تأخیر بیست‌ساله در روند ثبت جهانی توس به‌خاطر دکل‌های برق فشارقوی

به گزارش شهرآرانیوز؛ یک‌به‌یک قد علم کرده‌اند؛ بزرگ و بلندقامت. غول‌های بزرگ آهنی که قرار بود جریان برق را بین دو کشور ایران و ترکمنستان عبور دهند، حالا دیگر بیش از بیست سال است پرونده ثبت جهانی یک بنای تاریخی و فرهنگی با قدمت چندهزارساله را به خطر انداخته‌اند.

ظاهرا کاری از دست مسئولان شهری و حتی استانی برنمی‌آید و باید اراده‌ای ملی برای حل معضل تعبیه و استقرار دکل‌های برق پشت آرامگاه فردوسی وارد عمل شود؛ دکل‌های برقی که اگرچه تعدادشان زیاد نیست، گویا آن‌قدر قدرت دارند که حالا، هم پرونده ثبت جهانی توس را به مخاطره بیندازند و هم یک هویت اصیل و تاریخی ملی و حتی بین‌المللی ما را نشانه بگیرند.

حتی متولیان حوزه میراث‌فرهنگی استان هم نمی‌دانند چطور شد که پیمانکار و مشاور وقت، مسیر تعبیه این دکل‌ها را از راه راست خود در پشت آرامگاه منحرف کرد و با تعریف یک مسیر جدید و البته کج و راست، مکان استقرار این دکل‌ها را درست در نزدیکی تپه‌های گچی و در معرض دید بنای آرامگاه قرار داد.

در ادامه حتما بخوانید بیش از ۹۰ درصد میراث ملی ایران «حریم» ندارد

اراده آهنین برای ثبت نشدن یک میراث جهانی!

قصه وجود دکل‌های برق در حوالی بنای آرامگاه فردوسی شاید به حدود دو دهه پیش برگردد. اوایل سال ۸۵ بود که با هدف انتقال انرژی برق از سرخس به کشور ترکمنستان، دکل‌های فشارقوی برق در حریم آرامگاه فردوسی و شهر تاریخی توس نصب شد. این اتفاق اگرچه در همان تاریخ، اعتراض قطب فردوسی شناسی دانشگاه فردوسی مشهد، میراث فرهنگی استان، نمایندگان مشهدوکلات در مجلس شورای اسلامی و رسانه‌ها را درپی داشت.

 این گلایه‌ها به جایی نرسید تااینکه تیرماه سال ۸۵ سیاوش صابری، معاون وقت حفظ و احیای آثار تاریخی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان رضوی، گفت: «برای حفظ حریم شهر تاریخی توس، ضروری است دکل‌های شمال شهر تابران با شعاع حداقل ۶ هزارو ۴۰۰ متر از مرکز این شهر یعنی بنای هارونیه، حداقل ۵ هزارو ۲۰۰ متر از آرامگاه فردوسی به سمت شمال جابه جا شود. براساس نتایج به دست آمده از عملیات و تحقیقات میدانی انجام شده، مسئولان شرکت برق استان پس از بحث‌های کارشناسی، موضوع را برای رفع مشکل به وزارت نیرو منعکس کرده اند».   

گله میراث فرهنگی

کش‌وقوس‌ها و اظهارنظر‌ها برای برچیده شدن این معضل بزرگ ادامه داشت تااینکه سیزده سال بعد در اردیبهشت ۹۸ احسان زهره‌وندی، مسئول وقت پایگاه میراث‌فرهنگی توس، با ابراز گلایه از وضعیت نابسامان محوطه تاریخی توس، اظهار کرد: سال‌هاست قصد برداشتن دکل‌های کاشته‌شده در حریم آرامگاه فردوسی وجود دارد، اما انگار هنوز هیچ قدمی برایش برداشته نشده است. اما چه شده است که امروز بعد از گذشت هجده سال از طرح موضوع جابه‌جایی دکل‌های برق در محدوده توس، هنوز این دکل‌ها استوار و برقرار سرجایشان مانده‌اند و بر ماندنشان هم اصرار می‌ورزند؟

