باز هم تقصیر قیصر است

پرپرشدن زیبایی و معصومیت، آن هم به‌دست جهل و تعصب همواره دردناک است و زخمی بر روح و روان آدمی می‌اندازد که هیچ مرهمی نمی‌توان برای آن یافت. آدم زخمی ناله می‌کند و ممکن است بد و بیراه هم بگوید. تا این جایش، هم قابل فهم است و هم طبیعی. اما اینکه در چنین مواردی بلافاصله فیل برخی دوستان متمدن ما یاد فیلم «قیصر» می‌کند و در نکوهش یکی از دوست‌داشتنی‌ترین آثار فرهنگی نیم‌قرن اخیر قلم‌فرسایی می‌کنند، اصلا طبیعی نیست. خدا نکند کسی را جو بگیرد. خوب به‌یاد دارم در فضای پس از دوم خرداد هم بعضی از همین قماش دوستان برای اثبات مدنی‌بودن خویش اولین کاری که کردند، به قیصر بدوبیراه گفتند و تازه به‌یاد آوردند حق با مرحوم هوشنگ کاووسی بوده و قیصر برای احقاق حق باید یک سر می‌رفته کلانتری محل تا داد خود از کهتر و مهتر بستاند، نه اینکه پاشنه ور بکشد و خود دست به تیغ شود و حمام و کشتارگاه و ایستگاه راه‌آهن را به‌خون بکشد. من هم خوب می‌فهمم زمین و زمانه دیگر شده و چه‌بسا چند صباحی دیگر نسلی که چنین فیلم‌هایی را دوست می‌دارند، به موزه سپرده شوند، اما الآن بحثم اصلا بر سر مفاهیمی مثل غیرت و آرمان و این حرف‌ها نیست. بسیاری از این مفاهیم ممکن است در هر دوره‌ای تعریف خاص خودشان را پیدا کنند. از ایدئولوژیک‌دیدن هنر سخن می‌گویم؛ مقوله‌ای که این دوستان متمدن من همواره از آن چماقی ساخته‌اند برای تکفیر مخالفانشان. فقط هم بحث بر سر قیصر نیست. درباره فیلم «جوکر» هم درست همین اتفاق افتاد. برخی دوستان روزنامه‌نگار من فیلم را به ترویج تروریسم و چیز‌هایی از این قبیل نسبت دادند که حقیقتا جای تعجب داشت. نمی‌شود مسعود فراستی و محمدتقی فهیم را به این دلیل که از تریبون تلویزیون سخن می‌گویند و فیلم‌ها را گاه نه از حیث سینمایی که از چشم‌انداز یک پایگاه سیاسی می‌نگرند سرزنش کرد، اما درباره این دوستان خاموش ماند. اگر حمایت از «اخراجی‌ها» با شعار‌هایی مثل وطن‌دوستی و شرافت و این حرف‌ها حمایتی است صرفا ایدئولوژیستی و نه هنری، بدوبیراه‌گفتن به قیصر و «جوکر» هم با دعوی مدنیت و پرهیز از خشونت به همان اندازه بی‌ربط و ناپسند است. البته این حرف‌ها به‌معنای بی‌اعتنایی به مفاهیم یک اثر هنری و تأثیر آن‌ها بر ذهن و ضمیر مخاطب نیست، اما در فضایی به‌دور از سوءتفاهم و هیجانات سیاسی و اجتماعی. وقتی هنوز خون جوان دخترکی معصوم روی دستان بی‌رحم مردی متعصب نخشکیده، متهم‌کردن پیرمردی که یک عمر در ستایش مهربانی و پاسداشت خانواده فیلم ساخته است به ترویج خشونت، کاری است دور از انصاف و مروت و شاید بتوان گفت به‌نوعی سوءاستفاده از فضای عمومی جامعه است که خود از هر خشونتی زشت‌تر و وحشتناک‌تر است.