گزارش اتاق بازرگانی از اثرات فیلترینگ بر کسب‌وکارهای اینترنتی

به گزارش شهرآرانیوز؛ گزارش مرکز پژوهش‌های اتاق بازرگانی حاکی از آن است که فروش و درآمد کسب‌وکار‌های اینترنتی، به‌ویژه آن دسته که به شبکه‌های اجتماعی خارجی متکی بودند، افت قابل‌توجهی کرده است. براساس این گزارش، فروش آنلاین این کسب‌وکار‌ها به‌طور متوسط ماهانه حدود ۳۹ همت کاهش یافته است.

بخش نخست این گزارش ابعاد تحقیق شامل معرفی اینترنت و شبکه‌های اجتماعی در ایران، سیاست‌های فیلترینگ و سانسور اینترنت در جهان و ایران و طبقه‌بندی کسب‌و‌کار‌های اینترنتی در ایران را معرفی کرده و در بخش دوم آن ضمن استخراج داده‌های پرسشنامه‌ای و تحلیل آنها، اثر سیاست سانسور و فیلترینگ اینترنت بر درآمد کسب‌وکار‌های اینترنتی در سال ۱۴۰۱ براساس ۳ روش آماری پرکاربرد در این زمینه محاسبه شده است.

مطابق گزارش سال ۱۴۰۱ دیتاک، شبکه‌های اجتماعی غیربومی همچنان بر فضای مجازی ایران تسلط دارند. تلگرام با ۶۱ میلیون کاربر فعال در صدر قرار دارد و پس‌ازآن اینستاگرام با ۴۶ میلیون و ایکس (توییتر سابق) با ۴ میلیون کاربر قرار دارند. میان شبکه‌های اجتماعی بومی، روبیکا با ۳۹ میلیون کاربر بیشترین سهم را به خود اختصاص داده است.

سانسور اینترنت در ایران با روش‌های مختلفی مانند مسدودسازی، فیلترینگ و قطع کامل اینترنت انجام می‌شود. گزارش ۲۰۲۳ ماستر و گارمن نشان می‌دهد ایران در کنار چین، بالاترین سطح سانسور اینترنت را دارد و از تمامی روش‌های فیلترینگ ازجمله فیلترینگ DNS، کلمات کلیدی و محدودسازی پهنای باند استفاده می‌کند. همچنین گزارش جهانی سانسور اینترنت سال ۲۰۲۳ ایران را در کنار کره شمالی و چین کشور‌های دارای بالاترین سطح سانسور معرفی کرده است.

گزارش آزمایشگاه داده و حکمرانی نشان می‌دهد بازار خریدوفروش VPN در ایران رونق چشمگیری دارد؛ به‌طوری که دست‌کم ۳۰ درصد کاربران ایرانی ماهانه تا ۱۵۰ هزار تومان را صرف خرید یا تمدید اشتراک VPN می‌کنند. باتوجه‌به تعداد بالای کاربران اینترنت در کشور، گردش مالی سالانه این بازار به بیش از ۵ هزار میلیارد تومان می‌رسد.

استفاده از VPN فقط مختص تحصیل‌کرده‌ها نیست. آمار یکانت نشان می‌دهد حتی نوجوانان ۱۵ تا ۱۷ ساله و افرادی با تحصیلات ابتدایی نیز به میزان قابل‌توجهی از VPN استفاده می‌کنند. ۹۷ درصد گروه سنی ۱۵ تا ۱۷ سال و ۶۳ درصد کاربران با تحصیلات ابتدایی از فیلترشکن استفاده می‌کنند.

درعین‌حال، طرح صیانت که با هدف تنظیم مقررات فضای مجازی ارائه شده، مخالفان و موافقان بسیاری دارد. مخالفان معتقدند این طرح منجر به قطع کامل دسترسی به اینترنت جهانی و آسیب جدی به کسب‌وکار‌ها خواهد شد. در مقابل، موافقان بر این باورند که هدف این طرح حفاظت از اطلاعات کاربران است و محدودیتی در دسترسی به اینترنت ایجاد نخواهد کرد.

جالب است که اجرای طرح اینترنت طبقاتی نیز در دستور کار قرار گرفته است. براساس این طرح، برخی گروه‌ها مانند گردشگران خارجی، اساتید دانشگاه و مقامات ارشد به اینترنت بدون محدودیت دسترسی خواهند داشت.

کسب‌وکار‌های اینترنتی در ایران به ۳ دسته اصلی تقسیم می‌شوند: کسب‌وکار‌های کوچک بدون نماد اعتماد الکترونیکی (اینماد)، کسب‌وکار‌های کوچک دارای نماد اعتماد بدون ستاره و کسب‌وکار‌های دارای نماد اعتماد الکترونیکی با ستاره. براساس برآوردها، پایان سال ۱۴۰۱ حدود ۴۷۰ هزار کسب‌وکار اینترنتی در کشور فعال بوده‌اند که از این تعداد، فقط ۱۴۰ هزار و ۹۹۰ کسب‌وکار نماد اعتماد ستاره‌دار داشتند.

بیش از ۶۵ درصد کسب‌وکار‌های دارای نماد اعتماد الکترونیکی در حوزه فروش کالا فعال هستند. فروشگاه‌های تخصصی پوشاک و لوازم منزل با بیشترین سهم (۲۰ درصد)، محبوب‌ترین حوزه فعالیت شناخته می‌شوند. حدود ۳۳ درصد این کسب‌وکار‌ها صرفاً در حوزه ارائه خدمات فعالیت می‌کنند. خدمات فناوری اطلاعات با ۸ درصد، در رتبه بعدی قرار دارد. فقط ۲ درصد کسب‌وکار‌ها در هر ۲ حوزه کالا و خدمات فعال‌اند.

تقریباً ۴۰ درصد کسب‌وکار‌های اینترنتی از شبکه‌های اجتماعی برای فروش محصولات و خدمات خود استفاده می‌کنند. اینستاگرام با ۵۵ درصد، محبوب‌ترین شبکه اجتماعی بین کسب‌وکار‌های اینترنتی است. پس‌ازآن، تلگرام (۴۱ درصد)، واتس‌اپ (۳۷ درصد)، ایتا، روبیکا، بله و سروش پلاس در رتبه‌های بعدی قرار دارند.

گزارش‌های مختلف نشان می‌دهند اعمال محدودیت‌ها و قطع اینترنت از شهریور ۱۴۰۱، خسارات سنگینی به کسب‌وکار‌های مختلف وارد کرده است. براساس گزارش پایگاه داده باز ایران، فیلترینگ گسترده اینترنت در سال ۱۴۰۳ به اقتصاد دیجیتال کشور آسیب قابل‌توجهی زده است. این گزارش با استفاده از داده‌های موجود، ۳ سناریو مختلف را برای تخمین میزان این خسارت در نظر گرفته است:

با استفاده از این داده‌ها و سناریو‌های مختلف، گزارش پایگاه داده باز ایران تخمین زده است فیلترینگ اینترنت در سال ۱۴۰۱ به‌طور متوسط ماهانه حدود ۳۹ هزار میلیارد و ۲۰۰ میلیون تومان به اقتصاد دیجیتال کشور خسارت وارد کرده است.

متن کامل این گزارش را می‌توانید در این آدرس بخوانید.

منبع: دیجیاتو