطِیعُونَ نَصْرَکُمْ وَ لا أَنْفُسَهُمْ یَنْصُرُونَ؛ و همچنین: «وَ الَّذِینَ یَدْعُونَ مِنْ دُونِ ا... لا یَخْلُقُونَ شَیْئاً وَ هُمْ یُخْلَقُونَ». (سوره نحل، آیه ۲۰) و صد‌ها آیه نظیر این‌ها که همه در رد معبود‌هایی است که بدون اذن الهی، آن‌ها را معبود خود ساخته‌اند و عبادت می‌کنند.

بنابراین، چون خالق و مدبر تمام موجودات خداست و معبود همه عالم اوست، پس باید او اذن دهد که چه چیز را عبادت کنیم و چه چیزی قابل اطاعت و عبادت نیست و اگر چیزی را که او اذن دهد به عبادت، پرستش نشود، عین کفر است؛ چنا‌ن‌که شیطان عمل کرد و خدای‌تعالی فرمان اطاعت از رسول خدا (ص) را به همه مؤمنان صادرکرده است: «قلْ أَطیعُوا ا... وَ الرَّسُولَ فَإِنْ تَوَلَّوْا فَإِنَّ ا... لا یُحِبُّ الْکافِرین‏». (سوره آل‌عمران، آیه ۳۲) و همچنین فرموده است: «یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا أَطیعُوا ا... وَ أَطیعُوا الرَّسُولَ وَ أُولِی الْأَمْرِ مِنْکُم‏». (سوره نسا، آیه ۵۹). پس هرکه از فرمان و اطاعت رسول (ص) سر باز زند، چون خدای‌تعالی فرمان به اطاعت ایشان داده است، گویا فرمان الهی را اطاعت نکرده است و محکوم به کفر خواهد بود.