گذر فرهنگ از «گلستان»

مریم قاسمی| وقتی چراغ خانه‌ای نیم‌سوز می‌شود، آن را عوض می‌کنند، نمی‌گذارند آنجا خاموش بماند. بازار کتاب گلستان هم که این روزها با تخلیه اجباری تعداد زیادی از کتاب‌فروش‌ها چراغش کم‌جان شده است، قرار است با چراغی دیگر روشن شود؛ اما این وعده امیدبخش نتوانسته از سنگینی سکوتی که این روزها در بازار نشسته، بکاهد و یا واحدهای تجاری لخت و بی‌جان‌شده را جان ببخشد. تخلیه ناگهانی بازار به دلیل حکم‌های تخلیه‌ای است که در هفته‌های گذشته صادر شد و به دست کتاب‌فروش‌ها رسید. کتاب‌فروش‌ها پیش از آن هم می‌دانستند نشست زمین در بازار کتاب مسئله‌ای جدی است که مقابله با آن نیاز به اقدامات عمرانی دارد. آن‌ها چندین‌بار مأموران آتش‌نشانی را دیده بودند که با تجهیزاتشان برای بررسی مسائل ایمنی آمده بودند. با‌این‌حال حکم‌ تخلیه‌ای که از طرف دادگستری به دستشان رسیده بود، مثل آب سردی روی سرشان ریخت. چرا که آن‌ها تصور می‌کردند بازسازی بازار به کار آن‌ها لطمه‌ای نخواهد زد و تنها در مقطعی ممکن است در کارشان وقفه بیندازد. اما آن‌طور که محمد مدرسی، معاون توسعه مدیریت و منابع سازمان اجتماعی‌وفرهنگی شهرداری مشهد چندی پیش به شهرآرا گفته بود، بازسازی مکان کنونی بازار کتاب که به بخش خصوصی سپرده شده، فرصتی برای احیای این مکان با رویکرد فرهنگی است. مدتی پیش هم رئیس اداره سرمایه‌گذاری‌های نوین معاونت اقتصادی و مشارکت‌های شهرداری مشهد اظهار کرده بود شهرداری مشهد در این طرح به دنبال سود اقتصادی نیست؛ چرا که در این صورت می‌توانست با رویکردی کاملا تجاری به این مکان نگاه کند. به گفته او شهردار با تأکید بر حفظ هویت فرهنگی این راسته بازار به‌عنوان یک گذر زنده شهری مایل است این نقطه فرهنگی شهر روزبه‌روز سرزنده‌تر و فرهنگی‌تر شود.
با توجه به تأکید شهرداری بر فرهنگی بودن پروژه‌‌ای که قرار است در مکان کنونی بازار کتاب اجرا شود، می‌توان امید داشت «گلستان» به محلی فرهنگی بدل شود؛ اما از این واژه «فرهنگی» آن‌قدر گستره معنایی وسیعی می‌توان تلقی کرد که بشود موضوعات و فعالیت‌های متعددی را به آن ربط داد. امیدواریم این حوزه وسیع، دید مسئولان را از بازار کتاب مشهد منحرف نکند و پروژه جدید با محوریت کتاب اجرایی شود. به عبارتی اینکه کسبه توانایی مشارکت در بازپیرایی کالبدی و رونق‌بخشی به این مجموعه را نداشتند و همین پای بخش خصوصی را به ماجرا باز کرد سبب نشود تنها بازار کتاب روباز مشهد از یادها برود.

بازار گلستان، بخشی از یک پروژه بزرگ فرهنگی است
معاون فرهنگی و اجتماعی شهرداری مشهد گذر فرهنگی گلستان را پروژه‌ای با کاربری فرهنگی می‌خواند که اکنون در حوزه سرمایه‌گذاری شهرداری مشهد روال خود را طی می‌کند. مهدی زارعی می‌گوید: این پیاده‌راه جزو آن دسته از پروژه‌های ماندگار، عمیق و قابل‌توجه مدیریت شهری است که اطمینان داریم با به ثمر نشستن، آثار مثبت و ارزنده‌اش تا سال‌ها مورد اقبال و بهره‌برداری زائران و شهروندان فرهیخته مشهدی قرار خواهد گرفت.
به گفته او اخیرا برای تأمین ایمنی بازار کتاب‌ گلستان، ضرورت ایمن‌‌سازی این معبر که بر روی یکی از
مسیل‌(کال)‌‌های قدیمی مشهد واقع شده، در دستور کار شهرداری قرار گرفته است. زارعی در ادامه می‌افزاید: این گذر هم جزو علاقه‌مندی‌های مردم مشهد است و هم اینکه از باب توسعه فضاهای فرهنگی مورد توجه مدیریت شهری بوده است. از این رو در خلال مباحث ایمن‌سازی، ایده‌های زیادی برای بازپیرایی بین متخصصان و کارشناسان تبادل شد و در نهایت با توجه به راهبرد شهرداری در بسط و توسعه زیرساخت‌های فرهنگی مقرر شد که فراخوان جذب ایده و در نهایت جذب سرمایه‌گذار برای آن منتشر شود.
معاون فرهنگی و اجتماعی شهرداری مشهد خاطرنشان می‌کند: با توجه به قرار گرفتن این مهم در حوزه مأموریت سازمان اقتصادی، سرمایه‌گذاری و مشارکت‌های مردمی شهرداری مشهد، با تلاش همکاران ما در این سازمان فرایندهای انتخاب سرمایه‌گذار و تشریفات قانونی پروژه به سرانجام رسیده است و پروژه در شرف تحویل به سرمایه‌گذار است تا آن را آغاز کند.
او یادآور می‌شود: گذر فرهنگی گلستان بخشی از یک پروژه بسیار بزرگ و جذاب در حوزه فضاهای فرهنگی، هنری و اجتماعی کشورمان خواهد بود که با تأکید بر الزام‌های مهمی چون ترویج پیاده‌محوری، افزایش سرانه فضاهای فرهنگی شهر، بسترسازی برای تعامل اجتماعی، گسترش فرهنگ کتاب و کتاب‌خوانی، توسعه گردشگری شهری و مواردی از این دست، در حال پیگیری است. به مردم فرهنگ‌دوست شهرمان اطمینان می‌دهیم که کاربری این گذر همچنان به‌صورت فرهنگی حفظ شود و البته این نوید را می‌دهیم که با تکمیل این پروژه فضای بیشتری به فرهنگ و هنر شهرمان از جمله حوزه کتاب افزوده خواهد شد.

