به دنبال خیر

یکی از ابواب و کلماتی که در مورد نماز مطرح می‌شود، کلمه تعقیبات است. مرحوم آیت‌ا... خویی، از مراجع بزرگ شیعه، در مورد این امر می‌گوید: تعقیب عبارت است از اینکه نمازگزار پس از ادای نماز به دعا، ذکر، تلاوت قرآن و اموری از این قبیل همچون تفکر در عظمت خداوند و گریه از ترس او به‌خاطر اشتیاق به او، بپردازد که از سنت‌های تأکیدشده است و منافعش در دین و دنیا زیاد است. تعقیب و تعقیبات در لغت، به‌معنای دنبال کردن، از پی چیزی رفتن یا دنبال امری یا کسی را گرفتن است و نمازگزار درواقع با انجام اعمال عبادی از پی نماز خود می‌رود و نماز را رها نمی‌کند و آن را تعقیب می‌کند.

همچنین آیت‌ا... جوادی‌آملی در کتاب راز‌های نماز در این باره می‌گوید: شاید از این‌رو خداى سبحان فرموده است فاذا فرغت فانصب والى ربک فارغب؛ چون فراغت یافتى، به طاعت کوش و با اشتیاق به‌سوى پروردگارت روى آور؛ یعنى آن‌گاه که از نماز خویش بنا به احتمالى فارغ شدى، بر ادامه عبادت به تعقیبات آن بکوش و باید شوق و رغبت تو تنها به خداوند باشد، نه به غیر او.
از این‌رو مسعده‌بن‌صدقه از امام‌باقر (ع) روایت کرده است که درباره آیه فاذا فرغت فانصب... فرمود: فاذا قضیت الصلاه... فانصب فى الدعاء.
یعنى هنگامى که نمازت به پایان رسید، به نیایش بکوش.

در مورد اینکه انسان حاجات خود را از خداوند بخواهد، روایات زیادی آمده است. در روایتی دیدم که فرمود بنده‌ای که نماز می‌خواند و چیزی از خدا نمی‌خواهد، نمازش به سرش کوبیده می‌شود؛ چراکه خداوند می‌گوید تویی که به من نیاز داری و حالا که طاعت من را به‌جا آورده‌ای، باید از من حاجتت را بخواهی!
امام‌صادق (ع) می‌فرمایند: خداوند نماز را در بهترین زمان‌ها واجب کرده است، پس حاجت‌های خود را بعد از نماز‌های واجب از خدا بخواهید.

همچنین معروف است که هر نمازگزار دعای مستجابی بعد از نماز خود دارد که پیامبر اعظم (ص) فرمودند: «مَنْ أَدَّى لِلَّهِ مَکْتُوبَه فَلَهُ فِی أَثَرِهَا دَعْوَه مُسْتَجَابَه: هر نمازگزار پس از هر نماز واجبی، دعایی مستجاب دارد». (وسائل‌الشیعه، ج‏۶، ص۴۳۲، ح یک).

در ادامه حتما بخوانید حقیقت تکبیر ابتدای نماز

امیرالمؤمنین علی (ع) نیز در مورد فضیلت تعقیبات می‌فرمایند: «من جلس فى مصلاه ثانیا رجلیه یذکر ا... - تبارک‌ا... و تعالى- و کل‌ا... - عزوجل- به ملکا یقول: ازدد شرفا تکتب لک الحسنات و تمحى عنک السیئات و تبنى لک الدرجات حتى ینصرف: فردی که در جایگاه نمازش بنشیند و به ذکر خداى تعالى و تعقیبات بپردازد، خداوند فرشته اى را مأمور مى کند که به وی مى گوید: اى نمازگزارى که مشغول دعا هستى، بر شرف و کرامت و فضیلت خود بیفزا (یعنى بیشتر و زیادتر دعا کن) که براى تو حسنات ثبت مى شود و سیئات و بدی‌هایت محو مى شود و درجات تو افزون مى گردد و این گفتگو ادامه دارد تا وقتى که او از دعا و تعقیباتش فارغ شود». (دعائم‌الاسلام، ج یک، ص ۱۶۵).

البته در مورد تعقیبات واردشده و حکمت تعقیبات نماز، زیاد می‌توان صحبت کرد که این تعقیبات، تکمیل‌کننده نقایص نماز ماست و دیگر اینکه تنها کسی که عاشق نماز و مخاطب نماز است و به‌راستی معنای آن را دریافته است، اهل تعقیبات است؛ ولو به یک سجده شکر یا زمزمه تسبیحات حضرت زهرا (س) یا خواندن آیت‌الکرسی یا آیات دیگری که خیلی سفارش شده است؛ مثل مهمانی که وقتی دارد از منزل شما می‌رود، چون برایتان عزیز است، چند قدمی او را بدرقه می‌کنید. این بدرقه کردن در مورد نماز، همین تعقیبات است.