نگاهی به تاریخچه جهادسازندگی خراسان از تأسیس تا نقش‌آفرینی در جنگ

حبیب طلازاده | شهرآرانیوز - تشکیل مجموعه ستاد پشتیبانی جنگ سپاه پاسداران خراسان در مشهد و تهیه و تأمین اقلام موردنیاز رزمندگان با جمع‌آوری هدایای مردمی و ایجاد بیمارستان‌های صحرایی، پست‌های امداد و اورژانس، انتقال و بستری مجروحان و جانبازان از جبهه و کمک به بیمارستان‌های شهر‌های استان و ایجاد بیمارستان امام‌حسین (ع) مشهد، فقط گوشه‌ای از فعالیت این یگان رزم خراسان است.

جهاد سازندگی خراسان که وظیفه ذاتی آن آبادانی روستا‌ها و مناطق محروم بود، هم‌زمان با آغاز تجاوز دشمن به میهن اسلامی توانست در اندک زمانی طی هماهنگی با بخش‌های دیگر درگیر در جنگ، ماموریت خویش را متناسب با نیاز جبهه‌ها دگرگون کند و با سازمان‌دهی و ارائه آموزش‌های اولیه، جهادگران و نیرو‌های داوطلب مردمی، به اقدامات پشتیبانی و حتی بعضا رزمی در جبهه‌های جنوب و غرب کشور بپردازد.

به تبع شرایط خاص و بحرانی روز‌های آغازین تجاوز دشمن بعثی، عمده تمرکز نیرو‌های گسیل‌شده به جبهه‌ها، جلوگیری از تجاوز و پیشروی دشمن بود؛ لذا نیرو‌های جهاد خراسان نیز در همان روز‌های اولیه با حضور در منطقه اهواز و سوسنگرد، گروه رزمی را تحت عنوان «گروه اخلاص» متشکل از جهادگران جهاد سبزوار به فرماندهی جهادگر شهید محمد فاضل، راه‌اندازی کردند و همراه با سایر اقشار در قالب جنگ‌های چریکی و نامنظم به مقابله با تجاوز دشمن پرداختند. راه‌اندازی ستاد پشتیبانی مناطق جنگی در ماه اول آغاز جنگ، از اولین اقدامات جهاد خراسان بود که با جمع‌آوری و ارسال کمک‌ها و هدایای مردمی به‌ویژه روستاییان و اعزام نیرو‌های داوطلب به جبهه‌ها ظهور و بروز پیدا کرد.

 

اولین گروه پشتیبانی شامل نیرو، امکانات و ماشین‌آلات در مهرماه۱۳۵۹ به مناطق جنگی جنوب اعزام شد. ازجمله فعالیت‌های اولیه پشتیبانی جنگ جهاد خراسان در منطقه، کمک به راه‌اندازی اردوگاه فجر به‌منظور اسکان و خدمات‌رسانی به جنگ‌زدگان خوزستان در رامهرمز بود. احداث معبر ارتباطی به طول تقریبی ۲۰کیلومتر از جاده اهواز-اندیمشک به‌سمت حمیدیه معروف به «فولی‌آباد» را می‌توان درزمره اولین فعالیت‌های مهندسی جهاد خراسان نام برد. احداث جاده مذکور در شرایطی صورت گرفت که دشمن متجاوز به دروازه‌های ورودی اهواز نزدیک شده بود؛ لذا با این اقدام مهندسی ارتباط شمال اهواز به‌سمت غرب در محدوده حمیدیه برقرار و در امر تردد نیرو‌ها و جابه‌جایی ادوات جنگی سهولت ایجاد شد.

 

حضور و نقش جهاد سازندگی ابتدا در حوزه فعالیت‌ها و خدمات پشتیبانی متمرکز شده بود، اما به‌تدریج و براثر تجربیات حاصله و نقش‌آفرینی‌های متنوعی که از خود نشان داد، جایگاه شاخصی در حوزه فعالیت‌های مهندسی در کنار ارتش و سپاه پیدا کرد. شکل‌گیری و سازمان‌دهی یگان مهندسی جهاد ازجمله جهاد سازندگی خراسان از عملیات ثامن‌الائمه (ع) وارد مرحله جدیدی شد؛ بدین نحو که انجام فعالیت‌های مهندسی قبل و حین عملیات را عهده‌دار شد. به‌ویژه مهندسی و احداث جاده مهم و استراتژیک وحدت که نقش موثری در شکست حصر آبادان داشت. جهادگر شهید سیدمحمدتقی رضوی از اولین فرماند‌هان یگان مهندسی جهاد خراسان بود که در طراحی سازمان‌دهی و احداث جاده وحدت نقش محوری ایفا کرد.

در عملیات طریق‌القدس نیز جهاد خراسان ضمن انجام فعالیت‌های متنوع پشتیبانی و مهندسی، ابتکار عمل را به دست گرفت و در تپه‌های ا... اکبر از میان رمل‌های که درواقع یک مانع طبیعی برای هرگونه تک نظامی محسوب می‌شد، اقدام به احداث جاده‌ای مخفی و استراتژیک کرد که به عقبه توپخانه دشمن در محدوده تنگه چزابه منتهی می‌شد. این ابتکار عمل عملیات مهندسی جهاد، یکی از رموز موفقیت نیرو‌های عمل‌کننده در عملیات پیروزمند طریق‌القدس بود. شهید محمد طرحچی، سیدمحمدتقی رضوی و محمدحسین زینت‌بخش ازجمله جهادگران جهاد خراسان بودند که در مسئولیت طراحی و احداث جاده مذکور نقش‌آفرینی کردند. این جاده بعدازنتیجه دادن عملیات طریق‌القدس «جاده پیروزی» نام گرفت.

