بررسی ارادت ۳ نسل از هنرمندان به امام حسین (ع) و واقعه کربلا

صدای پرندگان شب‌خوان، از دور‌ها و هوهوی نسیمی که برگ‌ها را تکان می‌دهد، به گوش می‌رسد. رنگ‌ها باهم می‌آمیزند. احساس می‌کنید که جنگل درختان دورتر، مثل توده‌ای حجیم و بی‌شکل اند. توده‌ای که در زمینه سورمه‌ای و سیاه شب، پشت ساختمان‌ها و روی کوه‌پایه‌ها به هم پیچیده‌اند و خط‌های سیاه و سایه‌واری که همه‌چیز را از هم جدا می‌کنند. در دوردست‌ها... خسته کننده است نه؟ توصیف یک موقعیت ساکت و ساکن، بدون هیچ اتفاقی، کسل کننده و خواب‌آور است. هر چه بیشتر می‌گذرد، می‌بینید که داستان هیچ تکانه‌ای ندارد و احتمالا باید چندین صفحه دیگر هم بخوانید تا ببینید بالأخره چه می‌شود. با اینکه نوشتن و قرارداد‌های بین کلمات، قبل‌تر از تصویر وجود داشته‌اند، ولی منظره‌ای که من با استفاده از کلمات سعی به تشریحش داشتم را نقاشان با قلم‌مو و با استفاده از رنگ و خطوط، در مدت خیلی کمتری توصیف می‌کنند و در همان حین هم داستان را تمام و کمال، برای مخاطب تعریف می‌کنند.

نقاشی‌هایی که صدا و نقش را توأمان دارند. به سادگی می‌توان درک کرد که رنگ‌ها روح دارند و خطوط می‌توانند چیز‌های زیادی را تعریف کنند. گاهی در یک نقاشی صدای باران می‌آید، گاهی صدای طوفان و دریا، گاهی صدای خنده و گاهی صدای شیون. در نمایشگاه‌های نقاشی می‌شود این صدا‌ها را به وضوح شنید. کافی است جلوی یک تابلو بایستید و به آن نگاه کنید. خود نقش‌ها با شما شروع به صحبت می‌کنند.

برایتان از اتفاقات بیشماری تعریف می‌کنند که اگر بخواهید آن‌ها را بنویسید، تبدیل به کتابی قطور می‌شوند. بعضی از نقاشی‌ها روایت کننده اتفاقی هستند که در آن‌ها افتاده است و بعضی دیگر راوی اتفاقی هستند که جای دیگر رقم خورده است. اتفاقی که ردش را در نقش می‌شود دید. اتفاقاتی که به روایت تاریخ، همه از کم و کیفش مطلع هستند. این‌قدر به زبان‌های مختلف تعریف شده‌اند که همه می‌دانند در آن لحظه چه اتفاقی افتاده است. از این قسم هم کم نداریم. یکی از بزرگ‌ترین تراژدی‌های بشری و وقایع تاریخی، واقعه کربلاست. واقعه‌ای که در کنار همه رنگ‌های سرخ و تیره و خون‌بارش، رد رنگ سبز و روشن پیروزی حق بر ظلم را هم دارد. واقعه‌ای که با لحن‌های متفاوت در طول قرن‌هایی که از آن گذشته روایت شده است.

از نقاشان و مجسمه‌سازان تا شاعران و مداحان، از نویسندگان و فیلم‌سازان تا عکاسان و خبرنگاران و حتی مردم عادی هر کدام به لحن و گفتار خودشان به آن پرداخته‌اند. در این نوشتار به سه نمونه از معروف‌ترین و شاخص‌ترین این روایت‌ها می‌پردازم. روایت‌هایی از هنرمندان نقاش که با قلم‌مو و رنگ غصه و ابعاد بی‌شمار این تراژدی را بر خودشان و بر جهان پیرامونشان، بیان کرده‌اند. با اینکه در این زمینه هنرمندان بسیاری قلم زده‌اند، ولی این آثار به عنوان شاخصه‌های هنری و تصویری در هنر ایران شناخته شده اند. طی سال‌ها فعالیت نقاشان و هنرمندان تجسمی، سه نسل از هنرمندان با فاصله سنی تقریبا چشمگیری این آثار را خلق کرده‌اند.

حسین قوللر آقاسی و نقاشی قهوه خانه‌ای

محمود فرشچیان و مینیاتور

بی‌سوار برگشتن او نشان از ظلم عظیمی است که به صاحبش و خانواده او شده است. تمام سعی نقاش بر این بوده است تا حس همذات‌پنداری مخاطب را با اسب برانگیخته کند. موجودی که نزدیک‌ترین یاور او در جنگ بوده است، ولی در هنگام قتل صاحبش هیچ‌کاری از او برنیامده است. حتی توان صحبت کردن و تعریف کردن واقعه را هم ندارد. تصویر از سمت راست با خیمه‌ای نیمه‌کاره شروع شده و به نخل‌هایی با کمر خمیده در سمت چپ می‌رسد. از مأمنی به بیابان و اسب دقیقا برعکس ایستاده است، از بیابانی تف خورده به مأمنی ویران شده. زین و پای افزار پاره، تمثیل‌وار با دو کبوتر خونین گوشه‌ای افتاده و از اتفاقاتی که بعد از این صحنه خواهد افتاد نشان دارد. رنگ غالب در اثر سیاه است و یادآور روزگار غمبار زنان و کودکان پس از امام حسین (ع) است.

حسن روح‌الأمین و اکسپرسیونیسم