کتیبه «نادری» کلات خراسان رضوی در فهرست آثار ملّی ایران ثبت شد (۱۳ آذر ۱۴۰۲)

به گزارش شهرآرانیوز، محمود طغرایی افزود: کتیبه نادری، سنگ‌نوشته‌ای باستانی به زبان ترکی‌خراسانی است که در مدخل ورودی اصلی قدیم شهر کلات نادر معروف به دربند «ارغونشاه» در فاصله ۱۰۰ متری برج ارغونشاه در ارتفاع ۱۵ متری از کف رودخانه ژرف‌رود، حجاری شده است.

وی ادامه داد: این کتیبه به دستور نادرشاه افشار در تاریخ ۱۱۵۵ هجری، در ۲۴ بیت و به خط نستعلیق نگاشته شده است تا رهگذران بتوانند از فاصله دور آن را ببینند.

رئیس اداره ثبت و حریم آثار تاریخی اداره کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی خراسان رضوی بیان کرد: بدین منظور ابتدا چارچوبی از «اسلیمی» را تراشیده‌اند و ختایی‌های (طرح به شکل گل) یکسان متشکل از گل‌های پنج‌پَر تمام کتیبه را احاطه کرده است، سپس در میان این چارچوب، قاب‌بندی محرابی شکل را حجاری و متن کتیبه را در آن نگاشته‌اند.

وی افزود: فضای میان طاق محراب (سرلوحه) و قاب پیرامون را با اسلیمی‌های دهان اژدری پر کرده و پیرامون قاب محرابی را نیز با گل‌های لاله شاه عباسی زینت داده‌اند.

موسوی گفت: به نظر می‌رسد پس از کنده‌کاری کتیبه می‌خواسته‌اند در پایین آن چیز دیگری نیز به این کتیبه بیفزایند که هرگز کامل نشده است و تنها سطح صخره را صاف کرده‌اند.

رئیس اداره ثبت و حریم آثار تاریخی اداره کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی خراسان رضوی بیان کرد: این کتیبه با عبارت "و هو الأعلی/ بسم الله الرحمن الرحیم" آغاز می‌شود و عبارات قصیده در چهار ردیف عرضی و ۱۲ ردیف طولی تنظیم شده‌اند.

وی ادامه داد: موضوع این کتیبه، مشتمل بر شعری از گلبن افشار، از شاعران گمنام دربار نادر است که به مدح و ثنای خداوندگار و پیامبر اسلام(ص) و نادرشاه می‌پردازد.

موسوی اظهار کرد: بیت نخست این قصیده به زبان فارسی است و مابقی آن به زبان تُرکی خراسانی است. باید توجه داشت که امروزه برخی از کلمات کتیبه محو شده است.

متن کتیبه به این شرح است:

و هو الأعلی بسم الله الرحمن الرحیم

ابتدا حمد خدای احد و فرد و قدیم

قادر لَمیَزَل و عالم دانا و حکیم

او کی بو کون و مکانی یارادوب قدرتدن

او کی بو بحر و بری خلق ایدوب شوکتدن

ایکی عالمده اودور بنده لره یاور و یار

حکمتدن نور بنده لره هر آثار

خلق عالمی هامی محتاج دور او درگاهه

او رورب نور و ضیا کوکب و مهر ماهه

حمد حق دن سوره الدی قلم نورافشان

به ثنا گستری ختم رسل فخر جهان

بنبهاشم او احمد و محمود صفات

کیم خدان اوله دایم که سلام و صلوات

آل اصحا بنه هم رحمت بسیار اوله

اله حق یاوری هر کیم اولاره یار اوله

حمد حق نعت نبی دن سوده با صدق زبان

فرض دور بنده لره مدح شهنشاه جهان

او شهنشاه فلک مرتبه چرخ سریر

شاه نادر که آدی تک او نا یوق مثل و نظیر

دیمک اولماز بو شهنشاه که اولا پیغمبر

یا مقرب ملکی دور اولوب از نوع بشر

لیک، چون قدرت حق ظاهر ایووب بیش از بیش

نظر حق اونا هر کیمه دیمه حق دیمیش

نسبت ایله شرف و فخر اوجاق تیمور

حسب ایله به جهان شاه شهان دور مشهور

مصطفی خلقت و عیسی دم و یوسف طلعت

بوعلی دانش و حاتم کف و لقمان حکمت

قابلیت له اونا وردی خداوند کریم

تاج و تخت شهی و عدل و کرم خلق عظیم

هر شرافت که دیم شاه شهان دور کامل

مرحمتدن اونون الطاف خدا دور شامل

اعتقادی بیویور او شه پاکیزه نهاد

باقلیمیش صدق خداوند ایدر بو بیله یاد

ایله گرمز بیله اقبال به فضل و تدبیر

اوله بیلمز بیله اقبال به فضل و تدبیر

سن ویروب سن اونا بو سلطنت و تخت و سپاه

سن ویروب سن اونا تاج و کمر و فر و کلاه

دولتیم حافظی سنسن سنه دیر اومیدیم

من سنه با غلامیشام صدق بودور تاییدیم

دولتیم منکرینی سن ایله دین خوار و ذلیل

دشمنیم کورلوقینه یاور اول‌ای رب جلیل.

چون که صدقی بیله دور حقنه از روی یقین

بو سبب دن اونا الطاف خدا اولدی معین

النی دوتدی خداوند جهان قدرت دن

کامیاب ایتدی اونی معدلت و شوکتدن

بخت و اقبال ایله هیچ کیم بیله اولمز باقی

گون کیمی دولتینه عالم روشن طاقی

شاخ گل نشو نما بولسه نم فیضدن

که بو اشعار اولوب مدح سرا گلبندن

رئیس اداره ثبت و حریم آثار تاریخی اداره کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی خراسان رضوی بیان کرد: این اثر بسیار ارزشمند به عنوان یک سند تاریخی فوق العاده از نظر شناخت تاریخ فرهنگی خطه کلات نادری قابل توجه است.

موسوی افزود: همچنین اشعار موجود در آن بخش مهمی از ادبیات ترکی خراسانی در قلمرو ایران دوره افشاری را نیز نشان می‌دهد و از منظر تاریخ هنر نگارش خط و خوشنویسی و به‌کارگیری هنر طراحی نقوش اسلیمی نیز از اهمیت زیادی برخوردار است.

هم‌اکنون خراسان رضوی بیش از ۲ هزارو ۷۰۰ اثر تاریخی ثبت شده در فهرست آثار ملّی دارد.

در ادامه حتما بخوانید ثبت جهانی توس به کجا رسید؟