مسیر تعبیه دکل ها، بدون استعلام از میراث بود

«بر اساس مستندات موجود در همان زمانی که قرار بود دکل‌های برق پشت آرامگاه نصب شوند، اداره کل میراث فرهنگی مکاتبات فراوانی انجام داد و دلایل انجام آن مکاتبات هم این بود که مسیر استقرار دکل‌ها از میراث، استعلام نشده بود». این عبارات، مهم‌ترین دلیلی است که مدیر پایگاه فرهنگی توس درباره ثبت جهانی نشدن این بنا در گفتگو با خبرنگار ما به آن اشاره می‌کند و‌ می‌گوید: در آن مکاتبات ما به عنوان مسئولان میراث فرهنگی بار‌ها تأکید کرده بودیم که اگر این دکل‌ها به جای حرکت از مسیر جنوبی تپه‌های پشت آرامگاه، از ناحیه شمالی حرکت می‌کرد، از منظر زیبایی بصری توس دور می‌شد.   

احسان رحمانیان ادامه می‌دهد: استقرار دکل‌ها در مسیر جنوبی چندین مشکل ایجاد کرده است؛ نخست اینکه دکل‌ها در مسیر حریم بصری توس قرار دارند؛ بدین معنا که با استقرار در این ناحیه، ضوابط حریم منظری توس عملا زیرپا گذاشته شده است. دومین موضوع به گواه مستندات، معضلاتی است که پرونده ثبت موقت جهانی توس را در همان زمان با مشکل مواجه کرد. در همان ایام طی بازدید هیئت مربوط، وجود همین دکل‌ها که یکی از آن‌ها مستقیم مانند شاخی بالای آرامگاه فردوسی تعبیه شده است، پرونده ثبت جهانی توس را به تعویق انداخت.   

وی می‌گوید: مسیر دکل‌ها را اگر از نزدیک پی بگیریم، متوجه می‌شویم که این غول‌های آهنین در نزدیکی آرامگاه، مسیر مستقیم خود را از دست می‌دهند؛ بدین معنا که خط به نزدیکی آرامگاه که‌ می‌رسد، به جای اینکه حرکت مستقیم خود را طی کند، مسیر را به بیراهه رفته، اریب می‌شود، به آرامگاه نزدیک می‌شود و دوباره بعد از آرامگاه در مسیر مستقیم خود قرار می‌گیرد.   

مدیر پایگاه فرهنگی توس اظهار می‌کند: در سال ۸۴ تا ۸۵ گفته می‌شد هزینه استقرار هر دکل، ۳۰۰ میلیون تومان است. همان زمان قرار شد برای جابه جایی ۹ دکل حدود ۳ میلیارد تومان هزینه شود تا هم روند ثبت جهانی توس ادامه یابد، هم مسیر انتقال برق اجرا شود، اما متأسفانه در آن سال، موضوع جابه جایی ازسوی شرکت برق، منوط به وارد عمل شدن وزارتخانه شد و این مسائل بر زمین ماند.   

رحمانیان می‌افزاید: در آن زمان همه حرف ما این بود که دکل‌ها مسیر مستقیم خود را برای استقرار طی کنند. نکته جالب اینجاست که اگر دکل‌ها مسیر مستقیم خود را طی می‌کردند، هم یک دکل از تعدادشان کم می‌شد و هم مسیر تعبیه شان از پشت تپه‌های حوالی آرامگاه می‌گذشت و خللی به زیبایی بصری و ثبت جهانی توس هم وارد نمی‌شد.   

وی با بیان اینکه هم اکنون ۹ دکل در محدوده توس وجود دارد که زیبایی بصری و محدوده تاریخی این محدوده را نشانه گرفته اند و باید جابه جا شوند، اظهار می‌کند: در حال حاضر پیگیری جدیدی نشده است، اما موضوعات مهم درباره ثبت جهانی توس، هم جابه جایی دکل هاست و هم طرح تفصیلی توس است که هنوز تعیین تکلیف نشده است. حل این مسائل نیاز به مطالبه جدی و همه جانبه همه در سطح ملی دارد و خارج از توان متولیان شهری و استانی است.   

در ادامه حتما بخوانید روزگار تلخ یک سازه تاریخی در مشهد| آسیاب «کنه‌بیست» خراب است و میراث‌فرهنگی خواب

متولی اصلی، میراث فرهنگی استان است

اما بزرگ‌ترین مانع برای جابه جایی دکل‌های برق چیست؟ چه چالش هایی، جابه جایی دکل‌های برق پشت آرامگاه را به تعویق انداخته است؟ هزینه جابه جایی دکل‌ها چقدر است و بالاخره دستگاه خاطی برای بروز این معضل بزرگ چه ارگانی است؟ همه این‌ها سؤالاتی است که حسین محمودی، مدیرعامل شرکت برق منطقه‌ای خراسان، در گفتگو با خبرنگار ما به آن‌ها پاسخ داده است.