اواخر سال ۱۳۶۰ و از عملیات فتح‌المبین به بعد، به‌ویژه عملیات بیت‌المقدس، دوره جدیدی از حضور پررنگ و سازمان‌دهی‌شده جهاد سازندگی در جبهه‌های جنوب و غرب کشور محسوب می‌شود، به‌نحوی‌که به تبع توانمندی‌های جهاد طی توافق با فرماندهان نظامی ارتش و سپاه، مسئولیت اجرایی مهندسی جنگ رسماً به جهاد سازندگی واگذار شده بود. بر این‌مبنا مهندسی جهاد سازندگی خراسان نیز درکنار سایر نیرو‌های رزمی و مهندسی در احداث پل، خاکریز و جاده‌های موردنیاز قبل و حین عملیات با فرماندهی جهادگر شهید هاشم ساجدی نقش‌آفرینی کرد.

از نیمه دوم سال۱۳۶۱ پشتیبانی و مهندسی جنگ جهاد خراسان که استعدادی معادل یک تیپ مهندسی را فراهم و سازمان‌دهی کرده بود، بنا به اعلام نیاز فرماندهان جنگ، بخشی از توان و تجهیزات خود را به منطقه غرب سومار منتقل کرد و ضمن انجام فعالیت‌های پشتیبانی و مهندسی در شرایط پدافندی در عمده عملیات‌های منطقه غرب و شمال‌غرب ازجمله عملیات مسلم‌بن‌عقیل، والفجر مقدماتی، والفجر۳، عاشورا و... با محوریت و فرماندهی جهادگر شهید هاشم ساجدی در اجرای ماموریت‌های محوله، حضوری فعال و موثر داشت. انجام عملیات خیبر و بدر در منطقه هورالعظیم و جزایر مجنون که از نوع عملیات آبی‌خاکی به شمار می‌رفت، باعث شد این یگان مهندسی جهاد خراسان مستقر در جبهه جنوب، سازمان‌دهی خود را با عملیات آبی‌خاکی متناسب کند.

 

از عملیات والفجر۸ در اواخر سال۱۳۶۴ سازمان‌دهی پشتیبانی و مهندسی جنگ جهاد به اوج خود رسید، به نحوی که قرارگاه‌ها، تیپ‌ها و گردان‌های مهندسی متناسب با نیاز جبهه‌های جنگ شکل گرفت و بر این اساس جهاد خراسان نیز ازجمله یگان‌هایی بود که بعد از عملیات والفجر۸ و احداث پل بعثت روی اروند، که شاهکار مهندسی دوران دفاع مقدس نام گرفت، تشکیلات مهندسی خود را با ابلاغ ستاد مرکزی پشتیبانی و مهندسی جهاد با عنوان «تیپ مهندسی رزمی ثامن‌الائمه (ع)» در قالب سه گردان مهندسی، یک گروهان پمپاژ و یک یگان دریایی سازمان‌دهی کرد و تا پایان جنگ با فعالیت‌های متنوع مهندسی رزمی همپای نیرو‌های ارتش و سپاه در عملیات آفندی و پدافندی مناطق جنوب، غرب و شمال غرب کشور نقش‌آفرینی داشت. ازجمله جهادگرانی که فرماندهی تیپ ثامن‌الائمه را عهده‌دار بودند، می‌توان جهادگران زنده‌یاد محمود شهیری و محمد حافظ را نام برد.

 

به‌تحقیق دوران دفاع مقدس و جنگ تحمیلی، میدان بروز و ظهور انواع نوآوری و ابتکار و خلاقیت در عرصه‌های مختلف نبرد بود؛ از ابتکار در طراحی امور فنی و مهندسی گرفته تا خلاقیت در حوزه فرماندهی و رهبری نبرد که بدون تردید در این میدان، تفاوت آشکار جبهه خودی را نسبت‌به دشمن پدید می‌آورد. اینکه خلاقیت و ابتکار عمل نیرو‌ها و فرماندهان، یکی از عوامل اساسی در کسب پیروزی‌های رزمندگان ایرانی بوده، امری قطعی و غیر‌قابل‌انکار است. از این‌رو پرداختن به خلاقیت‌ها و ابتکارات جبهه ایران و مصادیق آن، امری مهم و لازم است.

 

از ابتدای جنگ تحمیلی با توجه‌به ضعف ساختار‌های مهندسی رزمی در نیرو‌های نظامی و جهادی و نیز کم‌تجربگی آن‌ها، مهندسی رزمی به‌صورت کاملا خلاقانه و ابتکاری ظهور و بروز می‌یافت. این‌گونه بود که بسته به زمان و موقعیت‌های دشواری که دشمن و تجهیزات پیشرفته‌اش برای نیرو‌های ایرانی به وجود می‌آورد، خلاقیت‌ها و ابتکارات مهندسی نیرو‌های ایرانی شکل می‌گرفت و رشد می‌کرد.

 

جالب اینکه خلاقانه‌ترین این ابتکارات همیشه زیر شدیدترین فشار‌های دشمن بعثی شکل می‌گرفتند و اجرا می‌شدند. مواردی که در ادامه می‌آید، فقط نمونه‌های شاخص این ابتکار و خلاقیت‌هاست که مسیر پیروزی را برای رزمندگان ایرنی هموار کرد: ۱. منحرف‌کننده موشک ۲. فرش باتلاقی ۳. جاده‌سازی در هور ۴. باتلاق روجبل ۵. پلی در پس پرده خضر ۶. قایق مرداب‌رو ۷. پل خیبر ۸. پل بشکه‌ای بهمنشیر طرح شهید هزاردستان ۹. پل دوبه‌ای ۱۰. پل بعثت شاهکار مهندسی رزمی ۱۱. بالون ابابیل ۱۲. مین‌روب.