تأمین خوراک فرهنگی شهروندان
در این رابطه رئیس اداره سرمایه‌گذاری‌های نوین معاونت اقتصادی و مشارکت‌های شهرداری مشهد نظر مثبتی دارد. سیدمهدی نعمتی یکی از ویژگی‌های گذر فرهنگی را دارابودن عناصر شاخص فرهنگی می‌داند که می‌تواند در قالب خدمات صنفی یا برگزاری رویدادهای فرهنگی متبلور شود. او می‌گوید: این 2 ویژگی در کنار هم پویایی این گذر فرهنگی را تضمین خواهد کرد؛ چرا که فرصتی برای گذر و توقف شهروندان فراهم می‌آورد. بنابراین لازم است در کنار کتاب، خوراک فرهنگی دیگری هم به شهروندان داده شود.
رئیس اداره سرمایه‌گذاری‌های نوین معاونت اقتصادی ادامه می‌دهد: تا پیش از این تعدادی ناشر و کتاب‌فروش و فروشنده نوشت‌افزار در بازار گلستان فعالیت می‌کردند که فعالیت آن‌ها نیاز به تکمیل و توسعه داشت. فعالان این بازار هم با دعوت از نویسنده‌ها و منتقدان فضایی برای گفت‌وگو و بهره‌مندی شهروندان از رویدادهای فرهنگی فراهم آورده بودند که می‌بایست تقویت و توسعه یابد.
نعمتی همچنین به موضوع عمران بازار گلستان اشاره می‌کند و می‌گوید: در کنار موضوع ضرورت توسعه فرهنگی این مکان، بحث مقاوم‌سازی بازار گلستان نیز جزو دغدغه‌های اصلی معاونان فنی و تخصصی شهرداری شده بود. همین امر زمینه ورود سرمایه‌گذار خصوصی را برای تکمیل و توسعه بازار گلستان در قالب گذر فرهنگی رقم زد.
این مسئول شهری که از کتاب به‌عنوان یکی از عناصر شاخص گذر فرهنگی یاد می‌کند، بر این باور است که کتاب نیاز به مکمل‌هایی دارد تا خوراک فرهنگی شهروندان تکمیل شود و این نیازمند کمک مالی و فنی و فرهنگی بخش خصوصی در قالب سرمایه‌گذاری فرهنگی است. او می‌گوید: خوشبختانه سرمایه‌گذاری که برای این منظور درنظر گرفته شده است، در زمینه فعالیت‌های فرهنگی تخصص دارد.

آغاز پروژه از اوایل هفته آینده
در ادامه این گزارش، ماجرا را از یکی از مسئولان اجرایی بخش خصوصی که پروژه جدید «گلستان» را بر عهده دارد، پیگیر می‌شویم. او از احداث «گذر فرهنگی» در این محل خبر می‌دهد. رحیمیان در پاسخ به این پرسش که آیا پروژه فرهنگی جدید با محوریت کتاب خواهد بود، بیان می‌کند: به هر حال کتاب هم جزوی از گذر فرهنگ و هنر محسوب می‌شود.
او اعلام می‌کند پروژه جدید قرار است در روزهای ابتدایی هفته آینده در جلسه‌ای رسمی آغاز شود.

گذر فرهنگی از جنس کتاب
کافه‌کتاب آفتاب از معدود مغازه‌های بازار گلستان است که همچنان فعالیتش را در این بازار ادامه می‌دهد. گردانندگان این کافه‌کتاب با فعالیت‌های فرهنگی همچون دعوت از نویسندگان و مترجمان توانسته بودند پاتوقی فرهنگی در این بازار ایجاد کنند. عابس قدسی، مدیر کافه‌کتاب آفتاب با ابراز بی‌اطلاعی از اینکه دقیقا قرار است چه خدمات یا رویدادهای فرهنگی‌ای در بازار ارائه شود، می‌گوید: تا جایی که به من اطلاع داده‌اند، گذر بازار گلستان قرار است به یک گذر فرهنگی از جنس کتاب و چیزهایی از این‌دست تبدیل شود اما برای خود من این موضوع خیلی شفاف نیست. به نظر من تا خروجی کار مشاهده نشود، نمی‌توانیم درباره آن صحبت کنیم.
به اعتقاد او تا پیش از این، آن چیزی که در بازار گلستان به عنوان بازار کتاب گلستان مطرح بوده، اصلا در شأن یک بازار کتاب نبوده است و همین حالا که بازار خالی شده است، با پیش از تخلیه آن تفاوتی ندارد. قدسی تأکید می‌کند: اگر آن چیزی که مجریان طرح وعده داده‌اند، اتفاق بیفتد، می‌توان گفت اتفاق خوبی است، اما نمی‌توان از الان دراین‌باره قضاوت کرد.