چرا تاکنون دکل‌های برق محدوده آرامگاه فردوسی با همه مشکلاتی که ایجاد کرده اند، جابه جا نشده اند؟

پس از انجام مکاتبات لازم با همه سازمان‌های مربوط ازجمله میراث فرهنگی و گردشگری (در سال ۸۳) و همچنین انتشار آگهی مسیر خط در روزنامه‌های کثیرالانتشار، دکل‌ها را به عنوان یک پروژه ملی، سازمان توسعه برق ایران برای تبادل برق بین ایران و ترکمنستان احداث کرد. مطابق اعلام سازمان توسعه برق ایران، ظاهرا در زمان اجرای پروژه، مسئولان سازمان میراث فرهنگی اخطاری درباره ورود به حریم میراث فرهنگی فردوسی نداده اند.

با وجود طرح شکایت در سال ۱۳۸۸ از طرف سازمان میراث فرهنگی به دلیل کامل بودن مستندات شرکت برق منطقه‌ای خراسان و سازمان توسعه برق ایران در بازرسی دادسرای عمومی و انقلاب مجتمع قضایی امام خمینی (ره) دادگستری شهرستان مشهد تبرئه شدند، با این حال به دلیل اهمیت موضوع، شرکت برق منطقه‌ای خراسان آمادگی خود را برای حل مشکل حریم اعلام کرد و با استفاده از مشاور ذی صلاح و انجام بررسی‌های جامع، پنج گزینه ممکن برای جابه جایی مسیر خط پیشنهاد داد و در جلسات متعدد با محوریت معاونت وقت امور عمرانی استانداری خراسان رضوی، قرار شد سازمان میراث فرهنگی و گردشگری خراسان رضوی ضمن انتخاب گزینه مناسب برای پیگیری تأمین اعتبار و پیش بینی منابع لازم برای اجرای گزینه مدنظر آن سازمان، اقدام لازم را انجام دهد؛ البته تاکنون در این زمینه اقدامی انجام نشده است.

چند دکل در حوالی آرامگاه فردوسی باید جابه جا شود؟

مطابق اعلام سازمان میراث فرهنگی و گردشگری خراسان در نامه به تاریخ ۲ مرداد ۱۳۹۱ حریم بصری شهر تاریخی توس، دایره‌ای به شعاع ۹ کیلومتر است که لازم است برای رعایت حریم مذکور، موقعیت حداقل پنجاه دکل جابه جا و ۲۸ کیلومتر مسیر خط جدید احداث شود.

میزان اعتبار لازم برای جابه جایی چقدر است؟

مطابق نظر سازمان میراث فرهنگی و گردشگری (سال ۹۲)، حدود ۶۰۰ میلیارد تومان اعتبار و نقدینگی برای جابه جایی مسیر خط به طول ۲۸ کیلومتر مورد نیاز است.

گفته می ‎شود وجود این دکل‌ها روی سلامت انسان آثار منفی می‌گذارد، ضرورت وجود این دکل‌ها چیست؟

با توجه به لزوم تأمین برق پایدار و مطمئن، احداث شبکه‌های فشارقوی، ضروری است، با این حال در زمان احداث خطوط فشارقوی بی تردید فاصله و حریم مجاز با تأسیسات و مناطق مسکونی لحاظ می‌شود و درکل، همه شبکه‌های فشارقوی با رعایت تمام استاندارد‌های فنی و زیست محیطی احداث می‌شوند.

چه اقداماتی برای جابه جایی این دکل‌ها در دستورکار شرکت برق است؟

با توجه به گذشت بیش از دوازده سال از طرح‌ها و گزینه‌های مختلف برای جابه جایی مسیر خط، لازم است درصورت تأمین اعتبار و نقدینگی موردنیاز توسط سازمان میراث فرهنگی وگردشگری، اقدامات لازم برای مسیریابی جدید مسیر خط صورت گیرد و پس از تأیید سازمان میراث فرهنگی و گردشگری، برای جابه جایی مسیر خط اقدام شود.